Bolesti rđe ili rđa je zarazna bolest biljaka uzrokovana patogenim mikroskopskim gljivama, koja nastaje pojavom crvenkasto-smeđih mrlja na listovima, stabljikama ili cvatovima, zaustavljajući normalan razvoj listova.

RĐA PASULJA – UROMYCES APPENDICULATUS

Bolesti rđe pasulja je bolest u usevima pasulja i boba.

Simptom. Bolest se javlja uglavnom na listovima, a rjeđe na stabljikama i mahunama. U proljeće se na listovima pojavljuju bjelkaste, zatim žućkastosmeđe mrlje, gdje se na gornjoj strani nalaze male tačke koje predstavljaju piknidije gljive, a na donjoj strani žućkaste ecidije, često raspoređene u krug. Ova faza se u prirodi javlja rjeđe ili može proći nezapaženo. Općenito, napadnute biljke pokazuju urediniospore i teliospore. U junu se na nadzemnim organima biljaka pojavljuju male, ružičasto-smeđe praškaste pustule koje predstavljaju urediniospore gljive. U avgustu se pojavljuju crnkaste praškaste pustule koje nastaju teliosporama gljive.

Jako i rano napadnuto lišće se uvija, suši i prerano opada što utiče na prinos usjeva.

Gljiva prezimljuje u tlu ili na tlu u obliku teliospora ili čak na ostacima napadnutih biljaka.

Profilaksa. Preporučuje se uklanjanje i uništavanje grmlja pasulja preostale nakon berbe, uzgoj otpornih sorti, primjena plodoreda u kojem se pasulj vraća na istu površinu nakon 3-4 godine.

Tokom vegetacije primjenjuju se specifični tretmani fungicidima.

RĐA KARANFIJA – UROMYCES CARYOPHYLLINUS

Bolest je uočena u većini zemalja u kojima se karanfili uzgajaju u staklenicima. 

Simptom. Napad se javlja na svim nadzemnim organima biljaka, češće na listovima i stabljikama. Na listovima se pojavljuju male, okrugle, prečnika 1 mm ili ovalne žuto-smeđe mrlje.

Na napadnutim tkivima pojavljuju se male kružne ili jajolike, tamnosmeđe pustule koje pokazuju urediniospore gljive, koje su raspoređene u koncentričnim krugovima, kako na gornjem tako i na donjem dijelu listova. Kasnije se na listovima u istim područjima pojavljuje gljiva telija u obliku smeđe-crnih pustula, koje se često spajaju.

Jako napadnuti listovi žute i suše se, što dovodi do lošeg rasta biljaka. Ako su cvjetne stabljike napadnute svuda unaokolo, cirkulacija soka se prekida i biljke se suše iznad područja napada.

Gljiva prezimljuje u tlu ili na tlu kao teleutospore ili čak na ostacima napadnutih biljaka.

Profilaksa. Preporučuje se suzbijanje useva, biljke koje pokazuju simptome bolesti treba ukloniti i uništiti spaljivanjem, a za razmnožavanje koristiti samo sadnice zdravih biljaka.

Tokom vegetacije preporučuju se tretmani specifičnim fungicidima.

SMEĐA RĐA PŠENICE – PUCCINIA RECONDITA

To je bolest rasprostranjena u cijelom svijetu, a poznata je i kao hrđa lišća.

Simptom. Napadaju se obje strane lisne ploče (češće gornja), posebno stabljike, a nikada klasovi. Bolest se javlja u aprilu, sa najvećim intenzitetom u maju i junu. Na napadnutim organima pojavljuju se izolirane, smeđe, eliptične ili ovalne, praškaste, nepravilno širene pustule uredospora.

Pred kraj vegetacije pšenice, obično, kada lišće počne da žuti, pojavljuju se male, crnkaste, sjajne, epidermisom prekrivene pustule, nepravilno razbacane po stabljici i sadrže teliospore.

Tokom vegetacije, smeđa rđa se širi uredosporama, koje u zavisnosti od uslova sredine mogu proizvesti 5 do 15 sekundarnih infekcija.

Profilaksa. Preporučuje se uzgoj otpornih sorti, berba u optimalno vrijeme kako bi se izbjeglo protresanje plodova.

Hemijska kontrola se postiže tretiranjem specifičnim fungicidima.

ŽUTA RĐA PŠENICE – PUCCINIA STRIIFORMIS

Veoma je štetna bolest, posebno u hladnim i vlažnim umjerenim područjima.

Simptom. Bolest je poznata i kao ljuskava rđa. Obje strane lista su napadnute, a posebno gornja strana, stabljike, ariste, ljuske i ljuske. U periodu nicanja i cvatnje na listovima se pojavljuju pravokutne, limun-žute uredospore, počevši od bazalnih, raspoređene u paralelnoj liniji između žilica, koje se izmjenjuju sa nevezanim zelenim površinama koje sadrže uredospore gljive.

Na stabljikama se bolest javlja uglavnom u gornjem dijelu, formirajući pruge slične onima na listovima.

Pruge sa izoliranim pustulama formiraju se na ušima, na rahijama ušiju, na stabljikama ušiju i na aristama. Pred kraj vegetacije na napadnutim organima formiraju se crne, sjajne telije, raspoređene kao uredospore i koje sadrže teleutospore. Napad rezultira preranim sušenjem listova i izraženim odumiranjem koštica.

Širenje gljivica tokom vegetacije je putem uredospora, koje klijaju i proizvode sekundarne infekcije na niskim temperaturama (10-12ºC) i visokoj vlažnosti (preko 80%).

Profilaksa. Preporučuje se uzgoj otpornih sorti, berba u optimalno vrijeme kako bi se izbjeglo protresanje plodova.

Hemijska kontrola se postiže tretiranjem specifičnim fungicidima.

CRNA RĐA PŠENICE – PUCCINIA GRAMINIS

Bolest je poznata i kao „rđa slame“ ili „linearna rđa“. Rasprostranjena je u svim krajevima u kojima se uzgaja pšenica i smatra se najštetnijom bolešću pšenice.

Simptom. Napadaju se svi nadzemni organi, bolest se uočava u polju kada se pšenica bliži zrelosti. Na napadnutim organima formiraju se izdužene, linearne pustule koje se spajaju i dosežu do 1-2 mm dužine. U početku su pustule smeđe boje, sastoje se od uredospora, a kasnije postaju crne, sadrže teleutospore koje formiraju uzdužne pruge uglavnom na stabljici, listovima i ušima.

Gljiva prezimljuje kao teleutospore u kultivisanim žitaricama i dobrovoljcima.

Profilaksa. Preporučuje se uzgoj otpornih sorti, berba u optimalno vrijeme kako bi se izbjeglo protresanje plodova.

Hemijska kontrola se postiže tretiranjem specifičnim fungicidima.

SUNCOKRETOVA RAST – PUCCINIA HELIANTHI

Bolest se javlja u svim područjima uzgoja suncokreta, uzrokujući veće štete u godinama sa prohladnim, kišnim ljetima.

Simptom. Bolest se javlja u rano proljeće, bilo na kotiledonima ili na listovima u osnovi biljaka. Pojavljuju se žućkasto-narandžaste, kružne mrlje promjera 5-10 mm. Oko ovih tačaka formiraju se piknidi i ecijale gljive. Kasnije, u junu-srpnju, posebno na donjoj strani listova, pojavljuju se brojne male, izolirane ili spojene, smeđe-smeđe, prašnjave pustule koje se sastoje od gljivičnih uredospora.

Prema jeseni, među pustulama uredospora pojavljuju se i druge pustule, smeđe-crne boje, formirane teleutosporama. Jako napadnuti listovi venu i prerano se suše.

Gljiva se širi tokom vegetacije putem uredospora koje proizvode brojne sekundarne infekcije. Prenošenje bolesti iz jedne sezone u drugu odvija se putem teleutospora, oblika u kojem gljiva prezimljuje u biljnim ostacima u tlu.

Profilaksa. Preporučuje se prikupljanje i uništavanje biljnih ostataka koji su ostali na polju nakon žetve, dubokog oranja, uzgoja sorti otpornih na rđu.

Hemijska kontrola se postiže tretiranjem specifičnim fungicidima.

RĐA LISTA ŠLJIVE – TRANZSCHELIA PRUNI-SPINOSAE

Bolest je rasprostranjena u svim područjima uzgoja šljive, a rjeđe je prijavljena na kajsiji, breskvi i bademu.

Simptom. Napad uzročnika javlja se krajem jula kada se na gornjem dijelu listova šljive pojavljuju male žute mrlje. Na donjoj strani listova, desno od žutih pjega, formiraju se smeđe uredospore i crne telije. Uredospore i telije su nepravilno raspoređene i praškastog izgleda. Snažan napad dovodi do preranog defolijacije, niskih prinosa, lošeg kvaliteta i smanjene otpornosti stabala na mraz.

Prenošenje bolesti iz godine u godinu odvija se putem teleutospora ili rezistentnog micelija, oblika u kojem gljiva prezimljuje.

Profilaksa. Preporučuje se sakupljanje i spaljivanje zaraženih listova kako bi se smanjio izvor infekcije.

Hemijska kontrola se postiže primjenom tretmana u toku vegetacije specifičnim fungicidima.

RUŽINA RĐA – PHRAGMIDIUM DISCIFLORUM

Bolest se obično nalazi u kultivisanim sortama ruža, kao iu divljim vrstama roda Rosa.

Simptom. Napad se javlja na sve nadzemne biljne organe (listove, mlade grane, cvjetne stabljike i pupoljke). Napad počinje u proljeće kada se na gornjoj strani listova pojavljuju žute mrlje, gdje se na donjoj strani formiraju narandžasti, kružni grozdovi, koji predstavljaju eciju gljive u kojoj se formiraju eciospore. Počevši od druge polovine maja, na listovima zaraženim eciosporama pojavljuju se mrlje promjene boje, najprije izolirane, a zatim spojene. Male, svijetložute pustule, koje predstavljaju uredospore, formiraju se na donjoj strani udova pored pjega.

Brojne uredospore se formiraju i proizvode ponovljene infekcije tokom vegetacije. Kasnije (jun) pojavljuju se crnkaste praškaste pustule koje predstavljaju telije.

Gljiva može prezimiti i u obliku otpornog micelija u napadnutim granama na kojima se u proljeće formiraju ecije sa eciosporama koje mogu proizvesti nove infekcije.

Profilaksa. Preporučuje se orezivanje i sakupljanje jako napadnutih grana, sakupljanje i spaljivanje opalog lišća u cilju smanjenja izvora zaraze, uzgoja otpornih sorti.

Hemijsko suzbijanje se provodi specifičnim fungicidima.