Yabani havuç (Pastinaca sativa), Apiaceae (Umbelliferae) familyasına ait bir kök bitkisidir. Kendine özgü bir tadı olan aromatik kökleri için yetiştirilir. Bitki, kendiliğinden yetiştiği Güney Avrupa’ya özgüdür. Kültüre 400 yıl önce girmiştir ve şu anda tüm dünyaya yayılmıştır. Bitki, kendine özgü aroması ve aynı zamanda yüksek besin içeriği nedeniyle kültürde çok yaygındır. Maydanoz kökü lipitler, karbonhidratlar, diyet lifi, protein, kalsiyum, demir, magnezyum ve vitaminler (A, D, B-12, C, B6) içerir. Yabani havuç mahsulü zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, doğru tedavisi önemlidir.

YABANİ HAVUCUN BAŞLICA HASTALIKLARI

BAKTERİ

Havuçta bakteriyel yanıklık (Xanthomonas campestris pv. carotae)

Hastalık bitkinin sararması ve cüceleşmesi ile kendini gösterir. Hastalık ilerledikçe yapraklarda düzensiz, kahverengi lekeler görülür. Tellerin yaprak sapında uzun, kahverengi lekeler görülür.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• güvenli kaynaklardan elde edilen sağlıklı yabani havuçların kullanılması;
• rasyonel bir mahsul rotasyonu uygulamak;
• spesifik fungisitlerle yabani havuç tedavileri gerçekleştirmek.

MİKOZİS

Havuç yaprak yanıklığı (Alternaria dauci)

Yaprakların kenarında sarı bir alanla çevrili küçük kahverengi lekeler görülür. Bunlar daha sonra ciddi vakalarda doku ölümüne ve yaprakçıkların tamamen kurumasına yol açar. İlk olarak olgun yapraklar etkilenir ve bu patojene karşı genç yapraklardan daha hassastır. Kök genellikle etkilenmeden kalır. Etkilenen yapraklar hafifçe düşerek mekanize hasadı zorlaştırır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen bitki kalıntılarının tahribatını önlemek ve mücadele etmek için önlemler;
• özel fungisitlerle yabani havucun tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Gri küf (Botrytis cinerea)

Saldırı yoğun yağış alan yıllarda görülür. İlk belirgin belirti etli dokuların (saplar, kökler ve genç yapraklar) aniden solmasıdır. Nem uzun süre (birkaç gün) yüksek kalırsa, etkilenen dokularda mantarın fruktifikasyonu görülür. Beyazımsı-gri bir tüylenme meydana gelir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• yağmurlama sulamadan kaçının;
• depolamadan önce yabani havucun köklerini ayırmak;
• büyüme mevsimi boyunca özel fungisitlerle yabani havucun tedavisi yapılması.

Maydanozgillerde külleme (Erysiphe umbelliferarum)

Maydanozgillerde külleme kuru ve sıcak havalarda ortaya çıkar. Saldırıya uğrayan bitkilerin yaprakları beyaz, tozlu bir gelişimle kaplanır. Hava koşulları elverişli ise, etkilenen dokular nekrotize olur. Büyüme mevsiminin sonunda miselyumun rengi griye dönüşür. Miselyum üzerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden küçük siyah noktalar belirir. Büyüme mevsimi boyunca, mantar sporlar yoluyla ve bir yıldan diğerine bitki döküntülerinde direnen fruktifikasyon yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı yabani havuç kullanımı;
• bitki artıklarının yok edilmesi;
• özel fungisitlerle yabani havucun tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Fusarium yanıklığı (Fusarium avenaceum)

Fusarium kuru çürümeye neden olur. Genellikle yaprakların tabanı ile kökün üst tarafı arasında kendini gösterir. Etkilenen bölgeler kurumaya başlar ve açık kahverengi bir renge dönüşür. Saldırı ilerledikçe, etkilenen kısımlar kurur ve sertleşir. Nemli koşullarda, yüzeyinde pembe bir miselyum gelişir. Çürüklük zemin seviyesinde başlar, daha sonra bitkinin geri kalanına yayılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra döküntülerin yok edilmesi ve yakılması;
• özel fungisitlerle yabani havucun tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Beyaz çürüklük (Sclerotinia sclerotiorum)

Hastalık kök ürünlerinde yaygındır, ancak en büyük hasar depolamalarda rapor edilmiştir. Yanlış depolama %25’e varan kayıplara neden olabilir. Saldırı tarlada başlar, bitkilerin bazal kısmı beyaz tüylerle kaplanır. Hava koşulları uygunsa (sıcak ve nemli hava), bitkiler tamamen tahrip olur. Depoda, yaralı kökler üzerinde beyaz-gri bir miselyum gelişir. Bu miselyum üzerinde, sklerotia (siyah ve yuvarlak) ile temsil edilen mantarın fruktifikasyonu gelişir. Depoda hastalık doğrudan temas yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• mahsul rotasyonu;
• en uygun koşullarda depolama;
• dayanıklı yabani havuç çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Kök çürüklüğü (Phytophthora porri)

Kök çürüklüğü köklerde ıslak siyah-kahverengi şeritler şeklinde kendini gösterir. Etkilenen doku kauçuk kıvamını alır veya yumuşar. Enfeksiyon belirtileri bazen tarlada ortaya çıkabilir, ancak çoğu durumda belirtiler hasattan hemen sonra görülür. Hastalık depolamada, düşük sıcaklıklarda gelişmeye devam eder. Nemli koşullarda yoğun bir beyaz küf gelişir. Kök çürüklüğü zayıf toprak drenajı ile ilişkilidir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• rasyonel sulama;
• aşırı nemli topraklardan kaçınma;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Yabani havuç kanseri (Itersonilia pastinacae)

Mantar, ekili maydanozgiller, spontane maydanozgiller ve bazı spontane turpgillere saldırır. Hastalığın ortaya çıkması düşük sıcaklıklar ve yüksek nem ile desteklenir. İlk belirtiler zemin seviyesinde kırmızımsı kahverengi lekeler şeklinde ortaya çıkar. Etkilenen dokularda diğer patojenler gelişerek kök çürümesine neden olur. Hastalık bitkinin hava kısımlarını da etkileyebilir. Yapraklarda yeşil bir hale ile çevrili kahverengi lezyonlar görülür. Yaprak sapının tabanında kahverengi lekeler görülür. Mantar, toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde direnç gösterir ve çeşitli taşıyıcılar tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• aşırı sulamadan kaçının;
• dayanıklı yabani havucu çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• doğru mahsul rotasyonu;
• yabani ot yok edilmesi;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi.

YABANİ HAVUCUN BAŞLICA ZARARLILARI

Nematodlar

Yılda 1-3 nesil geliştirir ve bitki döküntülerinde veya toprakta yumurta olarak kışı geçirir. Polifag bir türdür ve 350’den fazla farklı bitki türüne saldırır. Nematod bitkinin ana köklerine yerleşir. Saldırıyı takiben, ana kökte aşırı bir dallanma meydana gelir. Bu olay bir bitki savunma reaksiyonu olarak kabul edilir. Kökler deforme olur ve ticari görünümünü kaybeder.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik ürünlerle toprak uygulamaları.

Sümüklü böcek (Deroceras agreste)

Birçok sebzeye, çiçeğe, asmaya vb. saldıran polifag bir türdür. Sebze ürünlerine büyük zarar verir. Yaprakları deler, yaprak sapını kemirir ve toprak seviyesine saldırabilir.

Kontrol yöntemleri:

• özel ürünlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Çizgili havuç tahtakurusu (Graphosoma lineatum)

Ormanların, meyve bahçelerinin yapraklarında veya toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarında yetişkin olarak kışı geçiren ünivoltine bir türdür. Larva ve erginler bitkilere saldırarak çiçekli sürgünlerin yok olmasına, çiçeklerin dökülmesine veya bitkilerin gelişmesinin engellenmesine neden olur.

Kontrol yöntemleri:

• dengeli gübreleme;
• yabani ot yok edilmesi.

Rıhtım böceği (Coreus marginatus)

Yılda bir nesli vardır ve çitlerde veya ormanlarda yetişkin olarak kışı geçirir. Polifag bir türdür ve tüm bitki organlarına saldırabilir. Şiddetli bir saldırı durumunda tohumların solmasına, yaprakların kurumasına neden olur ve bitkinin gelişimini engeller.

Kontrol yöntemleri:

• dengeli gübreleme;
• yabancı ot yok edilmesi;
• spesifik insektisitlerle uygulama yapılması.

Yaprak bitleri

Bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç eden polifag türlerdir. Kendiliğinden oluşan florada büyürler ve daha sonra kültür türlerine geçerler. Yaprakların, çiçeklerin veya çiçek salkımlarının ve genç sürgünlerin alt tarafında bir kolonidir. Böcekler sokar ve hücre özsuyunu emerek bitkide strese neden olur. Şiddetli bir saldırı durumunda bitkinin ölümüne neden olur.

Kontrol yöntemleri:

• tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisit uygulamaları.

Gümüş havuç kabuğu (Aethes williana)

Yılda bir nesil geliştirir ve olgun bir larva olarak toprakta, havuç köklerinde veya çeşitli korunaklı yerlerde kışı geçirir. Larvalar sapların içine nüfuz eder ve toprak seviyesinde ve daha sonra köklerde galeriler kazar. Larvaların neden olduğu yaralara, kök çürümesine yol açan patojenler yerleşir.

Kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile uygulama yapılması.

Teke böceği (Phytoecia icterica)

Yılda bir nesli vardır ve kışı havuç, yaban havucu vb. köklerinde geçirir. Dişiler yumurtalarını köklerin yakınında toprağa bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar köklere girer ve burada merkezi silindirde galeriler açar. Saldırı sonucunda kökler çürür. Şiddetli saldırılarda mahsul %40 oranında etkilenebilir.

Kontrol yöntemleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• doğru mahsul rotasyonu;
• spesifik böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Havuç sineği (Chamaepsila rosae)

Yılda iki nesil geliştirir ve toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarında pupa olarak kışı geçirir. Dişiler yumurtalarını bitkilerin yakınında toprağa bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar köklere girer ve burada galeriler açar. Saldırıya uğrayan bitkiler ölür veya küçük, yenmeyen kökler geliştirir. Larvaların neden olduğu yaralara, doku çürümesine yol açan mikroorganizmalar yerleşebilir.

Kontrol yöntemleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarının yok edilmesi;
• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• büyüme mevsimi boyunca spesifik insektisitlerle tedavilerin yapılması.