Soya (Glycine max), Fabaceae familyasına ait çok popüler bir kültür bitkisidir. Bu mahsulün popülaritesi, tohumlarının yüksek protein içeriğinden (%40’a kadar) kaynaklanmaktadır. Soya, Asya kökenlidir ve en besleyici mahsullerden biridir. İşlendikten sonra asimile edilmesi kolay, besleyici, enerji verici ve remineralize edici etkiye sahip bir gıda haline gelir. Bu bitkinin yetiştirme teknolojisinin hala keşfedilmemiş bazı sırları vardır. Aynı zamanda oldukça iddialı bir bitkidir, özellikle ekim sırasında toprakta yüksek neme ihtiyaç duyar. Ayrıca, hastalıklara ve zararlılara karşı mücadele, ürün teknolojisinde önemli bir aşamadır. Sağlıklı bir kültürün sürdürülebilmesi için oluşabilecek sorunların doğru bir şekilde tespit edilmesi tavsiye edilir. Soya mahsulü tedavileri, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

SOYANIN BAŞLICA HASTALIKLARI

Soya fasulyesi mozaik virüsü

Saldırı, yapraklarda bazı renk değişikliği lekelerinin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Saldırıya uğrayan dokular sararır ve artık normal bir şekilde gelişmez, yaprak kırışır ve mozaik bir görünüme sahip olur. Hastalıklı tohumlardan elde edilen bitkiler zayıf gelişir ve boyutları da küçük olan az sayıda bakla oluşturur. Vejetatif gelişme döneminde hastalık yaprak bitleri tarafından bulaştırılır ve bir yıldan diğerine virüs, hastalıklı tohumlar yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sağlıklı tohumların kullanılması;
• yaprak biti popülasyonunu kontrolü için insektisitlerin uygulanması.

Sarı mozaik (Alfalfa mosaic virus)

Damarlar sararır ve yaprak uzuvlarında sarı lekeler görülür. Saldırıya uğrayan dokular artık normal olarak gelişmez, yaprak mozaik bir görünüm kazanır ve bazı durumlarda yapraklar kırışır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sağlıklı tohumların kullanılması;
• saldırıya uğramış bitkilerin üründen uzaklaştırılması.

Soya fasulyesinde bakteriyel yanıklık (Pseudomonas syringae pv glycinea)

Hastalık vejetatif gelişimin tüm aşamalarında saldırabilir. Yapraklarda, başlangıçta izole olan köşeli, kahverengimsi siyah lekeler ortaya çıkar. Hastalık ilerler ve etkilenen dokular kırılır ve bitkiden ayrılır. Böylece yaprak elek gibi bir görünüm kazanır. Yağışlı havalarda, bakteriyel eksudat, saldırıya uğrayan alanların yüzeyinde sarı müsilajlı bir kütle şeklinde görülür.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarının yok edilmesi;
• güvenli kaynaklardan sağlıklı tohumların yetiştirilmesi;
• bitkiler ıslakken hiçbir bakım çalışması yapılmaması.

Soya mildiyösü (Peronospora manshurica)

Soya fasulyesi mahsulünün %30’undan fazlasına zarar verebilir. Mantar bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır. Yaprakların üst tarafında gelişen ve kahverengiye dönüşen sarı köşeli lekeler görülür. Alt tarafta, lekelerin yakınında gri bir tüylenme görülür. Şiddetli enfeksiyonlarda yapraklar kurur ve erken dökülür.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• soya fasulyesinin 3-4 yıl sonra aynı tarlaya yeniden ekildiği bir rotasyon;
• dengeli gübreleme;
• yabani otların üründen yok edilmesi;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Soya yaprak ve bakla lekesi (Ascochyta sojaecola)

Mantar yapraklara, gövdelere ve baklalara saldırır. Yapraklarda kahverengi bir sınırla çevrili gri dairesel lekeler görülür. Saldırıya uğrayan dokular kurur ve yaprak üzerinden ayrılır. Gövdelerde hastalık uzun, kahverengimsi siyah lekelerin ortaya çıkmasına neden olur. Saldırıya uğrayan baklalarda çürümüş ve genellikle çatlamış doku içeren lezyonlar görülür.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• bitki kalıntılarının yok edilmesi;
• uygun bir tarım tekniği;
• sağlıklı tohumların kullanılması;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Beyaz küf (Sclerotinia sclerotiorum)

Köklerde ve gövdenin tabanında yanık görünümlü koyu lekeler belirir. Bu dokunun yakınında kalın beyaz bir keçe gelişir. Etkilenen bitkiler aniden kurur ve kolayca kökünden sökülebilir. Yapraklar ve baklalar da beyazımsı bir miselyum ile kaplanır. Saldırıya uğrayan tohumlar çimlenmez ve hastalığı bulaştırır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• nemli topraklardan kaçınmak;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• ekimden önce tohumların azot bağlayıcı bakterileri yok etmeyen ürünlerle işlenmesi;
• dengeli gübreleme;
• vejetatif gelişme döneminde spesifik fungisitlerle ilaçlama yapılması.

Soya bakla ve gövde yanıklığı (Diaporthe phaseolorum var. sojae)

Mantar gövdelere, baklalara ve tohumlara saldırır, yapraklara saldırı daha seyrektir. İlk belirtiler düğüm bölgesinde ortaya çıkar. Gövdeyi çevreleyen saldırıya uğramış bölgelerde kahverengi lekeler görülür. Hastalık gelişir, saldırıya uğrayan alanlar beyaza döner ve yüzeylerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden siyah dairesel oluşumlar görülür. Saldırıya uğrayan bitkiler kurur ve baklalarda lekeler görülür. Saldırıya uğrayan tohumlar çimlenme yeteneklerini kaybeder.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı tohumların kullanılması;
• dengeli gübreleme;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Septoria yaprak lekesi (Septoria glycines)

Bu hastalığın belirtileri bitkilerin tüm toprak üstü organlarında ve tüm aşamalarında ortaya çıkar. Yapraklarda sarı lekeler görülür, bunlar daha sonra kahverengiye döner ve siyah bir sınırla çevrelenir. Hastalık gelişir, lekelerin merkezi gri olur ve içlerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden siyah dairesel oluşumlar gelişir. Güçlü bir saldırı durumunda yapraklar kurur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı tohumların kullanılması;
• uygun zamanda ekiminin yapılması;
• dengeli gübreleme;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Soya külleme (Microsphaera diffusa)

Bu hastalık bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır, ancak karakteristik belirtiler yapraklarda ortaya çıkar. Mantar, hızla yayılan ve yaprakların her iki tarafını da kaplayan beyaz, macunumsu lekeler geliştirir. Sonbahara doğru “keçe” tozlu hale gelir ve yüzeyde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden küçük siyah noktalar belirir. Şiddetli saldırıya uğrayan yapraklar sararır ve kurur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• bitki kalıntılarının toplanması ve imha edilmesi;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

SOYANIN BAŞLICA ZARARLILARI

Akarlar (Tetranychus spp.)

Yılda birkaç nesil üretirler. Dişiler gövdeyi çevreleyen özel bir örtü oluşturur ve ardından yumurta bırakmaya başlar. Larvalar ve erginler, saldırıya uğrayan bitkilerin hücre içi sıvısını sokar ve emer. Saldırıyı takiben bitkinin gelişimi yavaşlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Tel kurtları (Agriotes spp.)

Bu böcekler takla böceklerinin larvalarıdır. Farklı evrelerde larva olarak toprakta kışı geçirirler ve her 4-5 yılda bir nesil üretirler. Tel kurtları çok tehlikelidir çünkü saldırıları hızlı bir şekilde tespit edilemez. Kök sistemini tüketirler ve bitki kuruyup ölür.

Kontrol yöntemleri:

• derin sonbahar sürümü;
• ekimden önce tohumların işlenmesi;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• tel kurtları üzerinde zararlı etkisi olan mineral gübrelerin uygulanması.

Fasulye tohum sineği (Delia platura)

Neredeyse tüm kültür bitkilerine saldıran polifag bir türdür. Yılda 2-3 nesil üretir ve kışı toprakta pupa olarak geçirir. Yetişkinler erken ilkbaharda ortaya çıkar ve yumurtalarını bitkilerin yakınında toprağa bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar, içinde galeriler açtıkları çimlenmekte olan tohumlara saldırır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Soya fasulyesi kist nematodu (Heterodera goettingiana)

Yılda iki nesil üretir ve uzun süre inaktif kalabileceği bir kist şeklinde kışı geçirir. Saldırıya uğrayan köklerde küçük nodüller şeklinde yumrular oluşur. Saldırıya uğrayan bitkiler zayıf gelişir ve hatta ölür.

Kontrol yöntemleri:

• nemli topraklardan kaçınmak;
• uygun tarım teknikleri;
• doğru bir mahsul rotasyonu.

Fasulye kapsül kurdu (Etiella zinckenella)

Yılda iki nesil üretir ve toprağın yüzey tabakasında larva evresinde kışı geçirir. Larvalar bir bakladaki tohumları kemirir, daha sonra diğer baklalara göç edebilirler. Kültürün %30’una kadarını yok edebilen çok tehlikeli bir türdür. Hem tohumları tüketerek doğrudan, hem de sağlıklı tohumlar üzerinde bıraktığı dışkı ve salgılar yoluyla dolaylı olarak zarara neden olur.

Kontrol yöntemleri:

• uygun tarım teknikleri;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• spesifik böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Diken kelebeği (Vanessa cardui)

Polifag bir türdür. Bu zararlı esas olarak ılıman bölgelerde görülür. Yetişkinler yağmurlu havalarda uçar ve larvalar hızla büyür. Genellikle kelebek yılda 3 nesil üretir. Yetişkinler yumurtalarını yaprakların üst tarafına bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar yapraklarla beslenir ve sonunda yere düşerler.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Bezelye yaprak biti (Sitona lineatus)

Yılda bir nesil üretir ve toprağın yüzey tabakasında veya toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarının altında ergin evrede kışı geçirir. Birkaç baklagil bitkisine saldıran oligofag bir türdür. Erginler bitkilerin yapraklarını kemirir ve larvalar kökte oluşan nodülleri tahrip eder. Saldırıya uğrayan bitkiler durgunlaşır ve düşük verim verir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Şalgam güvesi (Agrotis segetum)

Yılda iki nesil üreten ve toprakta larva aşamasında kışı geçiren polifag bir türdür. Erginler zararlı değildir, ancak larvalar bitkinin yapraklarını ve diğer toprak üstü kısımlarını tüketir. Gelişimin son aşamalarında toprağa çekilirler. Saldırının ardından bitkilerin fotosentez kapasitesi azalır ve ciddi vakalarda yapraklarını kaybederler.

Kontrol yöntemleri:

• doğru bir mahsul rotasyonu;
• uygun tarım teknikleri;
• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.