Soğan (Allium cepa), Orta ve Batı Asya’nın bozkır bölgelerinden gelmektedir. Tıbbi, baharatlı veya sebze bitkisi olarak 5.000 yılı aşkın bir süredir yetiştirilen en eski kültür bitkilerinden biridir. Soğan tedavisi, doğru uygulamalar ile önleyici olup ve önemli zararlılardan ve hastalıklardan korur.

SOĞANIN BAŞLICA HASTALIKLARI

Virüsler

Soğan sarı cüce virüsü

Hastalık taban yapraklarında sarı çizgiler şeklinde ortaya çıkar. Bu belirtilerden sonra, gelişen tüm yapraklar sarı çizgilerden yaprakların tamamen sararmasına kadar değişen belirtiler gösterir. Saldırıya uğrayan yapraklar yere yatar ve soğanlar küçük kalır ve kış boyunca depolamaya dayanamaz. Virüs bir bitkiden diğerine yaprak bitleri tarafından bulaştırılır ve bir yıldan diğerine bulaşma enfeksiyonlu soğanlar aracılığıyla gerçekleşir. Ancak virüs enfeksiyonlu tohumlar yoluyla bulaşmaz. Patojen, Aliaceae familyasındaki tüm bitkilere (soğan, sarımsak, pırasa) saldırır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dikim materyali sağlıklı olmalıdır;
• yaprak biti popülasyonunu kontrol etmek için insektisit uygulaması;
• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması.

MİKOPLAZMA

Fitoplazma hastalığı

Hastalıklı bitkilerin genç yaprakları alttan sararır, sonra kıvrılır. En çok etkilenenler tohumluk bitkilerdir çünkü çiçekler yerine yaprak görünümünde vejetatif gelişmeler olur. Hastalık yaprak çekirgeleri ve böcekler tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hastalıklı bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• yaprak böceği popülasyonunu kontrol etmek için insektisit uygulaması.

BAKTERİ

Soğan yumrularında bakteriyel yumuşak çürüklük (Erwinia carotovora pv. carotovora)

Saldırıya uğrayan bitkilerde, gövdeler zayıf bir şekilde gelişir ve tabanlarında, yumru boyunca uzanan ıslak bir çürüklük ortaya çıkar. Depolanması amaçlanan soğanlar söz konusu olduğunda, patojenin saldırısı, sarı, kahverengi veya gri nemli bir çürümenin üst tarafındaki görünümle kendini gösterir. Geliştikçe soğan yumrunun rengi değişir ve hoş olmayan bir koku yayar. Hastalık bitki döküntülerine karşı dayanıklıdır ve çeşitli taşıyıcılar (su, rüzgar, aletler) tarafından yayılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• hastalığın başlangıcından hemen sonra spesifik fungisitlerle tedavi edilmesi.

MİKOZİS

Soğan mildiyösü (Peronospora destructor)

Hastalık soğanlara, çiçek saplarına ve yapraklara saldırır. İlk belirtiler yapraklarda, üzerinde gri-mor bir tüycüğün oluştuğu, açık yeşilden sarıya uzayan lekeler şeklinde görülür. Saldırıya uğrayan dokular yumuşar, yaprak kurur, yere yatar ve çürür. Hastalığın ortaya çıkması için en uygun koşullar, en az 10 saat boyunca yüksek nem ve 12-18 ºC’nin üzerindeki sıcaklıklardır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• dengeli gübreleme; doğru rotasyon (soğan en az 3 yıl sonra aynı arazide yetiştirilebilir);
• özel fungisitlerle soğan tedavileri.

Soğan boyun çürüklüğü (Botrytis allii)

Saldırı, yapraklarda ve soğanda, dokunun kuruduğu beyazımsı lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Nemli koşullarda, etkilenen bölgelerde gri bir tüylenme görülür. Olgun bitkiler bazal çürüklük gösterebilir, bunu soğan çürüklüğü takip eder ve tahrip olmuş alanlarda siyah sklerotin görülür. Bulaşma toprak sporları, bitki döküntüsü sporları veya sklerotia yoluyla olur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• doğru rotasyon (soğanlar en az 3 yıl sonra aynı araziye ekilebilir);
• dengeli gübreleme;
• büyüme mevsimi boyunca özel fungisitlerle soğan uygulamaları.

Soğan beyaz çürüklüğü (Stromatinia cepivora)

Yağışlı ilkbaharlarda hastalık sararmış uçlar, bunların taban kısmına kadar uzanan ve bitkinin yaprak dökmesine yol açan renk değişikliği şeklinde kendini gösterir. Saldırı ocaklarda meydana gelir. Bitkiler çürümüş köklere ve mantarın sklerotisinin oluştuğu küçük, kabarık bir beyazla kaplı tuniklere sahiptir. Mantar, bakteriyozun ortaya çıkmasını desteklediği mağazalarda da direnç gösterir. Patojen toprakta 4-5 yıl boyunca sklerotia şeklinde direnç gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• sağlıklı soğanlar yetiştirmek;
• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• hastalıklı bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• spesifik fungisitlerle kimyasal soğan tedavileri.

Soğan pası (Puccinia allii)

İlk belirtiler yapraklarda küçük, düzensiz, açık kahverengi veya beyaz lekelerin ortaya çıkmasıdır. Daha sonra bu lekeler büyür ve hastalığın tipik özelliği olan açık turuncu renkli püstüller oluşur. Şiddetli saldırı yaprakların kurumasına ve bitkinin cüce görünümüne yol açar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hastalıklı bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• doğru mahsul rotasyonu (soğanlar en az üç yıl sonra aynı arazide yetiştirilebilir);
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• dengeli gübreleme;
• hasattan arta kalan bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• özel fungisitlerle kimyasal soğan tedavileri.

Soğanda Fusarium dip çürüklüğü (Fusarium oxysporum var cepae)

Hastalık, bakım çalışmaları sırasında yaralanmış veya zararlıların saldırısına uğramış köklere, soğanlara veya yapraklara yerleşir ve tespit edilmesi daha zordur. Yaprakların üst kısımlarında hafif bir sararma görülür ve etkilenen soğanların alt kısımları çürümüştür. Etkilenen köklerde daha sonra siyaha dönen ve tüm kök sistemi tahrip olmuş beyaz lekeler vardır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• soğanlar havalandırılmış topraklarda yetiştirilecektir;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sağlıklı dikim materyali kullanımı;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

Soğan mor lekesi (Alternaria porri)

Hastalık bitkinin tüm organlarında kendini gösterir. Saldırıya uğrayan bölgelerde sarı bir halka ile çevrili küçük, beyazımsı lekeler görülür. Hastalık ilerlerse, lekelerin içindeki alan kahverengiye döner ve şiddetli bir saldırı durumunda mantar soğanlara da saldırır. Mekânların iyi havalandırılmaması, nem ve sıcaklığın yüksek olması durumunda hastalık depoda faaliyetine devam edebilir. Mantar, su ve rüzgar damlalarıyla taşınan sporlarla yayılır. Kış aylarında toprak yüzeyindeki bitki döküntüleri üzerinde yaşar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• doğru mahsul rotasyonu (soğanlar en az 4 yıl sonra aynı tarlaya geri dönebilir);
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle kimyasal işlemler.

SOĞANIN BAŞLICA ZARARLILARI

Soğan tripsleri

Larva ve erginler soğan yaprakları arasındaki boşluklara yerleşerek bitkinin özsuyunu emer ve genç bitkilerde önemli hasara neden olurlar.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• özel böcek ilacı uygulamaları.

Soğan kök sak nematodu (Ditylenchus dipsaci)

Bu nematod, gelişimin tüm aşamalarında, çeşitli kültür bitkilerinin ve kendiliğinden yetişen bitkilerin gövdelerinde veya yumrularında kışı geçirir. Topraktaki veya enfeksiyonlu tohumdaki nematodlar ilkbaharda bitkilerin köklerine saldırır. Saldırıyı takiben bitkiler küçük kalır, güçlü büyür ve deforme olur. Saldırıya uğrayan soğanlar disk bölgesinde çatlaklar gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu (saldırı durumunda, soğanlar en az 4 yıl sonra aynı tarlaya geri dönebilir);
• saldırıya uğramış bitkilerin araziden uzaklaştırılması;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi; özel ürünlerle toprak dezenfeksiyonu.

Zambak yaprak böceği (Lilioceris merdigera)

Yılda iki nesil verir ve kışı toprakta yetişkin olarak geçirir. İlkbaharda, yetişkinler yumurtalarını soğan ve sarımsak yapraklarına, damarlar boyunca bırakır. Larvalar ve yetişkinler bitkilerin yaprakları ve çiçek salkımları ile beslenir, bu da gelişmeyi durdurur ve düşük verim verir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen ve hasattan sonra bitki artıklarının toprağa dahil edilmesi.

Soğan sineği (Delia antiqua)

Yılda iki ya da üç nesil verir ve toprağın yüzey tabakasında bir pupa gibi kışı geçirir. Erginler ilkbaharda ortaya çıkar ve soğan bitkilerinin yakınındaki toprak yığınlarının altına yumurta bırakır. Larvalar bitki dokularına nüfuz eder ve burada beslenme galerileri kazarlar. Güçlü bir saldırı durumunda, saldırıya uğrayan bitkileri yok edebilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması;
• sonbaharda düzgün sürüm;
• büyüme mevsimi boyunca spesifik insektisitlerle tedavi.