Şerbetçi otu – Humulus cinsinin, Cannabinaceae familyasının bir parçasıdır ve en önemli endüstriyel ürünlerden biridir, kozalakları (dişi çiçek salkımları) bira endüstrisinde vazgeçilmez bir hammaddedir. Bu içeceğin özellikleri – tat ve aroma, koku, köpük, renk, berraklık ve raf ömrü – kozalakların ürettiği lupulin tarafından belirlenir. Lupulin ayrıca acı maddeler, tanenler ve uçucu yağlar içerir. Ayrıca şerbetçi otu kozalakları tıbbi amaçlarla ve az da olsa ekmeğe tat vermek için de kullanılmaktadır.

Botanik özellikleri

Şerbetçi otu çok yıllık, uzun ömürlü bir bitkidir (40 yaşına kadar). Çok yıllık olması bitkinin yeraltı kısımları tarafından sağlanır: kökler, kütük, stolonlar. Kök sistemi güçlüdür, toprağa 2-4 m derinliğe kadar nüfuz edebilen zengin bir kök ağından oluşur.

Kütük (gövde) 30-40 cm uzunluğundadır ve üst tarafında, zemin seviyesinin 10-15 cm altında bulunan kütüğün “başı” bulunur. Kütükten, yüksek büyüme hızına sahip (günde 30-40 cm) sürgünler filizlenir. 50-80 cm yüksekliğe ulaştıklarında, gövdeler kancalı kazıklar yardımıyla saat yönünde yukarı doğru bükülen askılarla desteklenir. Her düğüm seviyesinde, saplar, çeşidin canlılığına ve çevre koşullarına bağlı olarak farklı uzunluklarda 2 sürgün filizlendirir. Kozalaklar yanal sürgünler üzerinde oluşur.

Yapraklar ana gövde ve yan sürgünler üzerinde oluşur ve loplu bir görünüme sahiptir. Erkek ve dişi çiçek salkımları farklı bitkiler üzerinde filizlenir. Erkek çiçek salkımları salkım şeklinde, dişi çiçek salkımları ise daha sonra kozalaklara dönüşen pedinküllü kedicikler şeklinde dizilir.

Meyve ceviz şeklinde, küre şeklindedir. Meyve oluşumu, şerbetçi otu mahsulünde istenmeyen bir olay olan kozalakların niteliksel özelliklerinin değer kaybını belirler.

ÇEVRE VE TOPRAK GEREKSİNİMLERİ

Sıcaklık

Şerbetçi otu oldukça yüksek bir ekolojik esnekliğe sahiptir, ancak ürünün üretimi ve kalitesi çevre ve toprak koşullarından büyük ölçüde etkilenir.

Şerbetçi otu, vejetatif büyüme dönemi boyunca, yetiştirilen çeşide bağlı olarak 2.000-3.000 ℃ arasında bir sıcaklık toplamına ihtiyaç duyar. İlkbaharda, vejetatif dönemin başlangıcında, 4-5 ℃ sıcaklıklar gereklidir. Daha sonra, vejetatif büyüme sırasında, 14-17 ℃ arasında ortalama sıcaklıklara ve kozalakların oluşumu sırasında 17-19 ℃ arasında sıcaklıklara ihtiyaç vardır. Yüksek sıcaklıkların kozalak üretimi ve kalitesi üzerinde olumsuz etkileri vardır.

Nem oranı

Humulus lupulus, kozalak üretimini ve kalitesini etkileyen nem açısından yüksek gereksinimlere sahiptir. Kuraklık ve sıcaklık koşullarında bitkilerin üretim potansiyeli azalır ve yüksek nem ve sıcaklık koşulları hastalıkların (özellikle Peronosporales) ortaya çıkmasını destekler. Bu nedenle, şerbetçi otu için Nisan ve Ağustos ayları arasında 350-400 mm arasındaki yağış miktarları uygundur. Çiçeklenme-kozalak oluşumu sırasında (takvim: Haziran-Temmuz), şerbetçi otu daha fazla miktarda yağışa ihtiyaç duyar.

Işık

Kozalak üretimini ve kalitesini olumlu yönde etkiler. Vejetatif büyüme döneminde Humulus lupulus bulutlu günleri tercih eder. Çiçeklenme ve kozalak oluşumu sırasında daha uzun süre güneş ışığına ihtiyaç duyar.

Toprak 

Derin, tınlı veya tınlı-kumlu, iyi drene edilmiş, pH’ı 6,5-7,8 arasında olan toprakları tercih eder. Ağır, geçirimsiz, asidik topraklarda yetiştirilmesi tavsiye edilmez.

ŞERBETÇİ OTU YETİŞTİRME TEKNOLOJİSİ

Kafes destek sistemi

Şerbetçi otu, 10-12 metre yüksekliğe ulaşan ve bir destek sistemi (kafes) inşa edilmesini gerektiren bir tırmanıcı bitkidir. Kafes, destek direkleri (çelik borular, beton veya ahşaptan yapılmış), ankrajlar, yatay tel örgü (ana ve ikincil), destek telleri ve dikey tellerden oluşur.

Toprak işleme

İlk çalışma, 50-80 cm derinlikte toprağın gevşetilmesiyle temsil edilir. Bu çalışma, kök sisteminin gelişimi için gerekli olan hava akımı rejimi sağlama rolüne sahiptir. Toprağı gevşettikten sonra diski tırmıkla birlikte kullanın.

Çimlenme yatağının hazırlanması toprağın tesviye edilmesini, gevşetilmesini ve yabani otların kontrolünü amaçlar.

Dikimi

En iyi sonuçlar için, fidanlıklarda bir yıl köklendirilmiş çeliklerin kullanılması tavsiye edilir. Bu şekilde, vejetatif büyümenin ilk yılından itibaren daha iyi bir başarı oranı sağlanır.

Humulus lupulus sonbaharda (Ekim-Kasım) veya ilkbaharda (Mart-Nisan) dikilebilir. Sonbaharda dikim arzu edilir çünkü köklerin gelişmesini ve dolaylı olarak daha iyi bir başarı oranının yanı sıra sürgünlerin vejetatif büyüme döneminin daha erken başlamasını sağlar.

Dikim sırasında sıralar arasında 3 m ve sıra başına 1 m mesafe olması önemlidir. Çeliklerin dikileceği her deliğin yerini işaretlemek için arazi kazılır. Delikler 40 cm derinlikte ve 30 cm çapında bir matkapla açılabilir.

Dikim, kesimin üst tarafı zemin seviyesinin 10-12 cm altında olacak ve kökler deliğin dibine eşit olarak yayılacak şekilde yapılmalıdır. Kökler toprakla örtülür ve sıkıştırılır. Humulus lupulus 40 cm derinlikte açılan hendeklere de ekilebilir.

Gübreleme

Şerbetçi otu önemli bir besin tüketicisidir. Kozalakların oluştuğu Temmuz-Ağustos aylarında daha yoğun bir emilim kaydedilir.

Dozlar, toprağın spesifik tarımsal kimyasal analizleri yapıldıktan sonra belirlenir. Analizlerin olmadığı durumlarda ve beklenen hasat, çeşit ve NPK’nın spesifik emilimine bağlı olarak aşağıdaki dozlar tavsiye edilir: 180 kg/ha azot, 160 kg/ha fosfor ve 130 kg/ha potasyum. Fosforlu ve potasyumlu gübreler sonbaharda toprağa karıştırılarak uygulanırken, azotlu gübreler ilkbaharda uygulanır.

Şerbetçi otu yaprak gübresi uygulamasına da olumlu tepki verir.

ŞERBETÇİ OTU BAKIM İŞLERİ

Yabani ot kontrolü

Yabancı otların ortaya çıkması, topraktaki besin maddelerini tüketerek ve bakım ve hasat işlerinin yürütülmesini engelleyerek şerbetçi otu mahsulünü olumsuz etkiler. Ayrıca bir dizi hastalık ve zararlı için konukçu bitkilerdir. Yabancı ot kontrolü, elle ayıklama ile tamamlanan bir kültivatör veya kesici yardımıyla sağlanabilir.

Kimyasal yabani ot kontrolü için spesifik herbisitler kullanılacaktır.

Hastalık ve zararlılarla mücadele

Şerbetçi otu yetiştiriciliğinde ortaya çıkabilecek başlıca hastalıklar şunlardır: Peronosporales, Külleme, Vertisilyum, kozalak kırmızılaşması, bakteriyoz ve virüsler. Zararlılar arasında en yaygın olanları: şerbetçi otu yaprak bitleri, yaygın kırmızı örümcek akarları, şerbetçi otu pire böcekleri, mayıs böceği larvaları, portakal güvesi ve tel kurtlarıdır.

Sulama

Yağış açığı olan bölgelerde ve yıllarda uygulanır. Nem ihtiyacının yüksek olduğu kritik evreler şunlardır: ikincil sürgünlerin oluşumundan kozalakların oluşumuna kadar (Haziran-Ağustos).

Sulama, püskürtme (su jetini düşük bir yüksekliğe yönlendirerek: 2 m’ye kadar), damlama sistemleri veya karık sulama ile gerçekleştirilebilir.

Hasat

Şerbetçi otu kozalakları olgunluğa ulaştıklarında, renkleri yeşilden sarı-yeşile döndüğünde ve brakteler güçlü olduğunda hasat edilir. Ayrıca, kozalaklar parmaklar arasında sıkıldığında hışırdar ve orijinal şekillerine geri dönerler. Bu aşamada kozalaklar en yüksek lupulin içeriğine sahiptir.

Hasat genellikle Ağustos ayının ikinci yarısında – Eylül ayının ilk yarısında gerçekleşir.

Hasat elle veya mekanik olarak gerçekleştirilebilir. Elle hasat, dikey telin ucunun koparılmasını içerir; bu tel, kendisine bağlı sürgünlerle birlikte yere düşecektir. Kozalaklar, saptan 1 cm ile birlikte sıkıştırılarak toplanır. Mekanik hasat ise özel hasat makineleri ile yapılır.