Şeftali ağacı (Prunus persica), Rosaceae familyasından aromatik meyveleri için yetiştirilen bir meyve ağacıdır. Çin’e özgüdür ve Avrupa’da Romalılar tarafından kültüre sokulmuştur. Şu anda dünyanın tüm elverişli bölgelerinde yetiştirilmektedir. Vejetasyon faktörlerine karşı oldukça iddialı bir ağaçtır. Hafif, iyi drene edilmiş ve iyi aydınlatılmış toprakları tercih eder. Ayrıca vejetasyon sırasındaki sıcaklıklar 7 °C’den düşük olmamalıdır. Şeftali geç donlara karşı çok hassastır. Şeftali yaprakları mızrak şeklinde ve çiçekleri küçük, yalnız, çeşitli renklerde (pembe-beyaz). Meyve, ince, kokulu ve sulu bir ete sahip küresel bir çekirdektir. Şeftali yüksek besin değerine sahiptir ve şeker, protein, vitamin (B1, B2, B6, A, E), potasyum, fosfor, kalsiyum, sodyum, çinko, demir, bakır içerir. Şeftali ağacı tedavileri, meyve ağaçlarını sağlıklı, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

ŞEFTALİ AĞAÇLARININ BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Şarka (Plum pox virus)

Yapraklarda, tüm yaprakları kaplayan dairesel renk değişikliği lekeleri oluşur. Belirtiler sıcak yaz aylarında kaybolur. Meyve üzerinde sarı dairesel lekeler oluşur, olgunlaşmamış meyvelerde çok belirgindir. Saldırıya uğrayan meyveler ağaçtan erken düşer. Şiddetli bir saldırı durumunda, tohumlarda da dairesel lekeler görülür. Virüs, enfekte olmuş dikim materyali, ağaç zararlıları, yaprak bitleri ve polen yoluyla yayılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşıların ve anaçların kullanılması;
• sert çekirdekli meyve ağaçları ile yetiştirilen meyve bahçeleri arasında mekansal izolasyon;
• meyve bahçelerinin yakınındaki yabani otları ve çalıları temizlemek;
• böcek popülasyonunu kontrolü için insektisit uygulaması.

İlarvirüs (APLPV)

Belirtiler, yapraklarda şekil ve boyutları değişen sarı-yeşil lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Saldırının ardından şeftali ağacı düşük kış sıcaklıklarına karşı çok hassas hale gelir. Bu hastalığın belirtileri en çok Mayıs-Haziran aylarında görülür. Bu virüs aşılama yoluyla bulaşır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• dikimden önce fidelerin kontrol edilmesi.

BAKTERİ

Sert çekirdekli meyvelerde bakteriyel kanser (Pseudomonas syringae pv. morsprunorum)

Bu hastalık genç sürgünlerde, yapraklarda ve meyvelerde kendini gösterir. Yapraklarda küçük, dairesel, sulu görünümlü lekeler görülür. Nem oranı yüksek olduğunda, lekenin yüzeyinde bakteriyel eksudat görülür. Kuru havalarda, saldırıya uğrayan dokular kurur ve yapraktan düşer. Böylece şeftali ağacı yaprakları elenmiş bir görünüme sahip olur. Güçlü bir saldırı yaprak dökülmesine neden olur. Meyve üzerinde küçük kırmızımsı kahverengi lekeler vardır. Meyve üzerinde küçük, pembemsi-kahverengi lekeler mevcuttur.

Saldırı meyve deformasyonuna ve pulpa çatlamasına neden olur. Bu nedenle şeftaliler ticari değerlerini kaybederler. Sürgünlerde uzun lekeler görülür, kabuk kahverengiye döner ve parçalanır. Yaralarda bakteriyoz özgü yapışkan bir sıvı görülür. Yaralar yıldan yıla artar ve açık kanserlere kadar ilerleyebilir. Bakteriler ağaca stomalar yoluyla girer, ancak enfeksiyonların çoğu aşılama sırasında meydana gelir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• bakır bazlı fungusitlerle kimyasal işlemler.

Kök uru hastalığı (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Hastalık, bitkinin yaşına ve etkilenen organa bağlı olarak farklı boyutlara sahip tümörlerin (safra) ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Başlangıçta köklerde, gövdelerde ve nadiren dallarda veya yapraklarda küçük, pürüzsüz, yumuşak tümörler görülür. Zamanla tümörler büyür, kahverengi veya kahverengimsi siyah olur ve pürüzlü bir görünüme sahip olur. Patojen, şeftali ağacına nematodlar, dolu, böcekler vb. neden olduğu yaralar yoluyla girer. Ayrıca, bu hastalığın ortaya çıkması 22 ila 30 °C arasındaki sıcaklıklar ve % 80 atmosferik nem ile desteklenir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin ayıklanması;
• meyve bahçesi uygun şekilde hazırlanmış bir arazi üzerinde kurulacaktır;
• bir ağaçtan diğerine geçerken makas ve aletlerin dezenfekte edilmesi;
• etkilenen dalların sağlıklı bölüme budanması, Bordeaux bulamacı tedavisi uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kapatılması;
• fidan köklerinin %1’lik Bordeaux bulamacı solüsyonunda ıslatılması;
• vejetasyon sırasında bakır bazlı ürünlerle tedavi.

MİKOZİS

Kahverengi çürüklük (Monilinia laxa)

Bu hastalık ağaçların tüm toprak üstü organlarına saldırır, soğuk ve yağışlı yıllarda önemli zararlara neden olur. Saldırıya uğrayan yapraklar düşmeden sarkar, çiçekler kahverengiye döner ve kurur ve dallar kanca şeklinde bükülür. Genç meyveler buruşur, kahverengiye döner ve kitlesel olarak dökülür. Olgun meyvelerin özü çürür ve dış kısmında sarı-gri yastıklar oluşur. Son olarak meyveler mumyalaşarak ağaçta kalır ve ertesi yıl hastalığın bulaşmasını sağlar. Mantar mumyalaşmış meyvelerde ve saldırıya uğramış dalların kabuklarında kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış meyvelerin toplanması ve imha edilmesi;
• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• etkilenen dalların sağlıklı bölüme kadar budanması, %4-5 oranında Bordeaux bulamacı ile muamele edilmesi ve yaraların iyileştirici mastik ile kapatılması;
• bakır bazlı ürünlerle uyku döneminde kimyasal tedaviler;
• vejetasyonda spesifik fungusitlerle uygulanan önleyici tedaviler.

Yaprak delen çil hastalığı (Stigmina carpophila)

Hastalık bakımsız meyve bahçelerinde yaygındır ve taş ağaçlarında önemli hasara neden olur. Yapraklarda, dokuların kahverengiye döndüğü ve sonunda yaprağın geri kalanından ayrıldığı dairesel lekeler görülür. Meyve üzerinde, kırmızı-mor bir sınırla çevrili punktiform oluşumlar vardır. Meyvenin özü dokusunu ve tadını kaybeder. Sürgünlerde, mantar kahverengileşme üretir ve bunu gummosisin sızdığı yaralar izler. Bu saldırı şekli çok tehlikelidir çünkü meyve tomurcuğu taşıyan sürgünleri kurutur. Sporlar mantarın yayılmasını sağlar ve kışın yaralardan sızan yapıştırıcıya karşı direnç gösterir. Ayrıca mantar, dalların yüzeyinde miselyum şeklinde kışı geçirebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• kesiklerden kaynaklanan yaralar mastik ile kapatılacaktır;
• budamadan sonra ağaçlar %4-5’lik Bordeaux karışımı ile tedavi edilir;
• vejetasyonda spesifik fungusitlerle uygulanan önleyici tedaviler.

Külleme (Sphaerotheca pannosa var. persicae)

Saldırı, genç sürgünlerin yapraklarında beyaz lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Bunlar genişler ve tüm yaprağı kaplar. Hastalık ilerler ve miselyum gri ve tozlu hale gelir. Saldırıya uğrayan dokular kırışır ve kurur. Fungus genç meyvelere de saldırır. Meyveler çatlar ve çürür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sürgünlerin ve saldırıya uğramış meyvelerin yakılması;
• vejetasyonda spesifik fungusitlerle kimyasal işlemler.

Şeftali yaprak kıvırcıklığı (Taphrina deformans)

Hastalık esas olarak yaprakları etkiler, ancak uygun yıllarda meyve ve sürgünlere de saldırabilir. Genç yaprakların üst kısmında kabarcıklar vardır veya deforme olmuşlardır, sağlıklı olanlardan daha büyük boyutlara sahiptirler. Ayrıca, saldırıya uğrayan yapraklar kırmızımsı bir renge sahiptir ve daha sonra sarıya döner. Etkilenen dallar ve sürgünler yavaş büyür ve kış donlarına karşı hassastır. Meyve üzerindeki saldırı çok nadirdir ve dokuların çürüdüğü küçük, beyazımsı lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı şeftali ağacı çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• spesifik fungusitlerle kimyasal tedaviler.

Fusicoccum kanseri (Fusicoccum amygdali)

Genç sürgünlerde, tomurcukların etrafında kahverengi lekeler görülür. Yaprakların kenarlarında yanıklar oluşur ve saldırıya uğrayan meyveler çürür. Mantar sporları bitkiye budama, böcek saldırısı veya doludan kaynaklanan yaralar yoluyla girer.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• kesiklerden kaynaklanan yaralar mastik ile kapatılır;
• özel fungusitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

ŞEFTALİ AĞAÇLARININ BAŞLICA ZARARLILARI

Elma iç kurdu (Cydia pomonella)

Çeşitli meyve ağacı türlerine saldıran polifag bir türdür. Farklı yaşlardaki larvalar meyveye saldırır. Dişiler yumurtalarını doğrudan meyve üzerine veya meyvenin yakınındaki yapraklara bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar saldırıya uğrayan meyvelerde galeriler açar ve içlerinde dışkı bırakır. Böylece meyveler artık tüketilemez.

Kontrol yöntemleri:

• ergin uçuşunu belirlemek için feromon tuzakları kullanmak;
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Kahverengi kuyruklu güve (Euproctis chrysorrhoea)

Çeşitli ağaçlara ve meyve ağaçlarına saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesli vardır ve sürgünlerin tepesinde bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Larvalar tomurcuklara ve yapraklara saldırır ve ağaçlarda yaprak dökülmesine neden olabilir. Bu zararlının varlığını tespit etmek için şeftali ağacı çok iyi incelenmelidir.

Kontrol yöntemleri:

• larvaların bulunduğu dalları uzaklaştırın;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

Amerikan beyaz kelebeği (Hyphantria cunea)

Meyve ağacı türlerinin yanı sıra süs ağaçlarına (dut, çınar vb.) da saldıran polifag bir türdür. Yılda iki nesli vardır ve kışı toprağın yüzey tabakasında pupa olarak geçirir. Bu böcek ağaçlarda yaprak dökülmesine dolaylı olarak da meyve üretiminde azalmaya neden olur. Tırtıllar yaprakların alt tarafına yerleşir ve onları tüketmeye başlar. Ayrıca içinde beslendikleri bir tür yuva inşa ederler.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Şeftali güvesi (Anarsia lineatella)

Yılda üç nesil geliştirir ve pul pul dökülmüş kabuğun altında larva olarak kışı geçirir. İlkbaharda kış barınağını terk eder ve tomurcuklara saldırırlar. Genç sürgünlerde larvalar delici delikler açar. Yeni çıkan dişiler tomurcukların üzerine yumurta bırakır ve larvalar erken çeşitlerin meyvelerine nüfuz eder. Sonraki nesillerin larvaları olgunlaşma aşamasında meyvelere nüfuz eder ve burada derin galeriler kazarlar.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen dalların (sürgünlerin) budanması ve yok edilmesi;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

Akarlar

Bu zararlıları çıplak gözle görmek çok zordur. Hem kültür türlerini hem de kendiliğinden oluşan türler olmak üzere birçok bitki ve meyve ağacına saldıran polifag türlerdir. Hücre özsuyu ile beslenirler. Saldırıyı takiben yapraklar parşömen benzeri bir görünüme sahip olur, çiçekler dökülür ve şeftali ağacı büyümeyi durdurur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Doğu meyve güvesi (Grapholita molesta)

Yılda 3-4 nesil verir ve kabuk çatlaklarında ipeksi bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Bu güve şeftali ağacının sürgünlerine, yapraklarına ve meyvelerine saldırır, ancak en çok zararı meyvelere verir. İlk neslin larvaları sürgünlere saldırır ve onlarla beslenerek yeni kurulan meyve bahçelerine ve fidanlıklara büyük zarar verir. III. ve IV. nesil larvalar meyvede önemli hasara neden olur. Meyveye kuyruk bölgesinden veya “uç” bölgesinden girerler ve çekirdeğin etrafındaki düzensiz galerileri kemirirler. Meyveler büyümeden durgunlaşır, çürür ve dökülür.

Kontrol yöntemleri:

• saldırıya uğramış meyve ve sürgünlerin budanması ve yok edilmesi;
• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisitlerle toplu uçuş sırasında uygulanan kimyasal işlemler.

San Jose kabuklu biti (Quadraspidiotus perniciosus)

200’den fazla bitki türüne saldıran polifag bir türdür. Yılda 1-3 nesil verir ve etkilenen türlerin kabuklarında larva olarak kışı geçirir Dişiler ve larvalar, konukçu bitkilerin hücre özsuyuyla beslenen meyveler de dahil olmak üzere etkilenen bitkilerin tüm organlarına yayılır. Büyük bir saldırı durumunda, böceğin vücudunu koruyan kalkanlar üst üste biner ve ağaçları boğar. Büyümeleri durur ve 2-3 yıl sonra kururlar.

Kontrol yöntemleri:

• bahçe yağı bazlı ürünlerle uyku dönemi tedavilerinin uygulanması;
• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• özel insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Yaprak bitleri

Bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç eden polifag türlerdir. Kendiliğinden oluşan florada büyürler ve daha sonra kültür türlerine geçerler. Yaprakların, çiçeklerin veya çiçek salkımlarının ve genç sürgünlerin alt tarafında bir kolonidir. Böcekler sokar ve hücre suyunu emerek bitkide strese neden olur. Şiddetli bir saldırı durumunda ağacın hastalığa karşı direncinin azalmasına neden olur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Erik meyve güvesi (Cydia funebrana)

Bu tür, sert çekirdekli meyve ağaçlarına (şeftali ağacı dahil) saldırır. Yılda iki nesil geliştirir ve ağaç kabuklarının altında veya çeşitli korunaklı yerlerde bir koza içinde kışı geçirir. Larvalar meyveye nüfuz eder ve meyve özü ve tohumlarla beslenir. Saldırıya uğrayan meyveler büyümeden durur ve dökülür. Larvalar düşen meyve üzerinde beslenmeye devam eder. Beslendikten sonra meyveden çıkarlar ve kış için doğru yeri ararlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Meyve göz kurdu (Sciaphobus squalidus)

Özellikle tomurcuk ve çiçek tomurcuklarına saldıran tehlikeli bir türdür. İki yaşında bir nesil geliştirir ve toprağın yüzey tabakasında yetişkin olarak kışı geçirir. İlkbaharda erginler ağaçlara tırmanarak tomurcuk ve çiçek tomurcukları ile beslenerek ortaya çıkarlar. Larvalar ağaçlar için zararlı değildir, kendiliğinden oluşan otsu bitkilerin kökleriyle beslenirler.

Kontrol yöntemleri:

• meyve bahçesinde toprak mobilizasyonu (sonbahar);
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Elma göz kurdu (Anthonomus pomorum)

Yılda bir nesil geliştirir ve korunaklı yerlerde (ağaç kabuğu) yetişkin olarak kışı geçirir. Yetişkinler ilkbaharda ortaya çıkar ve genç yapraklarla beslenir. Dişiler çiçeklere veya çiçek tomurcuklarına yumurta bırakır. Larvalar çiçeklerin veya tomurcukların içinde beslenir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Tripsler

Çıplak gözle görülmesi zor olan küçük zararlılardır ve çok sayıda ekin veya meyve ağacına saldırırlar. Büyüme uçlarını, çiçekleri ve yaprakları kolonize ederek çiçeklerin dökülmesine ve ağaç büyümesinin durmasına neden olurlar.

Kontrol yöntemleri:

• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Perotis böceği (Perotis lugubris) ve Ağaç dip kurdu (Capnodis tenebrionis)

Bu zararlılar farklı ağaç türlerine ve meyve ağaçlarına saldırır ancak şeftali ve kayısı ağaçlarını tercih eder. Erginler fidanların tomurcukları, yaprakları ve sürgünleri ile beslenirken larvalar kök seviyesindeki galerileri kemirir. Saldırıya uğrayan ağaçlar, saldırı sonucunda kurur ve en büyük zarar fidanlıklarda kaydedilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.