Şeftali ağacı (Prunus persica), Çin’e özgü, yüksek ısı talep eden ve geç donlardan etkilenen bir meyve ağacıdır. Buna rağmen, üretim 10-15 yıl boyunca sabittir. Yaprakları mızrak şeklinde ve tek başına, çeşitli renklerde (pembe-beyaz) küçük çiçekleri vardır. Şeftali meyvesi ince, kokulu ve sulu bir ete sahip küresel bir çekirdektir. Şeftali yüksek besin değerine sahiptir ve şeker, protein, vitamin (B1, B2, B6, A ve E), potasyum, fosfor, kalsiyum, sodyum, çinko, demir, bakır içerir.

Yetiştirme ve meyve verme özellikleri

Şeftali ağacı çok zengin bir kök sistemi oluşturur. Köklerin çoğu 20-60 cm derinliğe, birkaçı 3-4 m’ye kadar nüfuz eder, ancak ekim yoğunluğuna bakılmaksızın ağaçların kökleri iç içe geçmez. Toprak sıcaklığı 8-20 °C olduğunda ilkbahar ve sonbaharda yoğun olarak büyürler.

Şeftali ağacının hava kısmı vejetasyonun ilk yıllarında hızla büyür. Tacı toplayan 1-3 dizi beklenen sürgün yayar ve olgunlukta 3-4 m yüksekliğe ulaşır. Yeşil kesimler yapılarak taç oluşum süresi 1-2 yıl kısaltılabilir.

Çiçeklenme, iklim koşullarına bağlı olarak Nisan-Mayıs aylarında gerçekleşir, gerekli ortalama sıcaklıklar en az 10 °C’dir. Yüksek verim sağlamak için, arsaya birkaç çeşit dikilmesi tavsiye edilir.

Meyve olgunlaşmadan önce toprak nemi yüksekse, bazı çeşitlerde, özellikle de ekstra erken ve erken olgunlaşanlarda, endokarp (iç kabuk) çatlar. Bu olay, posanın kısa süreli hidratasyonu nedeniyle meydana gelir.

Meyve verdikten sonra vejetatif büyümenin yoğunluğu azalır. Şeftali, erkenci bir tür olarak dikimden 2-3 yıl sonra iyi meyve verir. Meyve, rotasyonundan etkilenmeden her yıl meyve verir.

İKLİM VE TOPRAK GEREKSİNİMLERİ

Şeftali yüksek ısı gereksinimi olan bir türdür. Yıllık ortalama sıcaklığı 10 – 11,5 °C olan bölgelerde yetişir ve gelişir. Kış aylarında -24 °C sıcaklıklara dayanabilir. Tomurcuklar -3,9 °C sıcaklıklara dayanır ve çiçekler -3 °C’nin altındaki sıcaklıklarda dökülür.

Şeftali uzun süreli kuraklığa dayanıklıdır, ancak yüksek su verimi için sınırlayıcı bir faktör haline gelir. Su yokluğunda şeftali meyveleri küçük kalır, düzleşir ve üretim hem niteliksel hem de niceliksel olarak azalır. Özellikle meyve olgunlaşmasından önceki dönemde sulamaya iyi tepki verir, böylece önemli verim artışları elde edilir.

Topraktaki aşırı su, kısa süreler için bile olsa, şeftali ağacı için zararlıdır ve kök boğulmasına neden olur. Havadaki yüksek nem hastalıkların başlangıcını destekler ve kış sisi donun olumsuz etkilerini artırır.

Yüksek ışık gereksinimleri vardır, bu nedenle güneş radyasyonundan iyi yararlanmak için budama, tacın iyi havalandırılmasını sağlamalı ve meyve bahçesi yalnızca güneye bakan yamaçlara kurulmalıdır. Işık olmadığında yapraklar zayıf büyür, ağaçlar dona karşı hassastır ve üretim miktar veya kalite açısından zayıftır.

Toprak hazırlığı

Şeftali ağaçları verimli, geçirgen, orta, kumlu, tınlı-kumlu topraklara dikilir. Arazi eğimli ise, ağaçlar sadece üst kısma dikilir ve sıralar kuzey-güney yönünde olmalıdır (bu konumlar geç donlardan kaynaklanan kayıpları azaltır). Arazi hazırlığı genel kurallara göre yapılır. Eğer plantasyon meyve bahçesi olarak kullanılmış bir arazide kuruluyorsa, arazi 1-2 yıl önceden hazırlanmalıdır. Toprak yapısını eski haline getirmek ve enfeksiyon salgınlarını ortadan kaldırmak için arazi çok yıllık otlarla ekilebilir. Arazi yabani otlarla yoğun bir şekilde istila edilmişse, seçici olmayan herbisitler uygulanabilir.

Toprak organik gübrelerle (gübre, kompost) gübrelenir. Köklerin kolayca büyümesi için toprağın kazınması tavsiye edilir. Topraktaki tüm yabancı maddeler toplanır ve arsadan uzaklaştırılır, ardından toprak iyi bir şekilde düzleştirilmelidir. Hassas ekim için arazi kazıklanabilir. Kazıklama, zeminde her ağacın konumunun işaretlendiği, daha doğrusu dikim alanına bir kazık yerleştirildiği işlemdir.

Dikimi

Çoğu meyve türü için en uygun dikim zamanı sonbahardır. Bu kural şeftaliler için de geçerlidir. Dikim materyali sadece yetkili fidanlıklardan veya meyve bahçelerinden temin edilecektir. Aşağıdaki dikim şeması tavsiye edilir: Klasik kültür sistemi için 5 × 4 m ve yoğun sistem için 4 × 2 m.

Kök kırpma

Dikimden önce kökler kesilir. İşlem, hasarlı kısımları gidermek ve sağlıklı bir kök sistemini korumak için yapılır. Nekrotik kökler tamamen temizlenir ve sağlıklı olanlar 7-8 cm kısaltılır. Kırpma işlemi yalnızca dikim materyali topraktan yeni çıkarılmışsa yapılır.

Budamadan sonra kökler ıslatılır. Çamurlama, kökün sarı toprak, taze gübre ve su karışımına sokulmasıdır. Çamur tabakası ağacın yeni toprak koşullarına uyum sağlamasına yardımcı olur ve köklerin etrafındaki nemi korur.

Asıl dikim

Bu aşama çukurun kazılmasıyla başlar. Arazi işlenmemişse, çukur 2-3 ay önce kazılmalı ve aşağıdaki boyutlara sahip olmalıdır: 100 x 100 x 80 cm. Arazi düzgün bir şekilde işlenmişse, çukur 1-2 gün önce veya hatta aynı gün kazılır. Bu durumda çukur aşağıdaki boyutlara sahip olacaktır: 40 x 40 x 40 cm.

Çukurun dibine verimli üst toprak ve iyi ayrışmış gübre karışımı yerleştirin. Fideleri, kökleri alttaki verimli tabakanın (önceden yerleştirilmiş) üzerinde olacak şekilde çukura yerleştirin. Dikim sırasında kökler toprakla yakın temas halinde olmalıdır. Dikim derinliği, aşılama noktası yerden 3 cm yukarıda ve kuzeye bakacak şekilde hesaplanır. Dikimden sonra, fidanı desteklemek için yanına bir kazık yerleştirilir ve çok iyi sulanır. Ağacın üzeri kemirgen koruma malzemeleri ile kapatılabilir.

BAKIM İŞLERİ

İlkbaharda ağaçların suya ihtiyacı vardır. Hayatta kalmalarını sağlamak için sulama gereklidir. Ağaçların etrafında toprak yüzeysel olarak kazılabilir veya bitki artıklarıyla (malç) kaplanabilir. Malçlama iyi bir bitki sağlığı durumu sağlar, yabani otların gelişmesini önler, topraktaki suyu korur ve bakım işlerinin sayısını azaltır.

Şeftali ağacı budama

Meyve bahçesindeki ilkbaharda ağaç 80 cm’ye kadar kısaltılır. Ağaç büyümeye başladıktan sonra, 50 cm yüksekliğe kadar olan tüm sürgünler kırpılır. Ağacın üst kısmından, tacın ilk katını oluşturmak için ağaç üzerinde eşit olarak düzenlenmiş 3-4 sürgün seçilir. Geri kalan sürgünler bitkiden kesilir.

Vejetasyonun ikinci yılında, seçilen sürgünler dışa bakan bir tomurcuğun üzerinde 50 cm uzunluğa kadar kısaltılır. Ekseni uzatan dal, tacın ilk katından 25 cm daha yüksek olmalıdır. Bu, bir dış tomurcuğun üzerinden kesilerek düzeltilebilir. 3-4 ana dal üzerinde 2-3 uzatma sürgünü bırakılır. Uzantıların geri kalanı kesilir.

Üçüncü yılda ana dalların uzayan sürgünleri 50-60 cm’ye kadar kısaltılır. Kesimler dışa bakan bir tomurcuğun üzerinde yapılır. Merkezi eksen üzerinde, yeni bir zemin oluşturmak için ağaç üzerinde eşit olarak düzenlenmiş 3-4 sürgün seçilecektir. Rakip dalları ve birbirini gölgeleyenleri kesin. Eksen üzerinde kalan dallar meyve vermesi için 10-15 cm kısaltılacaktır. Yaz aylarında, piç sürgünleri, rakip dalları ve ana dalların üst kısmındakileri ayıklayın.

Dördüncü yılda, tacın yeni katını oluşturmak için seçilen sürgünler, ilk kattan 20-25 cm daha yüksek olacak şekilde kısaltılır. Böylece şeftalinin tacı oluşturulmuş olur. Dört yıl süren şiddetli budama işleminden sonra ağaç meyve vermeye başlar. Bundan sonra budama, tacın şeklini koruyacak ve meyve yükünü düzenleyecektir. Bu dönemde, budama yoluyla piç sürgünleri, kuru veya hastalıklı dalları çıkarın ve gelişen ile meyve verme arasında bir denge sağlayın.

Yaz budaması

Yaz budaması, yenilenme kapasitesi nedeniyle şeftaliler tarafından daha kolay tolere edilir. Bu dönemde piç sürgünler ve kesişen dallar ayıklanır. Genç sürgünlerin uçları alınır. Bu işlem kesim yerinin altında bulunan tomurcukların gelişimini belirler. Tüm kesimler 45 derecelik bir açıyla yapılır ve 2 cm’den büyük yaralar mastik ile kaplanır. Böylece su yaradan kolayca akacaktır.

BÜYÜME VE MEYVE VERME UYARIMI

Bu işlemler şeftali ağacını daha fazla meyve üretmeye, daha hızlı meyve vermeye veya daha güçlü sürgünler geliştirmeye teşvik eder:

• Dal eğitimi: dalların doğal pozisyonunun dikey yönde değiştirilmesidir. Bu, dalın büyümesine ve güçlenmesine neden olur. Bu işlem esas olarak ağaçların olgunluk evresinde gerçekleştirilir. Bu aşamada vejetatif büyüme yoktur ve bu işlem taç gençleşmesine yol açar.
• Dal eğme: Dalların pozisyonunu yataya doğru değiştirmeyi içerir. Bu, daldaki meyve tomurcuklarının büyümesine ve tacın havalanmasına neden olur. Bol meyve elde etmek için dallar yatayın altına eğilebilir. Bu işlem, vejetatif büyümenin baskın olduğu ağaçların genç evresinde uygulanır.
• Dal kemeri: Bu pozisyon değişikliği ile bazal kısım yükselmeye devam eder ve uç kısım yatayın altına eğilir (alçalır). Bu işlem vejetatif büyümeye neden olur. Kemerlenme geçiren ağaçlar 2-3 yıl daha erken tomurcuklanmaya başlar.

Şeftali ağacı toprak konusunda iddialıdır. Bu durumda, meyve bahçesi arazisinin işlenmesi veya çok yıllık otlarla yetiştirilmesi önerilir. Sulama koşulları altında, sıralar arasındaki mesafede meyve bitkileri veya meyve çalıları yetiştirilebilir. Örnekler: domates, biber, patlıcan, soğan, sarımsak, patates. Herbisitler de uygulanabilir, ancak sadece ekimden 2-3 yıl sonra.

Şeftali ağacını dondan koruma

Kararsız hava koşulları nedeniyle şeftali ağaçları genellikle ilkbahar geç donlarından etkilenir. Bunlar hasadı tehlikeye atabilir, bu nedenle ağaçları korumak için fümigasyon tekniklerini düşünebilirsiniz. Düşük sıcaklıklar ilan edildiğinde, meyve bahçesinde büyük miktarda (yığınlar halinde toplanır) duman üreten (kauçuk, saman, gübre, katran, turba vb.) kolay yanan malzemeler yakılır.

Böylece, meyve bahçesinin üzerinde oluşan duman tabakası topraktan ısı salınımına izin vermez ve böylece ağacın gövdesinde/tacında daha yüksek bir sıcaklık sağlar. Ateşi gece boyunca, özellikle de sıcaklıkların keskin bir şekilde düştüğü gün doğumundan önce açık tutmak çok önemlidir. Bu işlem ağaçları -3 santigrat dereceye kadar düşen sıcaklıklardan koruyabilir.

Gübreleme

Çok verimli bir tür olması nedeniyle şeftalinin ek gübrelemeye ihtiyacı vardır. Bir ton şeftali meyvesi üretmek için 10 kg azot, 2 kg fosfor, 8 kg potasyum tüketir. Makro elementlere ek olarak, ağaç ayrıca demir, bor, çinko, magnezyum vb. tüketir. Genç meyve bahçelerinde, gübrenin yanı sıra NPK kompoze gübresinin uygulanması tavsiye edilir. Gerekli mikro elementleri sağlamak için yaprak gübreleme uygulanması tavsiye edilir.

Sulama

Üretim potansiyeline ulaşmak için şeftali plantasyonunun sulanması gerekmektedir. Meyvelerin erken meyve tutumu aşamasında ağaçların sulanmasıyla üretimde % 25’lik bir artış elde edilebilir. İklim koşullarına bağlı olarak 400-600 m³/ha normlarında 4-5 sulama yapılabilir.

Meyve inceltme

Çok yüksek verimliliğe sahip olan şeftali ağacı, sürdürme ve besleme potansiyelinden daha fazla meyve oluşturur. Dal kırılmalarını önlemek için ağacın meyve seyreltmesi gerekir. Bu işlem Haziran sonunda yapılır ve endokarp (iç kabuk) sertleşmeden önce tamamlanmalıdır. Deforme olmuş ve anormal gelişmiş şeftaliler de ayıklanır.

Haşere ve hastalık kontrolü

Plantasyonun bitki sağlığı durumu çok önemlidir. Bitki sağlığı uygulamalarının belirli bir programa göre yürütülmesi, hastalık ve zararlıların oluşumunu önemli ölçüde azaltabilir.

Meyve bahçesindeki enfeksiyon salgınlarını önlemek için vejetatif dinlenme sırasında (kış) uygulamalar yapılır. Uygulamalar, sıcaklığın 5 santigrat dereceden yüksek olduğu kış dönemlerinde uygulanacaktır.

Hastalık durumunda, ilk tedavi (yaprak dökülmesinden sonra) bakır bazlı ürünlerle yapılır. Bakır bazlı ürünlerle ikinci ilaçlama ilkbaharda, tomurcuk çatlamasıyla yapılır. Çözelti, toprağın tabanından dallara kadar ağaçların tüm yüzeyine püskürtülür. Bu işlemler yağışsız günlerde, 6-7 °C’nin üzerinde sıcaklıklarda uygulanır, böylece çözelti bitkiler üzerinde donmaz.

Bakır uygulamasından 7-10 gün sonra, ağaç kabuğunda kışı geçirebilecek zararlılara karşı etkili olan bahçe yağı uygulanabilir.

Hasat

Meyveler aşamalı olarak olgunluğa ulaşır. Bu nedenle hasat 2-3 geçişte yapılır. Şeftaliler olgunlaşma yeteneğine sahiptir, bu nedenle hasat tüketim olgunluğundan önce yapılabilir. Genel olarak, meyveler çeşide özgü büyüklüğe ve renge ulaştığında ve posa hala sert olduğunda hasat edilir. Şeftaliler soğuk hava depolarında 2-3 hafta saklanabilir. Hasat kuru ve serin havalarda yapılır.