Sarımsak (Allium sativum), Liliaceae familyasına ait, kültürde yaygın olan otsu bir bitkidir. Bu bitki, özellikleri nedeniyle gıda ve çeşni olarak ve ayrıca ilaç endüstrisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Sarımsağın en yaygın kullanılan kısmı, halk arasında “sarımsak dişi” olarak adlandırılan birkaç soğandan oluşan soğandır. Sarımsak 6000 yıl önce yetiştirilmeye başlanmıştır ve günümüzde dünyanın her yerinde yetiştirilmektedir. Sarımsak mahsulü zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, bu nedenle doğru tedavisi önemlidir.

SARIMSAĞIN BAŞLICA HASTALIKLAR

VİRÜS

Pırasa sarı çizgi virüsü

Saldırıya uğrayan bitkilerde gelişim yavaşlar ve renk değişikliği belirtileri görülür. Yapraklar sarkar ve sarı çizgiler gösterir ve şiddetli bir saldırı durumunda tüm bitki sararır. Bitki örtüsünde virüs yaprak bitleri tarafından yayılır ve hastalık bir yıldan diğerine enfekte olmuş ekim materyali tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dikim materyalin sağlıklı olması;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• yaprak biti popülasyonlarını kontrol altında tutmak için insektisit uygulamaları.

BAKTERİ

Bakteriyel yumuşak çürüklük (Erwinia carotovora pv. carotovora)

Saldırı vejetasyonun sonuna doğru ortaya çıkar. Saldırıya uğrayan bitkilerin gövdeleri zayıf bir şekilde gelişir ve tabanlarında ıslak bir çürüklük görülür. Soğanlar renk değiştirir ve yumuşar. Bakterinin saldırısı, soğanların çürüdüğü ve hoş olmayan bir koku yaydığı depoda da devam eder.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• doğru rotasyon (sarımsak en az 3-4 yıl sonra aynı araziye ekilebilir).

MİKOZİS

Tüylü küf (Peronospora destructor)

Hastalık, soğanları çiçek saplarını ve yaprakları etkiler. İlk belirtiler yapraklarda, üzerinde grimsi-mor bir kabarıklığın oluştuğu uzun, açık yeşilden sarımsı lekeler olarak ortaya çıkar. Saldırıya uğrayan dokular yumuşar ve yaprakların kurumasına ve yere düşmesine neden olur. Hastalığın oluşması için en uygun koşullar en az 10 saat boyunca yüksek hava nemi ve 12°C civarında düşük sıcaklıklardır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• dengeli gübreleme;
• doğru rotasyon (sarımsak en az 3-4 yıl sonra aynı araziye ekilebilir);
• spesifik fungisitlerle sarımsak tedavileri.

Mor leke hastalığı (Alternaria porri)

Hastalık bitkinin tüm organlarında sarı bir halka ile çevrili küçük, beyazımsı lekeler olarak kendini gösterir ve bunlar daha sonra kahverengiye döner. Şiddetli bir saldırı durumunda, mantar soğanlara saldırır ve mekanlar iyi havalandırılmamışsa, nem ve sıcaklıklar yüksekse hastalık depolarda faaliyetine devam edebilir. Mantar, su damlacıkları ve rüzgarla taşınan sporlar yoluyla yayılır ve kışın toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde yaşar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• doğru mahsul rotasyonu (sarımsak en az 4 yıl sonra aynı araziye geri dönebilir);
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• spesifik fungisitlerle sarımsak tedavileri.

Boğaz çürüklüğü (Botrytis allii)

Yapraklarda ve soğanda dokunun gömülü olduğu beyazımsı, dairesel lekeler görülür. Yüksek nem koşullarında, bu lekelerin üzerinde mantarın sklerotisinin geliştiği grimsi bir tüylenme görülür. Mantar, sklerotia ve istila edilmiş tohumlar yoluyla bir yıldan diğerine bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• doğru mahsul rotasyonu (sarımsak en az 4 yıl sonra aynı tarlaya geri dönebilir);
• rasyonel sulama;
• spesifik fungisitlerle sarımsak tedavileri.

Soğan ve sarımsakta beyaz çürüklük (Sclerotium cepivorum)

Sarımsakta en çok zarar veren hastalıklardan biri olup, ilkbaharda bol yağışla birlikte kendini gösterir. Saldırı, önce dış yaprakların sararması, ardından en genç yaprakların sararması ile kendini gösterir. Saldırıya uğrayan bitkiler gelişmeden durur. Hastalık ilerlediğinde gövde bölgesinde çürümeler meydana gelir. Belirtiler en açık şekilde bitkinin alt tarafında görülebilir, burada beyaz bir çürüklük görülebilir, üzerinde küçük siyah sklerotia oluşur ve hastalığın bir yıldan diğerine geçmesini sağlar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• doğru mahsul rotasyonu (sarımsak en az 4 yıl sonra aynı araziye geri dönebilir);
• rasyonel sulama;
• hastalıklı bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• spesifik fungisitlerle sarımsak tedavileri.

Pas (Puccinia allii)

İlk belirtiler yapraklarda küçük, düzensiz şekilli, açık kahverengi veya beyaz lekelerden oluşur. Daha sonra bu lekeler büyür ve koyu turuncu olan tipik hastalık püstülleri oluşur. Şiddetli saldırı yaprak kurumasına ve bitkilerin solmasına neden olur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hastalıklı bitkilerin ekinlerden uzaklaştırılması;
• doğru ekim (sarımsak aynı araziye en az 3-4 yıl sonra ekilebilir);
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• dengeli gübreleme;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• özel fungisitlerle kimyasal işlemler.

Fusarium solgunluğu (Fusarium oxysporum var. cepae)

Hastalık sadece bitkinin yeraltı organlarında görülür ve tespit edilmesi çok zordur. Yaprakların üst kısmında hafif bir sararma görülür ve etkilenen kökler pembeleşir ve çürür. Hastalıklı soğanlar taban kısmında hafif bir yumuşama gösterir ve yüksek nem koşullarında, enfekte olmuş bölgelerde beyazımsı bir kabarıklık görülür. Fusarium mantarları çoğu tarlada toprakta bulunur ve dayanıklı veya toleranslı materyal ekilmesi önerilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sağlıklı dikim materyali kullanımı.

Kuru çürüklük (Helminthosporium allii)

Bu hastalık, soğanların kabuklarında siyah lekelerin ortaya çıkmasına neden olarak ürünlerin ticari görünümünü azaltır. Soğanlar ise etkilenmez.

SARIMSAĞIN BAŞLICA ZARARLILARI

Tripsler

Çok sayıda ekin bitkisine saldıran, çıplak gözle zor görülebilen küçük böceklerdir. Bitkilerin üst kısımlarında, çiçeklerinde ve yapraklarında koloni oluşturarak çiçeklerin dökülmesine ve bitkilerin cüceleşmesine neden olurlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle sarımsak tedavisi.

Soğan sak nematodu (Ditylenchus dipsaci)

Bu mikroskobik zararlı toprakta bulunur, ancak koşullar uygun olduğunda (nem ve yüksek sıcaklıklar) soğan ve sarımsak bitkilerine saldırılar görülebilir. Belirtiler yaprak bükülmesiyle kendini gösterebilir ve soğanlar kahverengileşmiş kısımlar ve çatlamış kabuklar gösterebilir. Nematodlar tarafından oluşturulan yaralar diğer patojenler için giriş noktalarıdır.

Kontrol önlemleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• özel ürünlerle toprak dezenfeksiyonu.

Yaprak galeri sineği (Liriomyza spp.)

Neredeyse tüm sebze türlerine saldıran polifag bir türdür. Larvalar maden galerileri şeklinde yaprak safraları üretir. Erginler yaprak sürgünleri ile beslenir ve oluşan yaralara diğer patojenler yerleşebilir.

Kontrol önlemleri:

• spesifik insektisitlerle sarımsak tedavisi.

Soğan sineği (Delia antiqua)

Bu böcek sarımsağa da saldırır, yılda iki ila üç nesli vardır ve toprak yüzeyinde pupa olarak kış uykusuna yatar. Erginler ilkbaharda ortaya çıkar ve yumurtalarını bitkilerin yakınına bırakır ve larvalar bitki dokularına girerek beslenme galerileri açar. Çeşitli patojenler yaralara yerleşebilir ve soğan çürümesine yol açabilir.

Kontrol önlemleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarını toplanması;
• sonbahar düzgün sürümünün gerçekleştirilmesi;
• vejetasyon sırasında özel insektisitlerle tedavi edilmesi.

Tel kurtları (Agriotes spp.)

Bu, Agriotes cinsi böceklerin larva aşamasıdır. Bu larvalar sarımsak bitkilerinin kök sistemine ve soğanlarına saldırarak bozulmalarına neden olur. Dikimden önce toprağın belirli ürünlerle dezenfekte edilmesiyle kontrolü sağlanabilir.