Salatalık (Cucumis sativus), kabak, süs kabağı, karpuz ve kavun içeren Cucurbitaceae familyasından bir sebze bitkisidir. Hindistan’dan gelir ve tropikal ve ılıman bölgelerde yetiştirilir. Meyve çeşitliliği nedeniyle birçok çeşidi yetiştirilmektedir. Salatalıkta %90’dan fazla su, pektik maddeler, vitaminler ve mineraller bulunur. Özel aroması, kozmetik endüstrisinde kullanılan salatalık özü olan uçucu yağlar tarafından verilir. Salatalık zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, bu nedenle doğru tedavisi önemlidir.

SALATALIKTA GÖRÜLEN BAŞLICA HASTALIKLAR

Virüsler

Salatalık mozaik virüsü

Virüs yaygındır; kabak, süs kabağı, domates, patlıcan, biber ve bazı spontan bitki türlerinde görülür. Yapraklarda hafif mozaik belirtilerinin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir, bu belirtiler dokuda yanıklara dönüşür ve daha sonra solmalarına neden olur. Saldırıya uğrayan bitkiler küçük, deforme olmuş, mozaik görünümlü meyveler üretir. Virüs, kendiliğinden ve kültür bitkisi türlerinde kış boyunca direnç gösterir ve enfeksiyonlu tohumlar ve yaprak bitleri yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyene özen gösterilmesi;
• mahsulde yabani ot kontrolü;
• yaprak biti popülasyonunu kontrolünü sağlamak için salatalık insektisit işlemlerinin uygulanması;
• sağlıklı tohum kullanılması;
• dayanıklı salatalık çeşitlerinin kullanılması.

BAKTERİ

Köşeli yaprak lekesi (Pseudomonas syringae pv. lachrymans)

Saldırı, bitkilerin tüm hava organlarında (çenekler, yapraklar, çiçekler ve meyveler) kendini gösterir. Büyüme mevsiminin başından itibaren, düzensiz şekilli küçük, ıslak, kahverengi lekeler ortaya çıkar. Daha sonra bu lekeler kahverengiye döner ve yanlarındaki doku kurur ve dökülür. Meyve üzerinde, saldırı, dokunun derinliklerinde, ıslak bir görünüme ve beyazımsı bir merkezi alana sahip küçük, dairesel lekelerin ortaya çıkmasına neden olur. Bu lekelerin yanında, doku yağışlı havalarda bakteriyel sıvı ile dolar ve kuru havalarda çatlar. Hastalığın ortaya çıkması yüksek nem (%90’ın üzerinde) ve 18 ila 28 ºC arasındaki sıcaklıklar tarafından desteklenir. Hastalık enfeksiyonlu tohumlar ve taşıyıcılar (rüzgar, sulama, yağmur, tarım aletleri) yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• ekimden önce tohum işleme;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• salatalıklara spesifik fungisitlerle tedavilerinin yapılması.

Bakteriyel solgunluk (Erwinia tracheiphila)

Saldırıya uğrayan bitkilerde yapraklar kurur ve şemsiye şeklinde aşağı düşer. Daha sonra bitki solar ve sonunda kurur. Solma belirtisi, bakterinin bitkinin floemin bloke etmesinden kaynaklanmaktadır. Kök ve gövdelerin kesilmesini takiben floemden beyaz-gri bir sıvı sızar. Bakteri bitki kalıntıları üzerinde birkaç haftadan fazla yaşayamaz ancak çizgili salatalık böceği (Acalymma vittatum) ve benekli salatalık böceği (Diabrotica undecimpunctata) tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültür hijyenine özen gösterilmesi;
• hastalığın yayılmasına katkıda bulunan böcekleri yok etmek için böcek ilacı uygulamaları.

MİKOZİS

Kabakgillerde külleme (Sphaerotheca fuliginea)

Seralarda ve poli tünellerde salatalık, kavun, kabak ve diğer kabakgillerin mahsullerinde bulunan ve önemli hasara neden olan bir hastalıktır. Hastalık, yapraklarda meyve veren mantarların oluşumuyla toz haline gelen büyük, beyaz, tozlu lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Tamamen mantarla kaplı yapraklar kahverengiye döner, kurur ve dökülür. Mantarın ortaya çıkması 24 ºC’nin üzerindeki sıcaklıklar ve kuru hava tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültür hijyenine uymak;
• özel fungisitlerle kimyasal tedaviler.

Kabakgillerde mildiyö (Pseudoperonospora cubensis)

Kabakgillerin en önemli hastalığıdır, hem tarla bitkilerinde hem de korunan alanlarda önemli hasara neden olur. Hastalık, yaprakların üst tarafında sarı-yeşil lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir, bunlar daha sonra sararır ve sonunda kahverengiye döner. Yaprakların alt tarafında, lekelerin yakınında, mantarın fruktifikasyon ile oluşan mor-gri bir tüylenme vardır. Saldırının ardından yapraklar kurur ve dökülür ve meyve küçük kalır. Enfeksiyonun ortaya çıkması, yapraklarda su damlalarının varlığı ve 10 ila 30 ºC arasındaki sıcaklıklar tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültür hijyenine özen gösterilmesi;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• dayanıklı salatalık çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• salatalıklara spesifik fungisitlerle kimyasal tedavileri.

Fusarium solgunluğu (Fusarium oxysporum)

Fusarium solgunluğu bir damar hastalığıdır, ilk belirtisi yaprakların sararması ve solmasıdır, ardından hastalık yavaş yavaş bitkinin tepesine doğru ilerler. Gövde bölümünde damar dokusunun kahverengileşmesi gözlenir. 28 ila 32 ºC arasındaki sıcaklıklar, hafif asidik toprak pH’sı, yüksek toprak nemi ve düşük potasyum seviyeleri bu hastalığın ortaya çıkmasını destekleyen faktörlerdir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültür hijyenine uymak;
• fideden itibaren alt tabakanın dezenfekte edilmesi ve ekimden önce tohumların işlenmesi.
• rasyonel gübreleme;
• salatalıklara spesifik fungisitlerle kimyasal tedavileri.

Gri küf (Botrytis cinerea)

Saldırı, özellikle yoğun yağış alan yıllarda seralarda, poli tünellerde ve tarlalarda görülür. En yaygın belirti, etli dokuların (saplar, meyveler) aniden solmasıdır. Meyve üzerinde, saldırı düzensiz şekil ve boyutlarda derin, ıslak, kahverengi lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Saldırı, yüksek nem (birkaç gün üst üste %95’in üzerinde), havalandırma eksikliği, kalıcı sis, gübreleme ve aşırı sulama ile desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültür hijyenine özen gösterilmesi;
• rasyonel gübreleme;
• spesifik fungisitlerle vejetatif büyüme döneminde kimyasal salatalık tedavileri.

Kabakgillerde antraknoz (Colletotrichum lagenarium)

Hastalık, atmosferik nem ve yaklaşık 25 ℃ sıcaklık koşullarında tüm hava organlarında kendini gösterir. Yapraklarda ve gövdelerde yağlı lekeler görülür, daha sonra kahverengileşir, etkilenen dokular batar ve meyvelerde büyük, dairesel, kahverengi lekeler görülür. Zamanla lekeler küfle kaplanır ve diğer patojenler bu lezyonlara yerleşebilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• işlenmiş tohumların kullanılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• büyüme mevsimi boyunca belirli fungisitlerle kimyasal salatalık tedavileri.

Çökerten hastalığı (Pythium spp.)

Fidelerin en önemli hastalıklarından biridir ve filizlenmeden 2-3 gerçek yaprak aşamasına kadar kendini gösterir. Saldırı durumunda, toprak seviyesindeki gövdelerin dokuları kararır, ıslanır ve çürür. Hastalığın ortaya çıkması 18 ila 30 ºC arasındaki sıcaklıklar ve %90’ın üzerindeki nem ile desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• ekimden önce alt tabakanın dezenfekte edilmesi ve tohumların işlenmesi;
• aşırı sulamadan kaçınma ve fidelerin düzenli olarak havalandırılması;
• özel fungisitlerle tedavi.

Verticillium solgunluğu (Verticillium dahliae)

Bu hastalık bitkilerin sararma ve yaprak yanması ile birlikte solmasına neden olur. Bitkinin doku damarları mantar miselyum tarafından tıkanır ve bu da sonuçta bitkinin ölümüne yol açar. Mantar toprakta yaşar ve köklerdeki yaralar yoluyla konukçu bitkilere nüfuz eder.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• toprak ve tohum dezenfeksiyonu;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

Kabakgiller uyuzu (Cladosporium cucumerinum)

Hastalık çeneklerin ortaya çıkmasından itibaren mevcut olabilir. Saldırı, daha sonra griye dönüşen ve sarı bir halka ile sınırlanan köşeli, yeşil lekeler şeklinde görülür. Saldırıya uğrayan dokular kahverengiye döner, kurur ve bitkiden ayrılır. Meyve üzerinde gömülü gri lekeler görülür. Hastalığın ortaya çıkması, yüksek bağıl nem ve 18-25 °C sıcaklıklar tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• fideden itibaren alt tabakanın dezenfekte edilmesi ve ekimden önce tohumların işlenmesi;
• rasyonel gübreleme;
• dayanıklı salatalık çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

Kabakgillerde Alternaria yaprak yanıklığı (Alternaria cucumerina)

Genellikle Cucurbitaceae familyası bitkilerinde (salatalık, kabak, kavun vb.) bulunan bir hastalıktır. Enfekte yapraklarda, genişleyebilen küçük renksiz lekeler ve yüzeylerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden konsantrik alanlar görülür. Mantar, toprak yüzeyindeki ve kendiliğinden yetişen kabakgillerdeki bitki kalıntılarına karşı direnç gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• yabani ot kontrolü;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

SALATALIĞIN BAŞLICA ZARARLILARI

Tel kurtları (Agriotes spp.)

Tel kurtları, Agriotes böceklerinin larva aşamasını temsil eder. Bu larvalar salatalık bitkilerinin kök sistemine ve gövdesine saldırarak kurumalarına neden olur.

Kontrol önlemleri:

• ekim ile birlikte spesifik insektisitlerle toprak işlemlerinin uygulanması.

Kırmızı örümcek akarı (Tetranychus urticae)

Yılda 6-10 nesil verir ve yetişkinlik döneminde, özellikle dişi olarak (erkekler genellikle daha nadirdir), ağaçların pul pul dökülmüş kabuklarının altında, dökülmüş yaprakların altında, kuru otların üzerinde veya toprağın yüzey tabakasında kışı geçirir. Saldırıya uğrayan yapraklar kurur ve dökülerek önemli hasara neden olur. Saldırı sonucunda sürgünlerin büyümesi durur ve meyveler erken olgunlaşır.

Kontrol önlemleri:

• akarisitlerle tedavi uygulamak.

Yaprak bitleri

Polifag türlerdir, bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç ederler. Kendiliğinden oluşan florada büyürler ve daha sonra kültür türlerine geçerler. Yaprakların, çiçeklerin veya çiçek salkımlarının ve genç sürgünlerin alt tarafında bir kolonidir. Saldırıya uğrayan bitkiler durgunlaşır, sararır ve mantar saldırılarına karşı hassas hale gelir. Yaprak bitkilerin hücresel özsuyu ile beslenmesini, yaprakların dışkıları ile kaplanması izler, bu da saprofit mantarların yerleşmesine ve isli küf oluşumuna izin veren “bal özü” oluşturur.

Kontrol önlemleri:

• çekici tuzakların kullanımı;
• özel böcek ilacı uygulamaları.

Sera beyaz sineği (Trialeurodes vaporariorum)

Zararlı tüm yıl boyunca sera koşullarında ve sadece yaz aylarında tarlada yetişir. Serada, koşullar uygun olduğunda 3-6 nesil boyunca gelişebilir. Erginler ve larvalar yaprakları, genellikle sürgünleri kolonize eder. Saldırıyı takiben yapraklar sararır, kurur ve dökülür.

Kontrol önlemleri:

• mahsulün tükenmesinden sonra bitki kalıntılarının yok edilmesi;
• yeni bir kültür kurulmadan önce seraların ve poli tünellerin dezenfeksiyonu;
• tuzakların kullanılması;
• özel böcek ilacı uygulamaları.

Tripsler

Çok sayıda kültür bitkisine saldıran, çıplak gözle görülmesi zor olan küçük zararlılardır. Gelişen uçları, çiçekleri, yaprakları kolonize ederek çiçeklerin dökülmesine ve bitkilerin cüceleşmesine neden olurlar. Tripsler ayrıca virüs taşıyıcılarıdır.

Kontrol önlemleri:

• tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisit uygulamaları.