Salatalık (Cucumis sativus), meyveleri için yetiştirilen, ticari (teknik) olgunlukta tüketilen, besin içeriğinin yanı sıra terapötik etkileri nedeniyle de takdir edilen bir sebze bitkisidir. Salatalık taze olarak yenir veya konserve veya turşu olarak işlenir. Salatalıkta %90’dan fazla su, pektik maddeler, vitaminler ve mineraller bulunur. Özel aroması, kozmetik endüstrisinde kullanılan salatalık özü olan uçucu yağlar tarafından verilir.

Salatalık, az gelişmiş bir kök sistemine ve yüksek su gereksinimine sahip tek yıllık bir bitkidir. Gövde sürünücü veya tırmanıcıdır, tüylüdür ve sarkmaya yardımcı olan dal adı verilen oluşumlara sahiptir. Yapraklar büyük, trilobat, dönüşümlü olarak dizilmiş ve kaba tüylerle kaplıdır.

Çiçekler her seferinde 3-5 tane olacak şekilde dizilmiştir. Dişi çiçekler gelecekteki meyve şeklinde yumurtalığa sahiptir ve erkek çiçekler büyüktür ve çoğunlukla ana gövdede dişi çiçeklerden önce ortaya çıkar. Tozlaşma entomofildir. Eğer tozlaşma eksik olursa meyve deforme olur ya da normal şekilde gelişmez. Mevcut ürünlerde, sadece dişi çiçekler oluşturan ve tozlaşma gerektirmeyen partenokarpik melezler yaygın olarak kullanılmaktadır. Meyve farklı şekil, boyut ve renklere sahiptir. Tohumlar düzleştirilmiş, uzatılmış, oval, sarımsı-beyazdır.

İklim ve toprak gereksinimleri

Optimum yetiştirme sıcaklığı 25-28 ℃’dir ve ortalama sıcaklık 15 ℃’nin altına düşmemelidir. Minimum çimlenme sıcaklığı 15-16 ℃’dir. Bitkiler 12°C’nin altındaki veya 35°C’nin üzerindeki sıcaklıkları tolere edemezler, bu değerlerin üzerinde büyüme durur. Salatalıkların ticari olgunluğa ulaşması için yaklaşık 1000 ℃ sıcaklık derecelerinin toplamına ihtiyacı vardır.

Salatalıklar 12 saat yüksek yoğunluklu ışığa ihtiyaç duyar, mavi-mor aralığındaki radyasyonun varlığı bitkinin genel gelişimini uyarır. Nem, su için tarla kapasitesinin %75-80’inde tutulmalıdır. Yetersiz su büyümeyi durdurur ve meyve sayısını azaltır. Salatalıklar hava akımlarına karşı çok hassastır ve tarlada bitkiler için uygun bir mikro iklim oluşturmak için barınak kemerleri yapılmalıdır. Salatalıklar ayrıca nötr veya hafif asidik pH değerine sahip, havalandırılmış, humus bakımından zengin, geçirgen bir toprağı tercih eder.

YETİŞTİRME

Mahsul rotasyonu

Kullanılan araziler düz, tesviye edilmiş, güneye bakan ve hafif bir dokuya (killi-kumlu veya kumlu-tınlı) sahip olmalıdır. Salatalıklar üç yıldan fazla aynı alana geri dönmemelidir. En iyi sonuçlar yabani yonca, yonca, fasulye, patates, domates, biber, lahana veya sarımsaktan sonra elde edilir. Kabak veya kavundan sonra yetiştirilmemelidir.

Toprak hazırlığı

Çalışma sonbaharda toprağın 25 cm derinliğe kadar mobilize edilmesiyle başlar. Bu işlem çapa makinesi, traktör ve pulluk ile gerçekleştirilebilir. Arazi hazırlanmadan önce, 30-50 t/ha miktarlarında yarı ayrışmış gübre ve 50 kg fosfor aktif madde/ha ve 70 kg potasyum aktif madde/ha gibi dozlarda kimyasal gübreler uygulanabilir. İlkbaharda, daha yüksek azot içerikli gübreler veya dengeli gübreler uygulanabilir, ancak pH analizinden önce uygulanmamalıdır.

Salatalık fide üretimi

Salatalık mahsulü fide veya tohumla kurulabilir. Partenokarpik melezler giderek daha fazla kullanıldığı ve tohum materyalinin pahalı olduğu göz önüne alındığında, fidelerin korunan alanlarda üretilmesi ve ekim yerine dikilmesi önerilir. Dikim zamanına bağlı olarak ekim, dikim tarihinden yaklaşık 40 gün önce yapılır. Ekim 3-4 cm derinlikte, tercihen doğrudan fide saksılarına veya büyük hücreli fide viyollere yapılır. 1-2 gerçek yaprak oluştuktan sonra, kök gelişimini teşvik etmek için özel bir gübre uygulanabilir.

Dikim

Çevre koşullarına bağlı olarak, korunan alanlarda Nisan ayı sonundan itibaren, tarlada ise Mayıs ayından itibaren yapılabilir. Salatalıklar en az 16-18 ℃ gerektirir. Dikimden bir gün önce fideler belirli fungusitle ile tedavi edilir.

Dikim şeması olarak, sıralar arasında 200 cm ve bitkiler arasında sıra başına 35 cm mesafeler kullanılabilir. Dikim, bitkilerin fide yataklarında veya saksıda olduğu derinlikte yapılır.

Dikimden sonra sulama yapılır ve aynı zamanda köklenmeyi teşvik eden gübreler uygulanır. Bir sonraki sulamada, verimliliği ve toprak yapısını iyileştirmek ve daha iyi kök emilim koşulları oluşturmak için özel bir gübre uygulanabilir.

Yabani ot kontrolü

Yabani ot kontrolü için, bitkilerden yaklaşık 10 cm mesafede, ancak sadece vejetatif büyüme izin verene kadar manuel veya mekanize ayıklama yapılır. Bu toprağı havalandırır ve yabani otları yok eder. Yabani ot kontrolü, salatalık için onaylanmış herbisitlerle kimyasal olarak da gerçekleştirilebilir.

Zararlılar ve hastalıkların kontrolü

Önerilen fungusit ve insektisit tedavilerini uygulayın. Hastalık ve zararlıların uygulamalara karşı dirençli hale gelmemesi için farklı etki şekillerine ve aktif maddelere sahip ürünlerin dönüşümlü olarak kullanılması tavsiye edilir.

Salatalık yetiştiriciliği için diğer işler ve bakım ipuçları

Boşluklar nemlendirilmiş ve önceden filizlendirilmiş tohumlarla veya aynı çeşit veya melez fidelerle doldurulur.

Gübreleme ilk çiçekler göründüğünde uygulanır ve 20 gün aralıklarla 3-4 kez tekrarlanır. Önerilen gübre oranları: yaklaşık 70 kg aktif azot/ha ve 70 kg aktif potasyum/ha. Organik gübreleme kullanılarak gübre uygulanabilir. Bir ölçek gübre ve on ölçek su karışımı yapın. Yaprak gübreleri de uygulanabilir.

Gübreleme

Dikimden 1-2 hafta sonra, köklenmeyi teşvik etmek için fosfor bakımından zengin veya dengeli gübreler uygulayın. Bitkinin ihtiyaçlarına ve çevre koşullarına bağlı olarak yaprak gübreleri uygulanabilir.

Çiçeklenme ve meyve büyüme döneminde, yüksek kalsiyum ve bor içeriğine sahip iyi meyve bağlayıcı yaprak gübreleri ve yüksek potasyum içeriğine sahip gübreleri karıştırarak uygulayabilirsiniz.

Bitkilerin stres dönemlerinin üstesinden gelmelerine yardımcı olmak için özel gübrelerle yaprak ve kök gübrelemesi yapılabilir. Toprak yapısını ve kök emilimini iyileştirmek için kök gübreleri uygulanabilir.

Meyve oluşumu için tekrarlanan çimdikleme işlemi ile yönlendirilir.

İşlem, bitkinin üst kısımlarının veya sürgünlerin kıstırılmasından oluşur. İlk çimdikleme bitki 4 yapraklı olduğunda yapılır. Böylece bitki daha fazla sürgün oluşturacaktır. İkinci çimdikleme, oluşan sürgünler 4 yapraklı olduğunda yapılır. Sıkıştırma ile bitki dallanacak ve daha fazla dişi çiçek oluşturacaktır. Bitki istenilen büyüklüğe ulaştığında yaprakçıkların uçları koparılır. Bu bitkinin büyümesini ve daha fazla çiçek oluşturmasını durdurur.

Bu kurallar partenokarpik salatalık melezleri için geçerli değildir. Bunlar çimdiklenmez, ancak bitkilerin gelişmesine izin vermek için yapraklar ve meyveler 40 cm yüksekliğe kadar budanır. Daha sonra sürgünler büyümeye bırakılabilir ve 1-2 boğumdan sonra çimdiklenebilir.

Sulama

Salatalıklar suyu seven bitkilerdir ve sıcak yaz dönemlerinde sulama günlük olarak bile yapılır. İlkbaharda bitkiler sıcaklığa bağlı olarak birkaç günde bir sulanır. Salatalıklar için damla sulama en çok önerilen sistemdir. Su için kritik dönemler çiçeklenme ve meyve oluşumu ve büyümedir. Topraktaki aşırı nem, özellikle düşük sıcaklıklarda kök çürümesine neden olur. Yüksek bağıl nem yaprak hastalıklarının (tüylü mildiyö, külleme) ortaya çıkmasını destekler. Bitkilerin sabahları sulanması tavsiye edilir.

Toprak nemini korumak için, toprağın bitki artıkları veya özel folyolarla kaplanmasıyla malçlama yapılabilir. Malçlama toprağın daha çabuk ısınmasına neden olur, toprak nemini düzenler, bitki sağlığı koşullarını korur, yabani otların gelişmesini önler ve bakım işlerinin sayısını azaltır.

Kafesleme

Hem kalite hem de miktar açısından üretim artışına yol açan bir diğer işlem de salatalık kafesidir. Bu teknoloji salatalık bitkilerinin dikey olarak sürülmesinden oluşur. Bu sayede mahsul daha fazla hava alır, bitkiler güneş radyasyonundan daha iyi yararlanır ve yapraklar ve meyveler artık toprakla temas etmez, bu da hastalık riskini büyük ölçüde azaltır.

Kafesleme tel üzerinde yapılabilir ve salatalık yönetimi, sapın her 3 günde bir telin etrafında periyodik olarak bükülmesiyle yapılır. Bu, kafesler ve tellerle temsil edilen kafesleme sisteminin ana yapısına bağlanır.

Hasat

İşlem sabahları, çiy buharlaştıktan sonra meyve sapı kesilerek gerçekleştirilir. Hasat zamanında yapılmazsa ve meyveler “yaşlanırsa”, bitkinin meyve verme kapasitesi önemli ölçüde azalır. Bu nedenle, meyveler maksimum üretim dönemlerinde günlük olarak bile hasat edilmelidir. Meyveler kontrollü atmosfer depolarında en fazla 10 gün süreyle saklanır.

KORUMA ALTINDAKİ ALANLARDA SALATALIK ÜRETİMİNİN ÖZELLİKLERİ

Son yıllarda, salatalıklar neredeyse sadece korunan alanlarda yetiştirilmektedir, sıcağı seven bitkilerdir ve belirli işleri (tedaviler, bakım, hasat) kolaylaştırmak için kafesleme gerektirirler. Korunan alanlarda kültürün kurulması, önceki kültürün kaldırılması, enfeksiyon salgınlarının yok edilmesi ve sera yapısının eski haline getirilmesiyle başlar. Ayrıca toprağın belirli ürünlerle dezenfekte edilmesi önerilir.

Ürünün kurulmasından en az 10-12 gün önce, dikim için içeride minimum sıcaklık sağlamak amacıyla sera folyo ile kaplanır.

Bitki örtüsü faktörlerinin yönetimi, seranın havalandırılması ve koruyucu folyonun temiz tutulmasıyla sağlanır. Havalandırma, soğuk hava akımları oluşturmamak için dikkatle yapılmalıdır. Sera içindeki sıcaklık güneşli günlerde 26-28 ℃ ve nem oranı %90 olmalıdır.