Patlıcan (Solanum melongena), Solanaceae familyasına aittir. Patlıcanlar meyveleri için yetiştirilir. Bitkiler Hindistan’a özgüdür ve buradan Avrupa ve Amerika’ya yayılmıştır. Başlangıçta insanlar çiğ meyvenin acı tadı nedeniyle bu bitkiyi kullanmaya isteksizdi. Ancak on sekizinci yüzyıldan bu yana popülerlik kazanmış ve şu anda en çok tüketilen sebzelerden biri haline gelmiştir. Patlıcanların tedavi edici özellikleri vardır ve karaciğer, pankreas veya kalp hastalıklarından muzdarip kişilerin beslenmesinde tavsiye edilir. Patlıcan mahsulü zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, bu nedenle doğru tedavisi önemlidir.

PATLICANIN BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜS

Patlıcan benekli cüce virüsü

Etkilenen bitkilerin yapraklarında renk değişikliği lekeleri görülür ve bitkiler mermerimsi bir görünüme sahip olur. Ayrıca, tüm bitki, yaprakların bükülmesinin eşlik ettiği bir büyüme durgunluğundan muzdariptir. Meyveler deforme olur ve çeşitli lekelere sahip olabilir. Virüs çeşitli böcekler tarafından veya bitkiler arasında doğrudan temas yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğrayan bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• böcek popülasyonunu kontrolü için insektisit uygulaması.

Patlıcanda salatalık mozaik virüsü

Bu virüs ilk olarak salatalık bitkilerinde tespit edilmiştir, ancak patlıcan da dahil olmak üzere birçok ürüne saldırır. İlk belirtiler, damarlara paralel olarak düzenlenmiş yanıklara dönüşen renk değişikliği lekelerinin ortaya çıkmasıdır. Patlıcanlar, sarı lekeler veya çizgiler içeren az miktarda meyve üretir. Şiddetli bir saldırı durumunda bitkiler kuruyabilir. Virüs böcekler (yaprak bitleri) tarafından bulaştırılır ve kışın istila edilmiş çok yıllık yabani otlara karşı direnç gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğrayan bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• böcek popülasyonunu kontrol altında tutmak için insektisit uygulaması;
• mahsuldeki ve arazilerin çevresindeki yabani otların yok edilmesi.

MİKOZİS

Tüylü küf (Phytophthora parasitica)

Patlıcan yapraklarının üst kısmında büyük sarı lekeler görülür. Alt tarafta, lekelerin yakınında beyazımsı bir tüy belirir. Nemli koşullarda lekeler genişler ve birleşir ve yapraklar kurur. Hastalık, su damlaları ve rüzgarla taşınan mantar sporları tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sera havalandırması;
• yağmurlama sulamadan kaçınma;
• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• özel fungisitlerle patlıcan tedavileri.

Antraknoz (Colletotrichum melongena)

İlk belirtiler meyve üzerinde dairesel kahverengi lekelerin ortaya çıkmasıdır. Saldırıya uğrayan dokular çöker ve çürür. Mantar, toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları ve enfekte tohumlar üzerinde kışı geçirir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• saldırıya uğramış meyvelerin mahsulden uzaklaştırılması;
• özel fungisitlerle patlıcan tedavileri.

Çökerten (Phythium spp.)

Patlıcan fidelerinin en önemli hastalıklarından biridir. Çıkış aşamasından 2-3 gerçek yaprak aşamasına kadar kendini gösterir. Saldırıya uğradığında, toprak seviyesindeki gövde dokuları siyaha döner, sulanır ve çürür. Hastalık salgını 18-30 santigrat derece arasındaki sıcaklıklar ve %90’ın üzerindeki nem tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• bitkilerin üründen uzaklaştırılması ve bölgedeki toprağın dezenfekte edilmesi;
• ekimden önce alt tabakanın dezenfekte edilmesi ve tohumların işlenmesi;
• aşırı sulamadan kaçınılması;
• özel fungisitlerle patlıcan tedavileri.

Yaprak yanıklığı (Alternaria dauci)

Saldırıya uğrayan bitkilerin yapraklarında büyük, dairesel, kahverengi lekeler oluşur ve yüzeyde eş merkezli daireler görülür. Etkilenen dokular kurur ve bitkiden ayrılır. Dokunun çöktüğü meyve üzerinde büyük lekeler görülebilir. Mantar, toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde kışı geçirir ve vejetasyon sırasında rüzgar ve su ile taşınan sporlar yoluyla yayılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• özel fungisitlerle patlıcan tedavileri.

Bazal çürüklük ve verticillium solgunluğu (Fusarium oxysporum ve Verticillium albo-atrum)

İlk belirtiler ilk meyvelerle birlikte ortaya çıkar. Bitkinin dibindeki yapraklar sararır ve solar, ardından kurur ve dökülür. Patlıcan meyveleri buruşur ve artık kullanılamaz. Etkilenen bitkilerin kök sistemi kahverengileşir ve çatlar. Gövde boyunca kesitler yaparak, önde gelen damarların kahverengileşmesi gözlemlenebilir. Bu mantar, etkilenen bitkilerin bitki artıkları ve toprak üzerinde uzun süre yaşar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu (patlıcanlar 4 yıl boyunca aynı araziye geri dönemez);
• rasyonel sulama;
• dengeli gübreleme;
• toprağa spesifik fungisitlerle uygulanan kimyasal işlemler.

Cercospora yaprak lekesi (Cercospora melongenae)

Patlıcan yapraklarında ince kahverengi bir sınırla çevrili küçük, dairesel, kahverengi lekeler görülür. Etkilenen alanlar hafifçe dokunun içine gömülür. Bu hastalık tüylü mildiyö ile karıştırılabilir, ancak Cercospora yaprak lekesi durumunda yaprakların alt tarafında tüylenme olmaz. Mantar sporlar tarafından yayılır. Sporlar toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarında direnç gösterir ve sonraki yıllarda enfeksiyon üretir. Yüksek sıcaklıklar ve yapraklarda su damlacıklarının varlığı bu hastalığın ortaya çıkmasını destekler.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• dayanıklı patlıcan çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması;
• özel fungisitlerle patlıcan tedavileri.

Külleme (Leveillula taurica)

Mantar, bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır, ancak belirgin semptomlar yapraklarda görülür. Saldırı, beyaz miselyal bir pusla kaplı olan taban yapraklarında başlar. Etkilenen dokular kahverengiye döner ve yapraklar tamamen kurur. Etkilenen bitkiler çok yavaş olgunlaşan az sayıda meyve oluşturur. Mantar, korunan alanlarda patlıcan mahsullerine önemli ölçüde zarar verir. Kışın, mantar sporları toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde hayatta kalır. Vejetasyon sırasında enfeksiyonun bulaşması su damlacıklarıyla taşınan sporlar tarafından sağlanır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• arazinin havalandırılması;
• dengeli gübreleme;
• dayanıklı patlıcan çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• patlıcanın özel fungisitlerle tedavi edilmesi.

Gri küf (Botrytis cinerea)

Bu mantar tarlada ve korunaklı alanlarda yetiştirilen patlıcanlara sadece düşük ışık koşullarında ve yüksek atmosferik nemde saldırır. Bu hastalığın belirtileri gövdelerde, yaprak saplarında, çiçeklerde, meyvelerde ve yapraklarda görülebilir. Sapların dibinde, dokuya hafifçe gömülü kahverengi alanlar görülür. Saldırıya uğrayan alanlar gri bir tüyle kaplanır ve sonunda yok olurlar ve bitki solar. Saldırıya uğrayan çiçekler çürür ve gri bir tüyle kaplanır. Nem oranı yüksek kalırsa, hastalık sap bölgesindeki neredeyse olgunlaşmış meyvelere saldırır. Gri bir tüyle kaplı sulu lekeler ortaya çıkar. Saldırıyı takiben meyveler tahrip olur. Mantar toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde yaşar ve sporları hava akımları ve su damlacıklarıyla sağlıklı bitkilere taşınır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• arazinin havalandırılması;
• rasyonel sulama;
• özel fungisitlerle patlıcan tedavileri.

PATLICANIN BAŞLICA ZARARLILARI

Danaburnu (Gryllotalpa gryllotalpa)

Hepçil bir beslenmeye sahiptir, bitki substratı, canlı av (solucan ve çeşitli larvalar) veya böcek leşleriyle beslenir. Kök sistemini kemirerek doğrudan zarar verir. Filizlenmiş tohumları veya genç bitkileri toprak yüzeyine çıkarırlar. Saldırıya uğrayan bitkiler kurur ve yere eğilir.

Kontrol yöntemleri:

• toprağa uygulanan kimyasal işlemler.

Nematodlar

Çoğu sebze türüne saldıran mikroskobik kurtlardır. Yılda birçok nesli vardır ve çok hızlı çoğalırlar. Larvalar bitkilerin kök sistemine nüfuz eder ve kök damarlarına yerleşir. Beslenme sırasında doku hipertrofisine neden olan bir toksin salgılarlar. Saldırıya uğrayan bitkiler gelişemez ve sonunda kurur.

Kontrol yöntemleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• dayanıklı patlıcan çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• özel ürünlerle toprak dezenfeksiyonu.

Tripsler 

Çok sayıda kültür bitkisine saldıran, çıplak gözle görülmesi zor olan küçük böceklerdir. Gelişen uçları, çiçekleri, yaprakları kolonize ederek çiçeklerin dökülmesine ve bitkilerin cüceleşmesine neden olurlar. Bir dizi virüs bulaştırırlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit uygulamaları;
• cezbedici tuzakların kullanımı.

Yaprak bitleri

Bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç eden polifag türlerdir. Yabani bitki örtüsünde büyürler ve daha sonra ekili türlere geçerler. Yaprakların alt tarafında, çiçeklerde veya çiçek salkımlarında ve genç sürgünlerde koloniler halinde görülürler. Böcekler hücre öz suyu ile beslenerek bitkide strese neden olurlar. Şiddetli bir saldırı durumunda bitkinin ölümüne neden olurlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit uygulamaları;
• cezbedici tuzakların kullanımı.

Sera beyaz sineği (Trialeurodes vaporariorum)

Zararlı tüm yıl boyunca sera koşullarında ve sadece yaz aylarında tarlada yetişir. Serada, koşullar uygun olduğunda 3-6 nesil boyunca gelişebilir. Erginler ve larvalar yapraklarda, genellikle sürgünlerde kolonize olur. Saldırıyı takiben yapraklar sararır, kurur ve dökülür.

Kontrol önlemleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarının yok edilmesi;
• yeni bir mahsulün kurulmasından önce seraların ve poli tünellerin dezenfeksiyonu;
• spesifik insektisitlerle tedavi;
• cezbedici tuzakların kullanımı.

Yeşil kurt (Helicoverpa armigera)

Polifag bir türdür ve 120’den fazla türe saldırır. Böcek, korunan alanlarda yetiştirilen sebzelerin yanı sıra tarlada yetiştirilen sebzelere de saldırır. Güve yılda iki nesil geliştirir ve toprakta nimf olarak kışı geçirir. Larvalar yaprak epidermisini kemirir ve daha sonra meyveye girerek eti ve tohumları tüketir. Meyve, içindeki dışkı nedeniyle artık yenemez. Bir larva 10 meyveyi yok edebilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Akarlar

Çıplak gözle görülmesi çok zor olan böceklerdir. Hem kültür hem de yabani türler olmak üzere birçok bitkiye saldıran polifag türlerdir. Bitkilerin hücresel suları ile beslenirler. Saldırıyı takiben yapraklar kavrulmuş görünür, çiçekler dökülür ve bitki gelişimini durdurur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Patates böceği (Leptinotarsa decemlineata)

Çevre koşullarına bağlı olarak yılda 1-3 nesil geliştirir. Eylül ayının ikinci yarısından itibaren 10-15 cm derinlikte inzivaya çekildiği toprakta yetişkin olarak kışı geçirir. Erginler yaprakları kemirerek uzuv yüzeyinde düzensiz delikler oluşturur ve sonunda onları iskeletleştirir. Bir yetişkin patlıcanın tüm yaprak yüzeyini sadece 2-3 gün içinde tüketebilir. Genç larvalar yaprakları küçük delikler şeklinde deler ve yaşlandıkça yaprakları tamamen, hatta bazen sürgünleri bile kemirirler.

Kontrol yöntemleri:

• doğru mahsul rotasyonu (patlıcanlar 4 yıl sonra aynı araziye geri dönebilir);
• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Toprak pire böcekleri

Çok sayıda bitkiye saldıran polifag türlerdir. Erginler ilkbaharın başlarında ortaya çıkar ve ek beslenmeden sonra yumurtalarını patlıcanların yakınındaki toprağa bırakırlar. Erginler yapraklara saldırır, dokuları kemirir ve yaprak ezilmiş bir görünüm kazanır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.