Patates (Solanum tuberosum), Solanaceae familyasından, beyaz veya mor çiçekli, yuvarlak, oval veya uzun yumrular oluşturan yeraltı gövdeli otsu bir bitkidir. Bitki, nişasta bakımından zengin yumruları için yetiştirilir, bu nedenle gıdada ve aynı zamanda yem olarak kullanılır. Patatesin anavatanı Güney Amerika’da And Dağları bölgesidir. Pirinç, buğday ve mısırdan sonra en çok tüketilen dördüncü gıdadır. Ayrıca, patates mahsulü kumlu-tınlı dokuya sahip hafif topraklarda yetişebilir, toprağı yabani otlardan arındırır ve çoğu mahsul için iyi bir öncü bitkidir. Patates zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, buna karşı doğru tedavileri uygulamak önemlidir. Patates tedavisi, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

PATATESİN BAŞLICA HASTALIKLARI

Virüsler

Patates X virüsü

Saldırı, yapraklarda asemptomatik kısımlarla dönüşümlü olarak yeşilimsi sarı lekeler şeklinde görülür. Daha güçlü bir saldırıda yapraklar deforme olur ve kırışır, ardından siyahımsı kahverengi lekeler ve nekrotik çizgiler ortaya çıkar. Aynı lekeler ve nekrotik çizgiler yaprak saplarında veya gövdelerde de görülebilir. Virüs bir yıldan diğerine enfekte yumrular yoluyla ve büyüme mevsimi boyunca sağlıklı ve hastalıklı bitkilerle temas yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı patates çeşitlerinin yetiştirilmesi ve sağlıklı dikim malzemelerinin kullanılması;
• etkilenen bitkilerin üründen uzaklaştırılması;
• bitkilere zarar vermekten kaçınmak.

Patates Y virüsü

Hastalık yapraklarda ve gövdelerde kendini gösterir. Saldırıya uğrayan organlarda çizgiler ve nekrotik lekeler görülür. Yapraklar kurur, tabandan başlayarak kurur ve sonra bitkiden ayrılır. Saldırıyı takiben yumru üretimi önemli ölçüde azalabilir. Enfekte yumrulardan elde edilen bitkiler çok daha küçük boyutlara sahiptir. Virüs enfeksiyonlu yaprak bitleri ve yumrular yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı patates çeşitlerinin yetiştirilmesi ve sağlıklı dikim materyalinin kullanılması;
• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• bitkilerin zarar görmesini önlemek;
• yaprak biti popülasyonunu kontrolünü sağlamak için özel patates insektisit uygulamalarının yapılması.

BAKTERİ

Patates kara bacağı hastalığı (Pectobacterium atrosepticum)

Enfeksiyonlu yumrulardan elde edilen bitkiler küçük kalır, zayıf ama düz, yukarı doğru yönelmiştir. Yapraklar yeşilimsi sarıdır, kıvrılır. Gövde tabanı incelir, kararır ve dokular çürür. Hastalıklı bitkiler kolayca sökülür ve yumru üretmez. Etkilenen yumrudan geçen kesitte, vasküler dokularda pembe-mor bir renklenme vardır. Daha ileri bir aşamada, yumruda hoş olmayan bir koku yayan bakteriyel müsilaj dolu oyuklar oluşur ve yumrunun özü çürür.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı dikim materyali kullanımı;
• bitki artıklarının toplanması ve yakılması;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• yumruların uygun koşullarda depolanması.

MİKOZİS

Patates siğil hastalığı (Synchytrium endobioticum)

Hastalık, kökler hariç patatesin yeraltı organlarında (yumrular, stolonlar) ve daha az sıklıkla gövdenin tabanında ve taban yapraklarında kendini gösterir. Saldırıya uğrayan organlarda küçük, beyazımsı, yumuşak büyümeler görülür. Daha sonra bunlar büyür, kahverengiye döner ve süngerimsi bir hal alarak yumrunun tüm yüzeyinde gelişerek çürümesine neden olur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı patates çeşitlerinin yetiştirilmesi ve sağlıklı yumruların dikilmesi;
• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması.

Patates mildiyösü (Phytophthora infestans)

Patates mildiyösü bitkinin tüm organlarına saldırır. Saldırıya uğrayan yapraklarda, başlangıçta küçük, dağınık hatlı ve yaprakçıkların kenarında daha çok sayıda olan sarı lekeler belirir. Lekeler giderek artar, kahverengileşir, sonra kahverengimsi-siyahımsı olur ve düzensiz ve dağınık kenarları olan sarı bir şeritle çevrelenir. Alt tarafta, lekelerin yakınında ince, beyazımsı bir tüy vardır. Etkilenen yumrularda, mildiyö kahverengi, kahverengi-gri veya mavi lekeler şeklinde kendini gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı dikim malzemesi kullanılması;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• sonbaharda bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• özel fungisitlerle patates uygulamaları.

Fusarium solgunluğu (Fusarium solani)

Saldırı, yakınında dokunun yumuşadığı kahverengi lekelerin görüldüğü yumrularda kendini gösterir. Yumruların içeriği çürür ve kahverengiye döner, ardından kurur ve sertleşir. Yavaş yavaş, saldırıya uğrayan yumru büzüşür, hacmi azalır, içerik güçlü, ufalanan, beyaz-sarı bir kütleye dönüşür.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı dikim materyali kullanımı;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması; sonbaharda bitki döküntülerinin toplanması ve yok edilmesi;
• yumruların uygun koşullarda saklanması.

Patates erken yanıklığı (Alternaria solani)

Hastalık yapraklarda ve gövdelerde kendini gösterir ve eş merkezli alanlar oluşturabilen sarı kenarlı koyu lezyonların ortaya çıkmasına neden olur. Saldırıya uğrayan yapraklar solar, deforme olur ve kurur, ancak bitkilere bağlı kalır. Mantar yapraklardan yumrulara kolayca geçebilir ve burada kahverengimsi siyah lekeler şeklinde kendini gösterir ve yakınında doku çürür.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı dikim materyali kullanımı;
• uygun gübreleme ve sulama yoluyla bitki stresinin azaltılması;
• patatese özgü fungisitlerle uygulama yapılması.

BAŞLICA PATATES ZARARLILARI

Pamuk kök-ur nematodu (Meloidogyne incognita)

Polifag bir türdür ve 1500’den fazla bitki türüne saldırır. Saldırı, köklerde farklı şekil ve boyutlara sahip gallerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Güçlü bir saldırı durumunda bitkiler kurur.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• patates tedavileri için özel ürünlerle toprak dezenfeksiyonu.

Patates çürüklük nematodu (Ditylenchus destructor)

Polifag bir türdür, ancak özellikle patatese saldırır. Yılda birkaç nesli vardır ve patates saplarında veya yumrularında her aşamada kışı geçirir. Havai kısımlarında, saldırıyı fark etmek daha zordur. Yumrularda, epidermisin kuruduğu ve çatladığı renksiz alanlar ortaya çıkar. Saldırıyı takiben, dokular parşömen kıvamında kahverengi ve sert hale gelir.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• sağlıklı dikim materyali kullanımı;
• istila edilmiş yumruların ayıklanması ve yok edilmesi;
• doğru mahsul rotasyonu;
• patates tedavileri için özel ürünlerle toprak dezenfeksiyonu.

Tel kurtları (Agriotes spp.)

Bu zararlıların larva evresi zarara neden olan evredir ve 1 ila 5 yıl arasında sürebilir. Saldırıya uğrayan bitkiler solgunluk belirtileri gösterir, kök ve gövdede kontrol yapılırsa, varlıkları gözlemlenebilir. Bitkilerin büyüme mevsimi boyunca kimyasal kontrolü daha zordur, kültürün kurulmasından önce kontrolünü sağlayan ürünlerinin uygulanması tavsiye edilir.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• ekim/dikim sırasında spesifik insektisitlerin uygulanması.

Mayıs böceği (Melolontha melolontha)

Polifag bir türdür ve 3-4 yıllık bir nesli vardır. Erginler odunsu ve çimenli türlerde yapraklara, bazen çiçeklere ve meyve oluşumuna saldırır. Larvalar toprakta büyür ve bitkilerin yeraltı organlarına (kökler, yumrular vb.) saldırır. Patates yumruları söz konusu olduğunda, larvalar patojen mikroorganizmaların yerleşmesini destekleyen galeriler oluşturur.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• derin sürme ve tekrarlanan toprak işleme;
• ekim/dikim sırasında spesifik insektisitlerin uygulanması.

Patates böceği (Leptinotarsa decemlineata)

Patates böceği çoğunlukla Solanaceae familyasına ait bitkilere saldırır, patates, domates ve patlıcana önemli ölçüde zarar verir. Yetişkinler yaprakları kemirerek yaprak yüzeyinde düzensiz delikler oluşturur. Genç larvalar yaprakları küçük delikler şeklinde deler. Yaşlandıkça tamamen, hatta bazen sürgünleri bile kemirirler.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• sonbaharda derin sürüm;
• küçük yüzeylerde larva ve erginler elle toplanabilir;
• özel insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Patates yaprak biti (Macrosiphum euphorbiae)

Sebze ürünlerinde yaygın olan polifag bir zararlıdır. Bu zararlı yılda 8-12 nesil geliştirir ve istila edilmiş ürünler üzerinde dayanıklı bir yumurta veya aktif bir yetişkin olarak kışı geçirir. Yetişkinler ve larvalar apikal yaprakları alt taraftan sokarak zarar verir ve bu da yaprakların kabarmasına neden olur. Etkilenen yapraklar ve çiçekler sararır ve kurur. Saldırıya uğrayan bitkiler zayıf büyür, zayıflar ve düşük verim üretir. Yaprak bitleri, yapraklar üzerinde bıraktıkları yapışkan bir sıvı salgılayarak, isli küf adı verilen bir hastalık şeklinde Capnodium cinsi saprofit mantarların yerleşmesine izin verir. Patates yaprak biti aynı zamanda virüslerin bulaşması için önemli bir taşıyıcıdır.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.

Yaprak bitleri

Yaprak bitleri, yaprakların veya gövdelerin alt tarafında bulunan küçük, yeşil veya sarı böceklerdir. Türlere ve konukçu bitkiye bağlı olarak, zararlılar başka renklerde de olabilir. Yaprak bitleri saldırının ardından yaprakların deforme olmasına, sararmasına ve küçük, gelişmemiş tomurcukların oluşmasına neden olur. Bu zararlıların “bal özü” olarak da adlandırılan tatlı salgıları, yaprakların yüzeyinde duman oluşumunu destekler. Yaprak bitleri virüslerin bulaşmasında ana taşıyıcılardır.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.

Patates pire böceği (Epitrix cucumeris)

Kışı yetişkin olarak geçirir ve uygun hava koşullarında yılda üç nesil verebilir. Yetişkinler erken ilkbaharda ortaya çıkar ve patateste çil hastalığı üretir ve larvalar toprakta büyür ve yumrulardaki galerileri kemirir.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.

Patates güvesi (Phthorimaea operculella)

Erginler ilkbaharda ortaya çıkar ve bitkilerin toprak üstü kısımlarına yumurta bırakır. Larvalar patatesin yapraklarında ve saplarında galeriler oluşturur. Yumrular üzerinde larvalar, ipek ipliklerle kaplı, tüy şeklinde galeriler oluşturur. Yakın zamanda saldırıya uğrayan bölgeler pembedir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik böcek ilaçları ile kimyasal işlemler.

Danaburnu (Gryllotalpa gryllotalpa)

Polifag bir tür olup, ülkemizin her tarafına yayılmıştır. Bitkilerin yeraltı organlarına saldırır, kökleri keser ve yumrularda galeriler ve ısırıklar oluşturur.

Kontrol yöntemleri:

• özel ürünlerle zemin işlemlerinin uygulanması.

Şalgam güvesi (Agrotis segetum)

Yılda iki nesil verir ve toprakta farklı yaşlarda larva olarak kışı geçirir. Yetişkinler tehlikeli değildir, ancak larvalar bitkinin tüm kısımlarıyla beslenir, kökler ile gövde ve yumrular arasındaki bölgeyi tercih eder ve burada delikler açarlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik böcek ilaçları ile kimyasal işlemler.