Pancar (Beta vulgaris), Chenopodiaceae familyasına ait, besleyici nitelikleri nedeniyle yetiştirilen bir türdür. Şeker pancarına çok benzeyen iki yıllık bir bitkidir. Bitkinin tüm kısımlarının (kök, yaprak vb.) hayvan yeminde kullanılması nedeniyle kârlı bir üründür. Pancar yemi, başta sığırlar olmak üzere tüm hayvan türleri tarafından iyi asimile edilir. Bu da süt üretiminin artmasına ve buzağılarda yüksek kilo alımına yol açar. Şeker pancarına çok benzeyen yaygın pancar, aynı hastalık ve zararlı spektrumu tarafından saldırıya uğrar. Pancar mahsulü tedavileri, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

Pancarın başlıca hastalıkları

PANCAR MOZAİK VİRÜSÜ

Belirtiler enfeksiyondan birkaç gün sonra yaprak damarlarının renk değiştirmesi ve düzensiz açık yeşil lekelerin ortaya çıkmasıyla görülür. Saldırıya uğrayan dokular artık normal olarak gelişmez ve sağlıklı doku ile dönüşümlü olarak yaprak mozaik bir görünüm kazanır. Şiddetli vakalarda yapraklar kırışır ve kısa bir yaprak sapına sahip olur. Bu virüs yaprak bitleri tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• optimum zamanda ekim;
• yabani otların yok edilmesi;
• hastalıklı bitkilerin üründen uzaklaştırılması;
• böcekleri kontrol etmek için insektisitlerin uygulanması.

PANCAR NEKROTİK SARI DAMAR VİRÜSÜ

Hastalık vejetatif gelişimin tüm evrelerinde görülür. Fide aşamasında ürün tamamen yok olur. Daha sonraki bir aşamada saldırıya uğrayan bitkiler hayatta kalır, ancak büyümez. Bazı durumlarda yaprakların damarları sararır ve sonra nekrotize olur. Yapraklar küçük, düz, yukarı doğru dönüktür ve sıcak günlerde solar. Bitkiler genel olarak hasarlı bir görünüme sahiptir, kökler bir çivi şeklindedir ve birçok yan kök geliştirir. Kökün üst kısmı tahrip olur ve sıvı ileten dokular nekrotize olur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sıkıştırılmış ve nemli topraklardan kaçınmak;
• erken ekim;
• yabancı ot kontrolü;
• dengeli gübreleme;
• dayanıklı melezlerin yetiştirilmesi.

BAKTERİYEL YAPRAK LEKESİ (PSEUDOMONAS SYRINGAE PV APTATA)

Bu hastalık 4-6 gerçek yaprak aşamasına kadar ortaya çıkar. Koyu bir halkayla çevrili siyahımsı kahverengi lekeler ortaya çıkar. Bazı durumlarda, etkilenen dokular kuruyup dökülür ve yapraklar elek gibi bir görünüme sahip olur. Bakteri, hastalıklı tohumlar yoluyla bulaşır ve hasat sırasında yapraklar kaldırıldıktan sonra yerde kalan bitki kalıntıları üzerinde kışı geçirir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı tohumların yetiştirilmesi;
• dirençli melezlerin yetiştirilmesi;
• uygun bir hijyen;
• mahsul rotasyonuna bağlı kalmak.

PYTHIUM KÖK ÇÜRÜKLÜĞÜ (PYTHIUM SPP.)

Hastalık, bitkiler ilk iki gerçek yaprağı geliştirene kadar tehlikeli olarak ortaya çıkar. Fidelerin kökleri ile gövde arasındaki bölgede küçük sulu görünümlü lekeler oluşur. Saldırıya uğrayan bölge incelir ve büzüşür, ardından kararır ve çürür. Bitkiler yeşil olsa da yere düşerler. Kısa sürede yok olurlar ve kültürde boşluklar ortaya çıkar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• vejetatif gelişme döneminin başlamasını teşvik etmek için tarımsal teknik önlemlerin uygulanması;
• dengeli gübreleme;
• nematodlarla istila edilmiş topraklardan ve asidik pH’dan kaçınmak;
• nemli topraklardan kaçınmak;
• ekimden önce tohumların işlenmesi.

MİLDİYÖ (PERONOSPORA SCHACHTII)

Bu hastalık yağışlı yıllarda ortaya çıkar ve %15’e varan kayıplara neden olur. Hastalık bitkilere fide aşamasından itibaren saldırabilir. Saldırıya uğrayan yapraklar küçük kalır, deforme olur, kalınlaşır ve kırılganlaşır ve sonunda kurur. Sonbaharda, rozetin ortasındaki yapraklarda saldırı gözlemlenebilir. Üst taraflarında renk değişikliği lekeleri görülür ve buna alt tarafta gelişen morumsu bir tüylenme eşlik eder. Bulaşma hastalıklı tohum materyali aracılığıyla gerçekleşir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin ve melezlerin yetiştirilmesi;
• ekimden önce tohumların işlenmesi;
• hasattan sonra kalan bitki kalıntılarının imha edilmesi;
• spesifik fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

KÜLLEME (ERYIPHE BETAE)

Bu hastalık bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır, ancak karakteristik belirtiler yapraklarda görülür. Mantar, hızla yayılan ve yaprakların her iki tarafını da kaplayan beyaz, macunumsu lekeler geliştirir. Sonbahara doğru, “keçe” tozlu hale gelir ve yüzeyde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden küçük siyah noktalar belirir. Şiddetli saldırıya uğrayan yapraklar sararır ve kurur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan kaynaklanan bitki kalıntılarının toplanması veya imha edilmesi;
• dirençli melezlerin yetiştirilmesi;
• spesifik fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

PHOMA YAPRAK LEKESİ (KÖK) (PLEOSPORA BETAE)

Önemli hasara neden olan çok tehlikeli bir hastalıktır. Saldırıyı takiben, rozetin ortasındaki yapraklar solar ve dairesel kahverengi lekeler tarafından istila edilir. Köklerde, kökler ile gövde arasındaki bölgeden başlayarak uçlarına kadar çürüme görülür. Mantar gelişimini depolarda sürdürür. Toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları ve hastalıklı tohumlar üzerinde kışı geçirir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• ürünün sağlığını korumanın ana yöntemi ekimden önce tohumları dezenfekte etmektir.

PAS (UROMYCES BETAE)

Hastalık vejetatif gelişim döneminin sonunda ortaya çıkar. Yaprakların her iki tarafında sarı noktasal lekeler görülür. Daha sonra yaprakların alt tarafında turuncu çanaklar belirir. Ağustos ayından itibaren hastalık gelişir ve yapraklarda kahverengi oluşumlar görülür. Sonbahara doğru bu oluşumlar renk değiştirir ve siyahımsı bir hal alır. Sonunda, saldırıya uğrayan yapraklar kahverengiye döner ve kurur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin ve melezlerin yetiştirilmesi;
• hasattan kaynaklanan bitki kalıntılarını yok etmek;
• derin sürüm yapmak;
• uygun bir mahsul rotasyonu.

CERCOSPORA YAPRAK LEKESİ HASTALIĞI (CERCOSPORA BETICOLA)

En yaygın pancar hastalığıdır. Mantar kültürde Haziran sonunda ortaya çıkar. Yapraklarda yuvarlak, sarı lekeler görülür. Hastalık ilerler ve lekeler gri olur, kırmızımsı kahverengi bir halka ile sınırlanır. Lekeler başlangıçta izoledir ve daha sonra çoğalır, birleşir ve yaprak uzvunun büyük bölümlerini kaplar. Saldırıya uğrayan dokular kurur ve dökülür ve yapraklar elek gibi bir görünüme sahip olur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dirençli melezlerin yetiştirilmesi;
• uygun bir mahsul rotasyonu;
• sağlıklı tohumlar kullanmak;
• spesifik fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Pancarın başlıca zararlıları

ŞEKER PANCARI NEMATODU (HETERODERA SCHACHTII)

Yılda iki nesil üretir ve kist aşamasında kışı geçirir. Zararlının gelişimi için en uygun koşulları sağladıkları için Chenopodiaceae (Kazayağıgiller) familyasındaki bitkilere saldırır. Saldırı Haziran ayı sonlarında izole bitkilerde veya gruplar halinde gerçekleşir. Sıcak günlerde bitkiler solar, sararır ve hatta kurur, ana kökler kısalır ve birçok ikincil kök gelişir.

Kontrol yöntemleri:

• sağlıklı tohumların yetiştirilmesi;
• erken ekim;
• doğru bir mahsul rotasyonuna bağlı kalmak.

ŞEKER PANCARI BÖCEĞİ (POECYLOSCYTUS COGNATUS)

Yılda bir nesil üretir ve çeşitli korunaklı alanlarda (ağaç kabuklarında, çim bitkilerinin saplarında) yumurta aşamasında kışı geçirir. Polifag bir türdür, ancak şeker pancarını tercih eder ve bu ürünün ana zararlısı olarak kabul edilir. Saldırıyı takiben dokular bükülür ve kurur. Ayrıca, bu zararlının neden olduğu yaralar fitopatojenik organizmalar için geçitleri temsil eder.

Kontrol yöntemleri:

• dengeli gübreleme;
• mahsuldeki yabani otları yok etmek;
• özel böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

PANCAR YAPRAK DANTEL BÖCEĞİ (PIESMA QUADRATUM)

Yılda iki nesil üretir ve yetişkin evresinde toprak yüzeyindeki bitkisel kalıntıların altında veya sınırların yapraklarında kışı geçirir. Bitkiler saldırı yerinde renk değişikliği gösterir ve yapraklar artık normal şekilde büyümez. Yapraklar da kırışabilir. Bu zararlı çeşitli virüsleri bulaştırarak dolaylı zararlara da neden olur.

Kontrol yöntemleri:

• dengeli gübreleme;
• mahsuldeki yabani otları yok etmek;
• özel böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

SİYAH FASULYE YAPRAK BİTİ (APHIS FABAE)

Yılda birkaç nesil üreten ve yumurta evresinde kışı geçiren göçmen bir türdür. Böcek 200’den fazla bitki türüne saldırır ve şeker pancarı bir ara konaktır. Bitkinin toprak üstü kısımlarında kolonize olur ve hücre içi sıvısıyla beslenir. Saldırının ardından bitkilerin büyümesi ve gelişmesi yavaşlar. Bu yaprak bitleri aynı zamanda bir dizi virüsü de bulaştırabilir.

Kontrol yöntemleri:

• üründeki yabani otları yok etmek;
• özel böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

ŞEKER PANCARI KÖK YAPRAK BİTİ (PEMPHIGUS FUSCICORNIS)

Yılda yaklaşık sekiz nesil üretir ve kışı dişi olarak ya da yumurta evresinde toprağın 20 ila 100 cm derinliğinde geçirir. Kuru ve sıcak yerleri tercih eder ve Chenopodiaceae (Kazayağıgiller) familyasının bir parçası olan çeşitli bitkilere saldırır. Yetişkinler ve larvalar köklerin hücre içi sıvısıyla beslenir. Saldırının ardından bitkiler solar ve kökler buruşur. Ayrıca bitkiler zayıflar ve çeşitli fitopatojenler tarafından kolayca saldırıya uğrayabilir.

Kontrol yöntemleri:

• üründeki yabani otları yok etmek;
• ekimden önce tohumların işlenmesi;
• ilk koloniler ortaya çıktığında spesifik insektisitlerle tedavi uygulamak.

ŞEKER PANCARI HORTUMLU BİTİ (BOTHYNODERES PUNCTIVENTRIS)

Yılda bir nesil üretir ve toprakta 20 ila 25 cm derinlikte ergin evrede kışı geçirir. Şeker pancarının en tehlikeli zararlılarından biridir. Larva ve erginler pancar fidelerine saldırır, kökler ve gövde arasındaki bölgeden keser veya kotiledonları kemirir. Bir böcek günde 10-12 bitkiyi yok edebilir. İlk gerçek yaprakların gelişmesinden sonra, yetişkinler artık kültürü tehlikeye atamaz, ancak kökleri kemirir. Sonuç olarak, saldırıya uğrayan bitkiler kurur ve kök birçok ikincil kök geliştirir. Saldırıya uğrayan bitkiler daha az gelişir ve üretim düşük olur.

Kontrol yöntemleri:

• doğru bir mahsul rotasyonu;
• üründeki yabani otları yok etmek;
• ekimden önce tohumların işlenmesi;
• vejetatif gelişim döneminde spesifik insektisitlerle ilaçlama yapılması.

ŞEKER PANCARI PİRE BÖCEĞİ (CHAETOCNEMA SPP.)

Bu türler yılda 2-3 nesil üretir ve toprağın yüzey tabakasında veya bitki kalıntılarının altında yetişkin aşamada kışı geçirir. Pancar ve şeker pancarı ürünlerine büyük zararlar verirler. Erginler tohumları, kotiledonları veya ilk gerçek yaprakları kemirir. Saldırıya uğrayan dokular kurur ve bitkiler elek bir görünüme sahip olur. Bitkilerin gelişimi yavaşlar ve fotosentez kapasitesi azalır. Şiddetli saldırılar kurak yıllarda yaygındır.

Kontrol yöntemleri:

• doğru bir mahsul rotasyonu;
• üründeki yabani otları yok etmek;
• ekimden önce tohumların işlenmesi;
• spesifik böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

PANCAR GÜVESİ (SCROBIPALPA OCELLATELLA)

Yılda 3-4 nesil veren bir türdür ve hasattan sonra kalan pancar kalıntıları veya depolanmış kökler üzerinde larva aşamasında kışı geçirir. Larvalar genç yapraklarda beslenir veya yaprak sapında, kökler ile gövde arasındaki alanda veya kökte galeriler açar. Saldırıya uğrayan organlar ipeksi iplikler veya dışkılarla kaplanır. Saldırıya uğrayan bitkiler yapraklarını kaybeder, kökler zayıf gelişir ve üretim düşüktür.

Kontrol yöntemleri:

• doğru bir mahsul rotasyonu;
• depolama alanlarının dezenfekte edilmesi;
• spesifik böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

PANCAR YAPRAK SİNEĞİ (PEGOMYA HYOSCYAMI)

Yılda iki nesil üretir ve toprağın yüzey tabakasında pupa olarak kışı geçirir. Yetişkinler tehlikeli değildir, ancak larvalar yapraklara, üst ve alt epidermis arasına nüfuz eder ve burada parankimayı tüketirler. Zararlı, bitkinin sekizden az yaprağı olduğunda çok tehlikelidir. Saldırıya uğrayan yapraklar dışkılarla doludur ve fotosentez kapasitesi azalır.

Kontrol yöntemleri:

• yabani ot kontrolü;
• dengeli gübreleme;
• spesifik böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.