Mildiyö en yaygın hastalıklardan biridir. Etkilenen bitkiler asmalar, patatesler, marullar, soğanlar, lahanalar, salatalıklar, domatesler, patlıcanlar, süs bitkileri vb. dir. Özellikle hava yağışlı ve soğuk olduğunda ortaya çıkar.

PATATES MİLDİYÖSÜ (PHYTOPHTHORA INFESTANS)

Patates mildiyösü (Phytophthora infestans) Güney Amerika’ya (Peru, Şili) özgüdür. Avrupa’ya 19. yüzyılın ilk yarısında tanıtılmıştır.

Semptomlar. Patates mildiyösü toprak üstü organlarda ve yumrularda kendini gösterir. İlk belirtiler Mayıs-Haziran aylarında, genellikle ürünlerin çiçeklenmesinden önce yapraklarda görülür. Saldırıya uğrayan yapraklarda, başlangıçta küçük, dağınık bir dış çizgiye sahip ve yaprakçıkların kenarında daha çok sayıda olan sarı lekeler görülür. Lekeler giderek artar, kahverengiye, ardından kahverengimsi siyaha döner ve düzensiz ve dağınık kenarları olan sarı bir şeritle çevrelenir.

Yaprağın alt tarafında, lekelerin çevresinde, mantarın sporangiofor ve sporangium oluşan çok ince, beyazımsı bir tüy vardır. Nispeten sıcak havalarda tüyler çok az belirginleşir veya artık oluşmaz ve lekelerin büyümesi durur. Yüksek nem koşullarında lekeler artar, yaprakçıkların tüm yüzeyini kaplayabilir, kahverengiye döner, kurur ve koyulaşır.

Gövdelerde, yaprak saplarında ve çiçek saplarında değişken boyutlarda uzun, siyahımsı kahverengi lekeler vardır. Eğer lekeler gövdeyi tamamen sararsa, leke seviyesinden ucuna kadar tüm yapraklarla birlikte tümüyle kururlar. Saldırıya uğrayan yumrularda, yanıklık, yumrunun dokusu hafifçe gömülen kahverengi, kahverengi-gri veya mavi lekeler şeklinde kendini gösterir.

Patojen, lekelerin yakınındaki yaprağın mezofilde parazit olarak yaşayan Phytophthora infestans‘tır. Hastalığın bir yıldan diğerine geçişi, ekim materyali stoğunda kalan yanıklık tarafından saldırıya uğrayan yumrular sayesinde sağlanır. Sadece monokültür durumunda, hasattan sonra filizlenen bitkilere hastalık bulaştırdıklarında enfeksiyon kaynağı olabilirler. Ancak, bir mahsul rotasyonu veya en azından 3 yıllık bir rotasyon varsa, bu enfeksiyon kaynağı dikkate alınmamalıdır. Geç yanıklık tarafından saldırıya uğrayan yumrulardan, yumruları tuttuğu yerde kahverengileşmiş sürgünler ortaya çıkar ve sürgünler üzerinde sporların ortaya çıktığı benekli yaprakçıklara sahip ilk yapraklar belirir (genelleştirilmiş birincil enfeksiyon). Sporlar topraktan yükselen su ile toprak yüzeyine ulaşabilir ve daha sonra yeni enfeksiyonlara neden olabilir (ikincil enfeksiyonlar).

Yağış azsa ilk enfeksiyonlar ekimden 35 gün sonra görülür. Ya da yağış seviyesi daha yüksekse daha da hızlıdır. Mantar sporları rüzgar yoluyla günde en az 11 km yayılır. Bu, yoğun yağış ve ılımlı sıcaklıkların olduğu bölgelerde bir enfeksiyon salgını varlığında 100 hektarın yok olmasına yol açabilir.

Önlem ve kontrolü. Bu hastalığı önlemek ve kontrol altına almak için, dikim sırasında sağlıklı yumruların kullanılması tavsiye edilir. Toprak yumrularında geç enfeksiyonları azaltmaya yardımcı olmak için dikim 10-15 cm’de yapılır. Patates yanıklığı enfeksiyonu sırasında, mahsullerin yağmurlama sulamasından kaçınılacaktır. Bunlar hastalığın hızla yayılmasını teşvik eder. Depolamadan önce, ekilecek patatesler ayıklanacak, enfekte, hasarlı, kesilmiş veya yaralı yumrular atılacaktır.

Büyüme mevsimi boyunca spesifik fungisitlerle tedaviler gerçekleştirilir.

BAĞ MİLDİYÖSÜ (PLASMOPARA VITICOLA)

Bağ mildiyösü, Plasmopara viticola, 1834 yılından beri görüldüğü Kuzey Amerika’ya özgü bir hastalıktır. Ticaret nedeniyle, bağ mildiyösü Avrupa’ya tanıtılmıştır. İlk olarak 1878 yılında ilk enfeksiyonların görüldüğü Fransa’da ortaya çıkmıştır. Bu ülkeden çok hızlı bir şekilde her yere yayılmış ve üzüm bağlarına önemli ölçüde zarar vermiştir.

BAĞ MİLDİYÖSÜ – YAPRAK SALDIRISI

Yapraklardaki tüylü küf saldırısı, enfeksiyonun ne zaman meydana geldiğine bağlı olarak değişir. İlkbaharda lekeler sarı, yağlı ve dağınık bir görünüme sahip olup birkaç mm ile birkaç cm arasında değişen boyutlara ulaşır (yağlı lekeler aşaması). Zamanla bu lekelerin merkezi kahverengiye döner ve yapraklar kuru bir görünüm alır (yapraklarda yanık aşaması). Hastalık ilerledikçe, alt yaprak yüzeyinde beyaz pamuksu bir oluşum görülebilir.

Hızlı bir evrime neden olan iklim koşullarına (20-22 °C civarında yüksek sıcaklık ve yüksek nem) bağlı olarak, yağlı faz artık görünmez. Yapraklar artık alt taraftaki karakteristik pamuksu tüyleri göstermez.

BAĞ MİLDİYÖSÜ – SÜRGÜNLER VE DALLARA SALDIRI

Uzun kahverengi lekeleri vardır. Yağışlı havalarda, sporlu miselyum kütlesinden oluşan beyazımsı bir tüyle kaplanır. Daha gelişmiş ve odunlaşmış sürgünlerde, tüylü küf saldırısı uzun kahverengi lekeler şeklinde görülür. Bunlar, kabuğun ölü olduğu düğüm noktalarının yakınında görülür.

Semptomlar. Bağ mildiyösü asmanın tüm yeşil kısımlarına, özellikle de yapraklarına saldırır.

BAĞ MİLDİYÖSÜ – GENÇ SALKIM SALDIRISI

Yoğun yağış alan yıllarda çok tehlikeli olabilir. Enfeksiyon çiçeklenme kuyruklarından, çiçeklerden veya meyvelerin daha gelişmiş kısmından gerçekleşir. Küçük, ıslak üzüm salkımları sararır ve miselyum ve beyaz sporlarla kaplanır. Ya da kuru havalarda kahverengileşir ve kurur. Meyveler miselyum ve sporlardan oluşan beyazımsı bir tüyle kaplıdır, çünkü mumsu tabaka ile kaplanmamış genç meyveler miselyumun dışarı çıkmasına izin verir. Meyvelerin enfeksiyonu, üzümler büyüdükten ve mumsu tabaka ile kaplandıktan sonra bile devam eder. Saldırıya uğrayan meyveler kahverengiye döner, buruşur ve bazen salkımdan ayrılıp kolayca düşer.

Miselyum ve sporların oluşumu, atmosferik nemin yüksek (%95-100) ve sıcaklığın 18-24 °C arasında olması durumunda nispeten kısa bir sürede (6-10 saat) gerçekleşir.

Patojen. İlkbaharda, mantarın dirençli sporları, 10 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda suyla ıslatılmış toprağın yüzeyinde çimlenir. Maksimum 32 °C ve optimum 22-23 °C’dir. Çimlenme sırasında büyüme çatlar ve içeriden yere düşecek olan büyük bir büyüme ile miselyal bir filament ortaya çıkar. İlkbahar yağmurları sırasında, gövdelerin etrafındaki su üzerinde yüzen sporlar yaprakların alt tarafına yansıtılır ve gözenekler yoluyla konakçı bitkinin dokularına nüfuz eden enfeksiyon filamentleri üretir. Birincil enfeksiyonlar meydana geldikten sonra, fungusun yaprak üzerinde beslenme dönemi başlar. Bu aşamada yapraklarda sarı yağlı lekeler görülür.

Hastalığın ortaya çıkışı, spor olarak adlandırılan miselyumun (beyaz tüycük) ortaya çıkmasıyla belirgindir. Sporlar rüzgar tarafından uzun mesafelere taşınır. Canlılıklarını 7-8 gün boyunca koruyabilirler. Asmanın organlarına ulaşan sporlar, su damlaları içinde kaldıktan sonra, gözeneklerden (yaprağın doğal açıklıkları) içeri giren enfeksiyon filamentleri üretir. Sonbahara doğru, son ikincil bulaşmadan sonra, mantar direnç sporları oluşturur ve bu sporlar mantarın kışı geçirmesini sağlar.

Önlem ve Kontrolü.Suyu güçlü bir şekilde tutan arazilerin boşaltılması, oospor içeren etkilenmiş yaprakları gömmek için derin sürüm yapılması ve yabani otların kontrol edilmesi önerilir. Spesifik fungisitlerle kimyasal tedaviler yapılabilir.

SOĞAN MİLDİYÖSÜ (PERONOSPORA DESTRUCTOR)

Soğan mildiyösü (Peronospora destructor), frenk soğanı, soğan veya tohum mahsullerini tamamen tehlikeye atabilecek en tehlikeli hastalık olarak kabul edilir. Hastalık 1841 yılında İngiltere’de keşfedilmiştir. Tüm yetiştirici ülkelerde hızla yayılmıştır.

Semptomlar. Hastalık yapraklarda, çiçekli gövdelerde, çiçek saplarında ve soğanların tüm gelişim aşamalarında kendini gösterir. Yapraklarda önce açık yeşil, sonra sarı renkte oval-uzun lekeler vardır. Yağışlı havalarda lekeler gri-mor bir tüyle kaplanır. Zamanla lekelerin yakınındaki dokular nekrotize olur ve yapraklar çürür. Güçlü saldırılar durumunda, mantar miselyumu yapraklardan soğana geçer ve apikal (üst) kısmında bulunur. Saldırıya uğrayan soğanlar büyümez, küçük kalır, yumuşar ve erken çürür. Kesitte, etkilenen soğanların içinden tuniğin gri rengini görebilirsiniz. Yüksek sıcaklık ve neme sahip depolarda, enfekte olmuş soğanlar hızla ve tamamen yok olur.

Çiçekli gövdelerde hastalık, lekelerin daha büyük ve daha belirgin olması dışında yapraklardakine benzer belirtilerle kendini gösterir. Sıklıkla çiçek sapları en ufak bir esintide lekelerin yakınında kırılır.

Patojen etmeni Peronospora destructor’dur. Bir yıldan diğerine bulaşması iki şekilde gerçekleşir: bitki döküntülerinde kalan direnç sporları ve enfekte soğanlar yoluyla. İlkbaharda birincil enfeksiyonlar direnç sporlarının çimlenmesiyle sağlanır. Büyüme mevsimi boyunca miselyum üzerinde beliren sporlar mantarı yayan sporlardır. 3-27 °C arasındaki sıcaklıklarda ortaya çıkarlar, sporların çimlenmesi en az 10 saat boyunca atmosferik nem koşullarında gerçekleşir. Sporlar rüzgarla kolayca taşınır ve soğanların yanı sıra sarımsak, pırasa, arpacık soğanı gibi diğer bitkilerde de yeni enfeksiyonlara neden olur.

Önlem ve kontrolü. Mahsul rotasyonu uygulanması tavsiye edilir. Soğan 3-4 yıl sonra aynı tarlaya geri dönmelidir. Ayrıca, sağlıklı mahsullerden elde edilen materyalin (soğanlar, frenk soğanı) ekilmesi ve tohumların kullanılması, kuru havalarda soğanların hasat edilmesi ve depolamadan önce 8-10 gün güneşe maruz bırakılması önerilir.

Büyüme mevsimi boyunca soğan mildiyö hastalığını kontrol etmek için spesifik fungisitlerle tedaviler yapılır.

TURPGİLLER MİLDİYÖSÜ (PERONOSPORA PARASITICA)

Turpgiller mildiyösü (Peronospora parasitica), ılıman iklime sahip tüm ülkelerde yaygındır ve özellikle bitkilerin fide aşamasında çok zararlıdır. Patojen hem kültür bitkilerine hem de kendiliğinden yetişen brassica (turpgiller) saldırır.

Semptomlar. Hastalık daha çok fidelerdeki genç bitkilerde veya tarlaya dikildikten hemen sonra ortaya çıkar. İlk yapraklarda, 1-3 mm’lik renk değişikliği, sarı, gri-kahverengiye dönüşen lekeler vardır. Yaprakların alt tarafında, düzensiz bir şekle sahip olan lekelere doğru gri bir tüy belirir. Daha sonra lekeler büyür, birleşir ve hava nemliyse yaprakların geniş alanları tahrip olur, çürür veya kurur. Saldırı daha sonra gerçekleştiğinde, çürümüş soğanlar bile rapor edilebilir. Saldırıya uğrayan fideler gri veya kahverengi lekelere sahiptir, yapraklar da lekelidir ve enfekte tohumlar içerir. Bu mantarın karnabahara saldırısı çiçeklenme oluşumunu engeller, alabaş ve turplarda genel bir enfeksiyon görülebilir.

Patojen etmeni Peronospora parasitica‘dır. Mantar kış boyunca dirençli sporlar şeklinde veya tohum bitkilerinin köklerinde dirençli bir miselyum olarak direnç gösterir. Büyüme mevsimi boyunca, nemli havalarda, sık sık yağmur yağdığında veya sis olduğunda, mantar miselyum üzerinde ortaya çıkan sporlar aracılığıyla çok kolay yayılır.

Önlem ve kontrolü. Tarladaki bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi, fidanlıktaki toprağın dezenfekte edilmesi veya değiştirilmesi, sağlıklı tohumların kullanılması önerilir. İlk belirtilerin başlangıcında, turpgiller mildiyö hastalığını kontrol etmek için spesifik fungisitlerle tedavi önerilir.

İlk belirtiler ortaya çıktığında, spesifik fungisitlerle tedavi yapılması önerilir.

SALATALIK MİLDİYÖSÜ (PSEUDOPERONOSPORA CUBENSIS)

Salatalık mildiyösü (Pseudoperonospora cubensis) salatalık, kavun, karpuz, kabakta sıklıkla bulunur ve özellikle korunan alanlardaki ürünler için zararlıdır.

Semptomlar. Sadece yapraklara saldırır, üst yüzde açık yeşil lekeler şeklinde, köşeli lekeler, yaprakların damarları tarafından iyi sınırlandırılmıştır. Lekelerin rengi sarıya, sonra kahverengiye dönüşür ve yaprakların alt tarafında gri-mor bir tüy belirir. Uygun koşullar altında, lekeler birleşebilir ve yaprağın büyük bir kısmı tahrip olur ve bitkiler hızla yapraksız kalır. Enfeksiyonlar nemli havalarda, 5-30 °C (optimum 23 °C) arasındaki sıcaklıklarda, çimlenecek ve enfeksiyon filamentleri verecek sporlar ortaya çıktığında meydana gelir. Normal yüzeyin en az yarısına sahip olan yaprakların gözeneklerinden içeri girerler. Sporların canlılığı sıcaklığa, ışık yoğunluğuna ve atmosferik neme bağlıdır. Kuru havalarda ve 32 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda sporlar ölür. Kuru dokularda küresel, sarı-kahverengi direnç sporları oluşur.

Patojen etmeni Pseudoperonospora cubensis‘tir. Yağmur suyu veya sulama suyu ile yayılır. Sporların yayılmasının en yüksek seviyede olduğu sabah saat 10’a kadar uygulanan yağmurlama sulama, bu hastalığın güçlü bir saldırısını başlatır. Mantarın bir yıldan diğerine geçişi, bitki döküntülerinde bulunan dirençli sporlar tarafından sağlanır, ancak sonraki yıllardaki enfeksiyonlar, kuru dallarda canlı kaldıkları ılıman kışları olan bölgelerden rüzgarla getirilen sporlardan da gelebilir.

Önlem ve kontrolü. Salatalık mildiyösü hastalığını önlemek için ilk önlem olarak, enfekte olmuş bitkilerin kalıntılarını yakmak veya derinlemesine gömmek gerekir. Sebze mahsulünde, kabaklar aynı toprakta en az 4 yıl sonra geri dönecektir. Korunan alanlarda, mahsulün iyi havalandırılması sağlanacak ve saldırı durumunda nem azaltılacaktır.

Büyüme mevsimi boyunca, spesifik fungisitlerle tedaviler önerilir.

MARUL MİLDİYÖSÜ (BREMIA LACTUCAE)

Semptomlar. Bu hastalık marulun bazal yapraklarında, gelişimin farklı evrelerinde ortaya çıkar. Büyük sarı lekeler olarak görülür. Bu lekeler genişleyerek sarıya dönüşebilir ve tüm yaprağı tahrip edebilir. Saldırı ilk 2 yaprakta gerçekleşirse, fideler yok olur. Gelişmiş bitkilerin yapraklarında, lekeler damarlar arasında genişler, çapları 3-15 mm veya daha fazla olabilir. Lekelerin yakınında, yaprağın alt tarafında mantar sporları ile miselyumdan oluşan ince, beyazımsı bir tüylenme görülür.

Patojen, optimum koşullarda gelişen bir patojen olan Bremia lactucae‘dir. Özellikle, sıcaklık 15-17 °C arasında tutulursa ve yüksek nem varsa. Sporların yapraklara ulaşmasından itibaren 3-8 saat içinde çimlenme filamentleri verirler (sıcaklık 12 °C’den yüksekse). Sporlar yapraklar üzerindeki suda hareket ederek enfeksiyon yapar ve 6-8 gün sonra yeni nesil sporlar ortaya çıkar. Bunların oluşumu 20 °C’den yüksek sıcaklıklar ve kuraklık tarafından engellenir. Mantarın bitkiden bitkiye bulaşması rüzgar, yağmur suyu ve sulama ile taşınan sporlar aracılığıyla olur. Mantar bir yıldan diğerine, gelecek baharda çimlenecek ve tekrar enfeksiyon sporları oluşturacak direnç sporları yoluyla direnir. Marula ek olarak, bu patojen hindiba ve enginarlara da saldırabilir.

Önlem ve kontrolü. Marul mildiyösü için önleyici tedbirler olarak, saldırıya uğramış bitkilerin toplanması ve imha edilmesi önerilir. Marul yetiştiriciliği sadece bitki kalıntılarından iyi temizlenmiş arazilerde, hindiba veya enginar içermeyen 4 yıllık bir mahsulde kurulacak ve damlama yoluyla sulanmaz. Kimyasal tedavilerin, sadece saldırı işaretleri görülürse, spesifik fungisitler kullanılarak uygulanması tavsiye edilir.

DOMATES MİLDİYÖSÜ (PHYTOPHTHORA INFESTANS)

Domates mildiyösü (Phytophthora infestans), Avrupa’da 1847 yılında rapor edilmiştir. Domateslerde, özellikle kültürün ikinci döngüsünde görülür. Seralarda ve poli tünellerde, mahsulün zararı %30’dan mahsulün tamamına kadar değişebilir.

Başlangıçta lekeler yeşilimsi sarıdır, daha sonra yavaş yavaş kahverengiye döner. Yoğun saldırılar durumunda, hastalık saplarda da, sapı büyük bölümlerde çevreleyen küçük, kahverengi lekeler şeklinde kendini gösterir. Genellikle gövde çürür, eğilir veya kırılır.

Semptomları. Domatesler tüm gelişme aşamalarında enfekte olabilir, yapraklar kenarlarda veya üst noktalara doğru nemli bir görünüm (koyu yeşil) gösterir. Etkilenen dokular solar, kahverengiye döner ve yapraklar üst tarafa doğru kıvrılır. Atmosferik nem koşullarında yaprakların alt yüzünde, lekelerin yakınında çok yoğun olmayan, beyaz bir tüylenme görülür. Yaprak sapları, sürgünler ve saldırıya uğramış gövdeler, beyazımsı tüyler olmaksızın yüzeysel, uzun kahverengi lekelere sahiptir. Saldırıya uğrayan çiçek salkımlarının yapraklarında ve çiçeğin tabanında kahverengi alanlar görülür.

Önemli saldırı, gelişimin tüm aşamalarında saldırıya uğrayabilen meyveler üzerindedir. Patojen büyük kahverengi-zeytin lekeleri üretir ve tüm meyveyi hızla tahrip eder. Domatesler sertleşir, pürüzlü hale gelir ve olgunlaşmış olanların yüzeyinde konsantrik alanlar görünen açık kahverengi lekeler vardır. Yüksek nemin olduğu düşen yapraklarda, mantar birçok spor içeren bir miselyum oluşturur. Seralardaki sonbahar mahsullerinde (ikinci döngü), gece-gündüz sıcaklığındaki değişimler nedeniyle saldırı hızla gelişir, bu da vejetatif organlarda suyun yoğunlaşmasına, enfeksiyonları kolaylaştıran yoğunlaşmaya neden olur.

Domates mildiyösü patojeni Phytophthora infestans‘tır. Özellikle yoğun yağış ve ılımlı sıcaklıkların olduğu yıllarda ortaya çıkar.

Önleme ve kontrolü. Bitki artıklarının toplanıp yok edilmesi, sağlıklı tohumlardan fide üretilmesi, patateslerin yakınında veya önceki yıllarda patates yetiştirilen aynı arazide domates yetiştirilmemesi önerilir. Spesifik fungisitlerle 6-7 gün aralıklarla kimyasal işlemler uygulanır.