Lahana (Brassica oleracea convar. capitata), Brassicaceae familyasına ait, taze, işlenmiş veya konserve olarak insan gıdasında kullanılan başları için yetiştirilen iki yıllık bir bitkidir. Bu bitki, Yunanlılar ve Romalılar tarafından yetiştirildiği Akdeniz havzasına özgüdür. Lahana çevresel faktörlere karşı talepkar değildir ve filizlenme aşamasında -3 °C’ye kadar düşük sıcaklıklara dayanabilir. İçerdiği uçucu maddeler sayesinde lahana bakteriyostatik etkiye sahiptir ve kış aylarında önemli bir vitamin ve mineral kaynağıdır. Lahana mahsulü zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, bu nedenle doğru tedavisi önemlidir.

LAHANANIN BAŞLICA HASTALIKLARI

BAKTERİ

Siyah damar çürüklüğü (Xanthomonas campestris)

Damarların kahverengileştiği ve karardığı yapraklarda büyük, düzensiz, sarı lekeler görülür. Lekelerin etrafındaki dokular parşömen benzeri bir hal alır, incelir ve sonunda kurur. Hastalık yüksek nem koşullarında hızla gelişir. Gövdede bir kesit yapılırsa, iletim damarlarında kahverengileşme görülür. Hastalık, enfekte tohum ve su damlacıkları ve sümüklü böcekler tarafından taşınan bakteriyel eksudat ile bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• ekimden önce tohum ve fide alt tabakasının dezenfekte edilmesi;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• doğru rotasyon (lahana 4 yıl boyunca aynı araziye geri dönmemelidir);
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• bakır bazlı fungisitlerle lahana tedavileri.

Lahana bakteriyel yaprak lekesi (Pseudomonas syringae pv. maculicola)

Enfeksiyon, yaprakların her iki tarafında küçük, koyu ve nemli lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Bu lekeler genellikle küçük kalır, ancak koşullar uygunsa yayılabilir. Daha eski lekelerde bazen mor bir sınır ortaya çıkabilir. Şiddetli enfeksiyonlar erken yaprak dökülmesine yol açabilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• sağlıklı tohum ve fide kullanımı;
• özel fungisitlerle lahana tedavileri.

Yumuşak çürüklük hastalığı (Erwinia carotovora pv. carotovora)

Saldırı yağmurlu yıllarda, sıkıştırılmış topraklarda meydana gelir. Yapraklarda ıslak, sarı lekeler görülür. Yüksek atmosferik nem koşullarında, çürüklük tüm başı kaplar ve onu kötü kokulu müsilajlı bir kütleye dönüştürür. Bakteri toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarında ve enfekte tohumlarda yaşar. Saldırı, 20-25 °C sıcaklıklar civarında tutulursa depoda da meydana gelebilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• tohumların ve fide alt tabakasının dezenfeksiyonu;
• doğru rotasyon (lahana 4 yıl boyunca aynı araziye geri dönmemelidir);
• depolamadan önce lahana başlarının ayıklanması;
• özel fungisitlerle lahana tedavileri.

MİKOZİS

Kök-ur hastalığı (Plasmodiophora brassicae)

Yapraklarda ve köklerde ortaya çıkan belirtiler nedeniyle kolayca tanınabilen bir hastalıktır. Hava kısımlarındaki semptomlar bitkilerin cüceleşmesi, yaprakların sararması ve solması ile temsil edilir. Köklerde hastalık, işlevsiz bir kök sistemine işaret eden şişlikler veya boğulmaların ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Hastalık fide aşamasından itibaren ortaya çıkabilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin kontrolü;
• ekim sırasında hafif bazik pH değerine sahip toprakları seçme; pH değerini düzeltmek için topraklar kalsiyum hidroksit (sönmüş kireç) ile değiştirilmesi;
• hastalıklı bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• doğru rotasyon (lahana 3-4 yıl sonra aynı araziye geri dönebilir).

Tüylü mildiyö (Peronospora brassicae)

Hastalık sıklıkla yüksek yoğunlukta yetiştirilen bitkilerde görülür ve yüksek nem koşulları tarafından desteklenir. İlk belirtiler yapraklarda daha sonra kahverengiye dönüşen düzensiz sarı lekelerin ortaya çıkmasıdır. Alt tarafta, bu lekelerin sağında grimsi beyaz bir kabarıklık görülür. Yüksek nem koşulları altında enfeksiyon hızla yayılır, yapraklar çürür veya kurur ve bitki gelişimi durur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin kullanılması;
• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• spesifik fungisitlerle lahana tedavileri.

Turpgillerin beyaz pası (Albugo candida)

Hastalık vejetasyonun erken dönemlerinde ortaya çıkabilir. Bitkinin organlarında çeşitli şekillerde sarımsı renk lekeleri görülür ve yaprakların her iki tarafında beyaz – sütlü, halka şeklinde kabuklar oluşur. Hastalık ilerler, epidermis çatlar ve lekeler tozlu hale gelir. Lekeler birleşir ve yapraklar kurur. Belirtiler gövdede de ortaya çıkabilir. Saldırıyı takiben gövde kalınlaşır, eğilir ve bükülür ve sonunda kurur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• yabani ot kontrolü;
• doğru rotasyon (lahana 3-4 yıl sonra aynı tarlaya geri dönebilir);
• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• özel fungisitlerle lahana tedavileri.

Kara bacak hastalığı (Phoma lingam)

Hastalık bitkinin toprak üstü kısımlarına saldırır. İlk belirtiler, üzerinde mantarın meyve veren gövdelerini temsil eden küçük siyah noktaların göründüğü renksiz lekelerdir. Şiddetli bir saldırı durumunda bitki yapraklarını dökebilir veya tahrip olabilir. Mantar bitki döküntülerinde dayanıklıdır ve çeşitli taşıyıcılar (su, rüzgar, hayvanlar, insanlar) tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasat sonrası bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• sağlıklı fidelerin dikilmesi;
• dayanıklı lahana çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle lahana tedavileri.

Beyaz çürüklük (Sclerotinia sclerotiorum)

Hastalık toprakla temas eden yapraklara veya gövdeye yerleşir, ancak şiddetli bir saldırı durumunda, tüm baş beyaz bir tüyün eşlik ettiği sulu bir çürüme ile kaplanır. Etkilenen dokular üzerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden siyah sklerotia gelişir. Saldırıya uğrayan dokular yumuşar ve kahverengiye döner. Mantar kışı sklerotia şeklinde atlatır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• yağmurlama sulamadan kaçınma;
• dengeli gübreleme;
• tohumların ve fide yatakların substrat dezenfeksiyonu;
• spesifik fungisitlerle lahana tedavileri.

Turpgillerde kara leke (Alternaria brassicae)

Hastalık, yapraklarda ve yaprak saplarında dairesel, kahverengi lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Lekeler gelişir, büyür ve sarı bir sınırla çevrelenir ve etkilenen dokular kurur ve dökülür. Hastalık, mantar veya bakteriyel çürüklerin ortaya çıkmasını destekler.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu (lahana 3-4 yıl sonra aynı araziye geri dönebilir);
• tohumların ve fide alt tabakasının dezenfeksiyonu.
• yağmurlama sulamadan kaçınma;
• özel fungisitlerle lahana tedavileri.

LAHANANIN BAŞLICA ZARARLILARI

Lahana kokuluböceği (Eurydema ornata)

Yılda 1-2 nesil verir ve ağaç yapraklarının altında yetişkin olarak kışı geçirir. Erginler ilkbaharın başlarında ortaya çıkar, kendiliğinden yetişen turpgillerle beslenir, ardından kümelenmiş yumurtalarını karnabahar, lahana, brüksel lahanası vb. yaprakların alt tarafına bırakır. Yetişkinler ve larvalar dokulara girerek hücre öz suyunu emer ve nekroza neden olur.

Kontrol yöntemleri:

• dengeli gübreleme;
• yabani ot kontrolü;
• belirli insektisitlerle kimyasal işlemler.

Turpgil kalkan böceği (Eurydema oleracea)

Yılda 1-2 nesli vardır ve hasattan sonra kalan bitki kalıntıları üzerinde yetişkin olarak kışı geçirir. Erginler ilkbaharda ortaya çıkar ve beslenmeye başlar, ardından yumurtalarını yaprak sapları, gövdeler vb. üzerine bırakırlar. Larvalar yetişkinlere benzemektedir. Erginler ve larvalar bitkinin tüm toprak üstü organlarını delip emerler. Saldırıya uğrayan dokular nekrotik hale gelir ve bitki artık normal olarak gelişmez.

Kontrol yöntemleri:

• dengeli gübreleme;
• yabani ot kontrolü;
• özel insektisit uygulamaları.

Lahana yaprak biti (Brevicoryne brassicae)

Bu tür Brassicaceae familyasına ait tüm bitkilere saldırır. Yılda birkaç nesil geliştirir ve toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde yumurta olarak kışı geçirir. Erken ilkbaharda yabani turpgiller üzerinde koloniler ortaya çıkar ve haziran ayında kanatlı türler ekili turpgillere göç eder. Yetişkinler ve larvalar bitki organlarını sokar ve hücresel sularıyla beslenir. Bu, yaprakların buruşmasına neden olur ve güçlü bir saldırı durumunda kuruyup düşerler.

Kontrol yöntemleri:

• yabani ot kontrolü;
• cezbedici tuzakların kullanımı;
• özel insektisitlerle lahana tedavileri.

Toprak pire böcekleri (Phyllotreta spp.)

Erginler erken ilkbaharda ortaya çıkar ve ek beslenmeden sonra yumurtalarını lahana, karnabahar, pazı vb. bitkilerin yakınındaki toprağa bırakırlar. Yetişkinler yapraklara saldırır, dokuları kemirir ve yapraklar çukurlu bir görünüm alır.

Kontrol yöntemleri:

• derin sonbahar sürümleri ve tekrarlanan çapalamaların yapılması;
• özel insektisit uygulamaları.

Yaprak böceği (Colaphellus sophiae)

Yılda birkaç nesli vardır ve toprakta yetişkin olarak kışı geçirir. Larva ve yetişkin dönemlerinde genç yaprakları tahrip ederek zarar verir. Larvalar olgunlaştıklarında pupa olacakları üst toprağa çekilirler.

Kontrol yöntemleri:

• sonbaharda çift sürme ve tekrarlanan çapalama;
• özel insektisit uygulamaları.

Hortumlu kınkanatlılar (Baris laticollis)

Yılda birkaç nesil geliştirir ve yetişkin olarak üst toprakta ve yerdeki bitki kalıntılarının altında kışı geçirir. Yetişkinler ilkbaharda ortaya çıkar ve ek beslenmeden sonra yumurtalarını yaprak sapına veya gövdeye bırakır. Larvalar yaprak sapı ve gövdede beslenme galerileri açar.

Kontrol yöntemleri:

• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• sonbaharda derin sürüm;
• erken ekim;
• spesifik insektisit uygulamaları.

Lahana hortumlu böceği (Ceutorhynchus pallidactylus)

Yılda 1-3 nesil verir ve yetişkin olarak üst toprakta ve yerdeki bitki kalıntılarının altında kışı geçirir. Yetişkinler ilkbaharda ortaya çıkar ve uçlarını bitkilerin gövdelerine bırakır. Erginler yaprakları kemirir ve larvalar gövdede beslenme galerileri açar. Güçlü bir saldırı durumunda sapı kırılır ve lahananın başı yere düşer.

Kontrol yöntemleri:

• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• derin sonbahar sürümleri;
• erken ekim;
• spesifik insektisit uygulamaları.

Lahana Yaprak güvesi (Plutella xylostella) 

Yılda birkaç nesli vardır ve pupa evresinde toprakta veya çeşitli bitki döküntüleri üzerinde kışı geçirir. Yetişkinler yumurtalarını yaprakların alt tarafına bırakır. Larvalar epidermis ve parankimayı kemirir ve yapraklar kurşuni bir görünüme sahip olur.

Kontrol yöntemleri:

• dengeli gübreleme;
• yabani ot kontrolü;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının ayıklanması;
• belirli insektisitlerle kimyasal işlemler.

Lahana kelebeği (Pieris brassicae)

Beyaz lahana kelebeğinin larvaları lahana, alabaş, turp ve diğer ekili ve yabani turpgillere saldırır. Erken larvalar gruplar halinde beslenir ve yaprakların alt epidermisini ve parankimasını kemirir ve daha sonra münferit hale gelerek yaprakları iskeletleştirir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Lahana güvesi (Mamestra brassicae)

Lahana güvesi, lahana, karnabahar, alabaş ve diğer ekili ve kendiliğinden yetişen turpgillere saldıran polifag bir haşeredir. Tırtıllar, kemirdikleri yaprakların alt tarafında bulunur. Larvalar yapraklarda delikler açar ve baş kısmında galeriler kazar ve fitopatojenler yaralara yerleşerek başın çürümesine neden olabilir.

Kontrol yöntemleri:

• belirli insektisitlerle lahana tedavileri.

Lahana sineği (Delia Brassicae)

Yılda iki nesil geliştirirler ve üst toprakta larva olarak kışı geçirirler. Dişiler yumurtalarını bitkilerin yakınındaki toprağa bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar bitkilere nüfuz eder ve çok sayıda beslenme galerisi oluşturur. Saldırıya uğrayan bitkiler gelişimini durdurur ve yavaş yavaş kurur. Saldırıya uğramış bir bitki topraktan çıkarıldığında çok sayıda galeri ve hatta larva görülebilir.

Kontrol yöntemleri:

• sonbaharda derin sürüm;
• spesifik insektisitlerle lahana uygulamaları.