ADELGİDLER

Ladin ağacı zararlıları, iğnelerin dibindeki kabuğun çoğalmasıyla oluşan galler üreten Adelgidae familyasından olup varlığından etkilenebilir. Sadece ladine saldıran tek evcikli türler (örn. Sacchiphantes abietis (Ananas mazı adelgidi), Adelges tardus, vb.) ve ladin üzerinde galler oluşturduktan sonra konukçusunu değiştiren hetero evcikli türler (örn. Sacchiphantes viridis – yeşil ladin gal yaprak biti, Pineus cembrae, vb.)

Adelgidler 2-6 mm uzunluğunda küçük böceklerdir. Eşeyli erginler kanatsızdır. Galler oluşturarak, iğneleri ve kabuğu sokarak ve özsuyu emerek yaralanmalara neden olurlar. Konukçu üzerinde fizyolojik strese neden olur ve şiddetli bir saldırı durumunda ağacın direnci azalır.

Kontrol yöntemleri. Temas veya sistemik insektisitlerle kimyasal işlemlerin uygulanması tavsiye edilir. Galler mekanik olarak toplanabilir ve imha edilebilir.

LADİN TEKE BÖCEĞİ (TETROPIUM CASTANEUM)

Ladin ağacı zararlıları hem sağlıklı hem de zayıflamış ağaçlara saldırır. Ladini tercih eder, ancak çam, köknar ve karaçamda da görülmüştür. Ladin teke böceği yılda bir nesli vardır ve uçuş Temmuz-Ağustos aylarında, gün içinde gerçekleşir. Yumurtalar rhytidome (dış kabuk) altına bırakılır. Böcek larva evresinde, ahşabın içinde kışı geçirir. Larvalar kabukta, odunda ve bunların arasında galeriler açarak zarar verirler. Saldırı, yetişkinlerin kabuğu kemirdiği oval çıkış delikleri ile gözlemlenebilir. Şiddetli bir saldırı durumunda, kabuğun ayrılması ve düşmesi fark edilebilir. Ağaçkakanları tüketen larvalar etkilenen ağaçlarda sıklıkla görülebilir.

Kontrol yöntemleri. Erginlerin uçuşundan önce saldırıya uğrayan ağaçların kesilmesi ve yok edilmesi önerilir. Feromon yemlenmiş ve kimyasal olarak işlenmiş tuzak kütükleri de izleme ve kontrolü için kullanılabilir. Bunlar yaz aylarında larvalar ahşaba girmeden önce soyulmalıdır. Yumurta veya larva aşamasında böcek büyüme düzenleyicileri uygulanabilir. Temaslı insektisitler sadece kitlesel çoğalma durumunda tavsiye edilir.

BÜYÜK KAHVERENGİ HORTUMLU BÖCEĞİ (HYLOBIUS ABIETIS)

Kozalak plantasyonlarının en önemli zararlılarından biridir. Genellikle 2-5 yaşındaki kozalaklı fidanlar, özellikle ladin saldırıya uğrar. İki yılda bir nesil verir ve bir yıl larva evresinde (odun içinde) ve ertesi yıl genç bir yetişkin olarak (alt tabakada, yosunda veya kabuk çatlaklarında) kışı geçirir. Erginler fidelerin gövdesinin kabuğunu kemirir (leke görünümü) ve bu yaralardan reçine sızıntısı meydana gelir. Bazen erginler yaşlı ağaçların ince dallarının kabuklarını kemirebilir. Larvalar kütüklerin kökleriyle beslenir, bu nedenle haşere kontrolü için önem arz etmezler.

Kontrol yöntemleri. Fidanlıklarda, fidan sıraları arasına ladin kabuğu tuzakları yerleştirilebilir. Erginler bunların altında toplanacak, böylece tahrip edici böcekler toplanarak mekanik kontrol yapılabilecektir. Feromon yemlenmiş ve kimyasal olarak işlenmiş tuzak kütükleri de izleme ve kontrolü için kullanılabilir. Ladin ağacı zararlıları, kimyasal kontrolü, temas veya sindirim insektisitleri ile muamele edilmiş zehirli kabuk tuzakları ile yapılır.

NORVEÇ LADİN HORTUMLU BÖCEĞİ (PISSODES HARCYNIAE)

Ladin ağacı zararlıları olarak bilinir, özellikle zayıflamış ağaçlarda, bazen sağlıklı ağaçlarda da zararlara neden olur. Yılda bir nesli vardır ve genellikle yetişkin evresinde (bazen larva evresinde), kabuk çatlaklarında veya alt tabakada kışı geçirir. Uçuş ilkbahardan sonbahara kadar uzanır. Larvalar kabuk ve ahşap arasında 80 cm uzunluğa ulaşabilen düzensiz galeriler açarlar. Saldırıdan sonra, etkilenen ağaçların ince kabuklarında çatlak benzeri izler görülebilir. Güçlü bir saldırı durumunda iğneler kırmızıya döner ve ağaçlar kurur.

Kontrol yöntemleri. Mekanik kontrolü, tür larva evresindeyken (en geç pupa evresinde) saldırıya uğramış ağaçların sökülmesi ve yakılmasıyla gerçekleştirilir. İzleme ve kontrolü için ladin meşcerelerine tuzak ağaçlar yerleştirilebilir. Temas insektisitleri gelişimin herhangi bir aşamasında uygulanabilirken, sindirim insektisitleri larva aşamasında önerilir. Sistemik insektisitlerin veya böcek büyüme düzenleyicilerinin uygulanması da dikkate alınabilir.

SEKİZ DİŞLİ BÜYÜK LADİN KABUK BÖCEĞİ (IPS TYPOGRAPHUS)

Aynı zamanda ‘sekiz dikenli oymacı’, ‘sekiz dişli kabuk böceği’ veya sadece ‘Avrupa ladin kabuk böceği’ olarak da bilinir ve ladinin en yaygın ve en zararlı zararlısı olarak kabul edilir. Karaçam ve çam türlerine nadiren saldırır. Hem saf ladin ormanlarında hem de karışık meşcerelerde (ladin ve diğer kozalaklı ağaçlar) saldırılar rapor edilmiştir. Bu böcek 60-100 yaşındaki meşcereleri ve nadiren genç olanları tercih eder. Saldırı, gövdenin kalın kabuklu kısımlarında bulunur. Kırılmış, kesilmiş, yaralanmış veya fizyolojik olarak zayıflamış ağaçların bulunduğu alanlarda varlığı ve kitlesel çoğalması rapor edilmiştir. Saldırıya uğrayan sağlıklı ağaçlar zayıf büyümeye başlar. Avrupa ladin kabuk böceği, coğrafi ve iklimsel koşullara bağlı olarak yılda bir, iki veya daha fazla nesile sahiptir. Genellikle istila edilmiş ağaçların gövdesinde yetişkin evresinde, nadiren de yumurta, larva veya pupa evrelerinde kışı geçirir.

Saldırı: Bu ladin ağacı zararlıları, ağaçların kabuklarının altında bulunan çiftleşme odalarını ve galerileri çiğneyerek zarar verirler. Çiftleşme odasından 2 veya 3 adet dikey yönelimli ana galeri başlar ve en fazla 15 cm uzunluğundadır. Larva galerileri 5-10 cm uzunluğundadır ve ana galerilere diktir. Saldırıya uğrayan ağaçlar başlangıçta soluk yeşil-gri iğnelere sahiptir; zamanla bunlar sararır ve sonunda kırmızımsı hale gelir ve kurur. Bu renk değişimi ağacın tepesinden başlar ve tabana doğru iner. Saldırıyı takiben, gövdenin ortasından başlayıp yukarı ve aşağı doğru ilerleyen kabuk dökülmesi gözlemlenebilir.

Kontrol yöntemleri. Kabuk böcekleri yumuşak ağaç meşcerelerinde yakın bir tehlike olduğundan, böcekleri uçuş halinde gözlemleyerek ve kabuk altındaki galerileri gözlemleyerek (tuzak ağaçları soyulduktan sonra) popülasyonun izlenmesi ve salgınların zamanında tespit edilmesi önerilir. Ayrıca, yuvarlak giriş delikleri, reçine sızıntıları ve ince, sarı talaş ile fark edilebilir.

Feromon yemlenmiş ve kimyasal olarak işlenmiş tuzak kütükleri de izleme ve kontrolü için kullanılabilir. Bunlar, böcekler larva veya pupa aşamasındayken, kabuğun altında imha edilir. Tuzaklar zamanında imha edilmezse, belirli böcek öldürücülerle işlem yapılması önerilir. Uçuştan önce, sırasıyla uçuştan sonra, kabuğa nüfuz etme kapasitesine sahip temas insektisitleri kullanılabilir. Sistemik insektisitlerin özellikle larva aşamasında kullanılması tavsiye edilir.

KÜÇÜK LADİN KABUK BÖCEĞİ (IPS AMITINUS)

Ladin ağaç zararlıları, Ips typographus ile çok sık olmak üzere diğer kabuk böcekleri ile birlikte görülmüştür. Ladin, nadiren göknar ve karaçama saldırır, gövdenin üst tarafında bulunan pürüzsüz kabuklu kalın dalları tercih eder. Genellikle Nisan-Mayıs ve Haziran-Temmuz aylarında uçarak yılda iki nesil geliştirir. Sıklıkla yetişkin evresinde, nadiren yumurta, larva veya pupa evrelerinde kışı geçirir. Zarar, larvalar ve böcekler tarafından, ağaç kabuklarının altındaki nuptial (üreme) odaları ve galerileri çiğneyerek meydana gelir. 3-7 ana galeri, ahşabın üzerine kazınmış çiftleşme odalarından başlar.

Kontrol yöntemleri. Öncelikle, böcekleri uçuş sırasında gözlemleyerek ve kabuk üzerindeki giriş deliklerini belirleyerek popülasyonun izlenmesi ve salgınların zamanında tespit edilmesi önerilir. Birincil zararlı (sağlıklı ağaçlara saldıran) haline gelebildiğinden, bir ağaç gövdesinde tek bir galeri sistemi bile bulunduğunda istila edilmiş kabul edilir. Hem tespit hem de kontrolü için feromon yemlenmiş ve kimyasal olarak işlenmiş tuzak kütükleri ve tuzak ağaçları kullanılır. Sistemik veya temaslı insektisitlerin (kabuk altına nüfuz etme kabiliyetine sahip) öncelikle larva aşamasında kullanılması önerilir.

ALTI DİŞLİ LADİN KABUK BÖCEĞİ (PITYOGENES CHALCOGRAPHUS)

‘Küçük Avrupa ladin kabuk böceği’ olarak da bilinir. Genellikle ladine saldırır, nadiren köknar, çam ve karaçamda da görülmüştür. Genç ağaçlar, 8-12 yaş arası ve yaşlı ağaçların üst kısımları ve dalları sıklıkla zarar görür. İnce kabukları tercih eder ve Ips typographus ve Ips amitinus ile birlikte saldırır. Yılda 1-2 nesli vardır ve larva, pupa veya ergin evresinde kışı geçirir. Zarar, kabuk altında ve kabuk kalınlığında, böcekler (her biri 3-8 cm uzunluğunda 3-6 ana galeri) ve larvalar (en fazla 3 cm uzunluğunda larva galerileri) tarafından açılan kemirme galerilerinden kaynaklanır. Kemirme kabuk üzerinde iz bırakır, ana galeriler yıldız benzeri bir şekil oluşturur.

Kontrol yöntemleri. Sağlıklı ağaçlara nadiren saldıran ikincil bir zararlıdır. Tuzak kütüklerinin kullanılması tavsiye edilir: feromon yemleri ile ince gövdeler ve kalın dallar. Bu tuzaklar böcekler tarafından kolonize edildikten sonra imha edilir. Temas veya sistemik insektisitler de kullanıma uygundur.

KÜÇÜK KABUK BÖCEĞİ (PITYOPHTHORUS MICROGRAPHUS)

Ladin ağacı zararlıları, özellikle saldırısı ince ağaçlarda görülür. Yılda iki nesli vardır ve kışı ergin olarak geçirir. Zararlar kabuk ve odun arasında kemirme yoluyla oluşur. Dişiler ana galerileri kemirirler: Tek bir döl odasından 4-7 dişi çıkar. Pupa her larva galerisinin sonunda gerçekleşir ve kabuğa kazınır (ahşaba kazınan diğer galerilerin aksine).

Kontrol yöntemleri. Diğer kabuk böceklerinde olduğu gibi, popülasyonun izlenmesi ve salgınların erken tespiti tavsiye edilir. Hem tespit hem de kontrolü için tuzak ağaçları ve tuzak kütükleri kullanılır. Salgın durumunda, temas veya sistemik insektisitlerin kullanımı dikkate alınabilir.

LADİN KABUK BÖCEĞİ (POLYGRAPHUS POLIGRAPHUS)

Ladin ağaçlarda, özellikle genç ağaçlarda (20-40 yaş) sıklıkla görülür. Gövde ve dallarda zararlar oluşur. Bu ladin zararlıları genellikle Nisan-Mayıs aylarında uçuş ile yılda bir nesil vardır. Genellikle ergin evrede kışı geçirir. Zararlara kabuk ve odun arasında kemiren böcekler ve larvalar neden olur. Hem ana hem de larva galerileri düzensizdir ve kabuğun iç kısmına kazınmıştır. Genellikle 3-8 ana galeri bir döl odasından başlar. Odun üzerinde çoğunlukla yatay, çok kısa galeriler görülebilir.

Kontrol yöntemleri. Salgınların erken tespiti tavsiye edilir. Feromon yemlenmiş tuzak ağaçlar ve kütükler hem popülasyonun izlenmesi hem de kontrolü için kullanılabilir. Salgın durumunda insektisit kullanımı göz önünde bulundurulabilir.

DEV LADİN KABUK BÖCEĞİ (DENDROCTONUS MICANS)

Salgınlar halinde ladin ağacın birincil zararlısıdır. Gövdenin alt kısmını ve yaşlı ağaçların kalın köklerini tercih eder. Genellikle 2 yılda bir nesil verir, nadiren yılda bir nesil verir. Uçuş Temmuz ayındadır ve tür ilk yıl larva olarak, ikinci yıl ise ergin olarak kışı geçirir. Bu ladin zararlıları hem sağlıklı hem de zayıflamış ağaçlara saldırır. Ana galeri düzensizdir ve 6-15 cm uzunluğundadır. Larvalar birlikte kemirerek ana galeriyi genişletirler. Galerilerin tabanında reçine ve talaş sızıntıları görülebilir. Saldırıya uğrayan ağaçların kabuğu, etkilenen bölgeden (gövdenin tabanında) başlayarak pul pul dökülür ve ayrılır.

Kontrol yöntemleri. Birincil zararlı olarak kabul edilen bu ladin zararlılarının izlenmesi ve salgınların zamanında tespit edilmesi önerilir. Böcekler uçuş sırasında gözlemlenebilir ve galerilerin giriş ve havalandırma delikleri yılın herhangi bir zamanında tespit edilebilir. Etkilenen ağaçların mümkün olan en kısa sürede kesilmesi, soyulması ve imha edilmesi/işlenmesi tavsiye edilir. Feromon yemlenmiş tuzak ağaçları ve tuzak kütüklerinin yanı sıra çeşitli türlerde böcek ilaçları da düşünülebilir.

KABUK BÖCEĞİ (CRYPHALUS ABIETIS)

Bu zararlı sıklıkla ladinlere saldırır, daha nadir olarak diğer kozalaklı ağaçlarda da bulunabilir. 20-40 yaşlarındaki ağaçların tepe bölgesini tercih eder. Mart-Nisan ve Temmuz-Ağustos aylarında uçmak üzere yılda 2 nesli vardır. Genellikle kışı ergin evrede geçirir. Dişi ağaç kabuğunda ya da kabuk ile ağaç arasında düzensiz bir ana galeri açar ve içine yumurtalarını bırakır. Larvalar yumurtadan çıktıktan sonra, her yöne doğru (dikeye eğilimli) kıvrımlı galerileri kemirir. Böylece saldırı yıldızlı bir görünüme sahip olur. Yavrulama ya kabuğun ya da ahşabın derinliklerinde gerçekleşir.

Kontrol yöntemleri. Böcek popülasyonlarının izlenmesi ve kitlesel çoğalma durumunda kontrol edilmesi önerilir. Bu ladin zararlıları için feromon tuzakları ve temas veya sistemik insektisitlerin kullanılması tavsiye edilir.

LADİN TOHUMU GÜVESİ (CYDIA STROBILELLA)

Ladin kozalaklarına saldıran ve yıllık kozalak üretiminin %60’ına kadarını yok edebilen yaygın ladin zararlılarıdır. Yılda bir nesil geliştirir ve larva evresinde, kozalağın ekseninde veya pulların tabanında kışı geçirir. Larva kozalak pullarının tabanını kemirir ve eksenine girer, ardından tohumları ve pulların tabanını kemirir. Saldırıya uğrayan kozalaklar kurur, bükülür, pullar açılmaz, yüzeylerinde reçine damlaları görülür ve sonunda yere düşerler. Erginlerin (güvelerin) uçuşundan sonra, pupa eksudasyonları saldırıya uğrayan kozalakların pulları arasında gözlemlenebilir.

Kontrol yöntemleri. İzleme feromon tuzakları ile yapılabilir. Saldırıya uğrayan kozalakların toplanması ve imha edilmesi (yakılarak) tavsiye edilir. Sistemik veya temaslı insektisitlerle kimyasal kontrol, gelişimin herhangi bir aşamasında gerçekleştirilebilir. Yumurta veya larva aşamasında böcek büyüme düzenleyicileri uygulanabilir.

SİYAH KEMERLİ TUSSOCK GÜVESİ (LYMANTRIA MONACHA)

‘Rahibe kelebeği’ veya ‘siyah kemerler’ olarak da bilinir. Özellikle kozalaklı ağaçlara saldıran ancak yaprak döken ağaçlarda da bulunan polifag bir türdür. Zararların çoğu ladin üzerindedir, ancak zararlı çamlar, köknarlar, karaçamlar ve duglas göknarında da bulunur. Saf ladin ormanlarında güçlü saldırılar üretir. Temmuz-Ağustos aylarında (nadiren Eylül ayına kadar) akşamları ve geceleri uçarak yılda bir nesil verir. Rahibe kelebeği kışı yumurta evresinde geçirir. Saldırı erken ilkbaharda genç tomurcuklar kırmızı, zar zor açıkken başlar. Kozalaklı ağaç tomurcukları açılana kadar larvalar yaprak döken ağaçların yapraklarıyla beslenir. Saldırı tacın tabanından başlar ve tepeye doğru ilerler ve tacın iç kısmından dışarıya doğru ilerler. Yaprak dökümü oranının %60’ın üzerinde olduğu güçlü bir saldırı durumunda ağaç kurur.

Kontrol yöntemleri. Feromon tuzakları bu zararlıyı izlemek ve kontrolü için kullanılır. Yapışkan panel feromon tuzakları erginlerin uçuşu başlamadan önce kurulmalıdır. Ayrıca yumurta salkımlarını toplayıp imha ederek mekanik mücadele de yapılabilir. Bunlar hem sonbaharda hem de ilkbaharda görülebilir: gövdede, çatlaklarda veya kabuk pullarının altında, yosun veya likenlerde. Salgın durumunda temas, sistemik veya sindirim insektisitleri kullanılabilir. Böcek büyüme düzenleyicileri yumurta veya larva aşamasında uygulanabilir.

LADİN YAPRAK ARISI (PRISTIPHORA ABIETINA)

‘Küçük ladin testere sineği’ olarak da bilinir ve güneşli yamaçlarda veya güçlü hava akımlarının olmadığı yerlerde bulunan ladin ağaçlarında zarara neden olur. Özellikle 10-30 yıllık plantasyonlar saldırıya uğrar. Yılda bir nesli vardır ve larva evresinde toprakta kışı geçirir. Dişiler yumurtalarını tacın tepesine, genç iğne demetlerinin arasına bırakır. Bu iğneler solar, kurur ve sürgünlerin üzerinde kalır. Larvalar sağlıklı ve genç iğneleri kemirerek yaprak dökülmesine neden olur. Saldırıya uğrayan sürgünlerde çok sayıda tomurcuk gelişir. Tekrarlanan saldırılar “cadı süpürgesi” tipi sıkı büyümelere ve ardından sürgünlerin kurumasına yol açar. Saldırı genellikle kış aylarında çok geç fark edilir.

Kontrol yöntemleri. Bu zararlının doğal avcıları (örneğin böcekçil kuşlar veya karıncalar) korunmalıdır. Doğal yayılış alanlarının dışındaki saf ladin plantasyonlarından kaçınılmalı ve yüksek oranda yaprak döken ağaç içeren karışık meşcereler teşvik edilmelidir. Ayrıca kalsiyum bazlı gübrelerin uygulanması tavsiye edilir. Kimyasal insektisitlerle zararlı kontrolü larva aşamasında yapılır ve periyodik olarak tekrarlanır. Ayrıca, kitin sentezini engellemek için özel tedaviler uygulanabilir.

LADİN TOHUMU KALSİDİ (MEGASTIGMUS STROBILOBIUS) 

Ladin meşcerelerinin bulunduğu birçok alanda bulunur ve tohumların yaklaşık %5’inde kayba neden olur. Farklı kozalaklı ağaçların kozalaklarına, özellikle de ladin kozalaklarına saldırır. Yılda bir nesli vardır ve istila edilmiş tohumlarda larva olarak kışı geçirir. Larvalar tohumların içeriğini tüketir. Böceklerin ergin evrede çıktıkları yuvarlak delikler istila edilmiş tohumlar üzerinde görülebilir.

Kontrol yöntemleri. Böceklerin uçuşu sırasında kimyasal uygulamalar tavsiye edilir. Ayrıca, çimlenme kapasitesini azaltmadan tohumlara 50-55 ℃ sıcaklıklarda ısıl işlemler uygulanabilir.

LADİN İĞNE MADENCİSİ (EPIBLEMA TEDELLA)

Özellikle genç ladin meşcerelerinde (10-30 yaş arası) ve iyi aydınlatılmış, seyrek olanlarda zarara neden olur. Çam ve köknar ağaçları nadiren etkilenir. Mayıs-Haziran aylarında uçuşla birlikte yılda bir nesli vardır. Larva evresinde, ölü örtüde kışı geçirir. Zarar, önce iğneleri kazıyan, daha sonra tamamen kemiren larvalar tarafından meydana getirilir. İpek ipliklerle tutturulmuş 10-15 iğneden oluşan yuvalar oluşur. Saldırıya uğrayan ağaçlar birkaç tekrarlanan saldırıdan sonra tamamen kuruyabilir.

Kontrol yöntemleri. Mekanik mücadele larva yuvalarının toplanması ve yakılmasından, kimyasal mücadele ise insektisitlerden oluşur. İkincisinin, larvaların yuvalarını terk ettiği akşam veya geceleri kullanılması tavsiye edilir. Ayrıca, bu ladin zararlılarının kitin oluşumunu engellemek için böcek büyüme düzenleyici tedaviler uygulanabilir.

YUMRULU LADİN KOŞNİLİ (PHYSOKERMES PICEAE)

Hem ormanlarda hem de bahçe düzenlemelerinde veya bahçelerde yaygın ladin ağacı zararlıları (daha az sıklıkla göknarda bulunur). Yılda bir nesli vardır ve larva evresinde, özellikle iğnelerde veya tomurcukların tabanında kışı geçirir. Zararları sürgünlerden özsu emerek meydana gelir. Bu böcekler tacın alt kısmında bulunan sürgünleri tercih eder. Şiddetli saldırılar durumunda, alt dallar zayıf bir şekilde vejetasyon gösterir, bazen kurur. Saldırıya uğrayan ağaçlar zayıflar ve diğer zararlı saldırılarına açık hale gelir.

Kontrol yöntemleri. İzole ağaçlarda, küçük boyutlarda, saldırıya uğramış ve kurumuş dalları kırarak ve yok ederek mekanik kontrol yapılabilir. Salgın durumunda, spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler uygulanabilir.