Külleme, çeşitli patojenik mantarların neden olduğu bir hastalıktır. Hastalık, soğuk ve yağışlı ilkbaharların ardından kurak yazların yaşandığı yıllarda serada veya tarlada yetiştirilen bitkilerde önemli zararlara neden olur.

1. ŞEFTALİ KÜLLEME, SPHAEROTHECA PANNOSA VAR. PERSICAE

Semptomlar. Saldırı ilk olarak sürgünlerin tepesindeki genç yapraklarda, genişleyebilen ve tüm yüzeyi kaplayabilen beyaz, tozlu lekeler şeklinde görülür. Etkilenen yapraklar tozlu, deforme olmuş görünür, kırışır ve sonunda kurur. İyi gelişmiş yapraklardaki saldırı, hatlı lekeler şeklinde görülür. Bunların yanında, spor oluşumuna bağlı olarak daha yoğun ve tozlu görünümlü bir büyüme oluşur. Odunlaşmamış sürgünler pudramsı tozla kaplanabilir. Güçlü olanlar eğilir, solar ve sonra kurur. Genç veya olgun yapraklardaki saldırı, gelişmiş yapraklarda görülenlere benzer. Beyazımsı lekelerin yakınında meyvenin dokuları kahverengiye döner, çatlar ve çürümeye başlar.

Patojen etmeni Sphaerotheca pannosa var. persicae fc oidium leucoconium‘dur. Kışı, tomurcuklarda bulunan dirençli miselyum veya sonbaharda ektoparazitik miselyumda oluşan cleistothecia ile geçirir. İlkbaharda dirençli miselyum vejetasyona girer ve şeftali sürgünlerini enfekte eder.

Önlem ve kontrolü. Şeftali külleme hastalığın önlenmesi, saldırıya uğrayan sürgünlerin budanması ve yakılmasıyla sağlanabilir. Büyüme mevsimi boyunca, hastalığın ortaya çıkmasından sonra, spesifik fungisitlerle tedaviler yapılacaktır.

2. GÜL KÜLLEME, SPHAEROTHECA PANNOSA VAR. ROSAE

Gül külleme, Sphaerotheca pannosa var. Rosae, tüm ülkelerde yaygındır, hem tarla bitkilerinde hem de koruma altındaki alanlarda kendini gösterir.

Semptomlar. Gül külleme hastalığı, tüm büyüme mevsimi boyunca yapraklarda, genç dallarda, çiçek tomurcuklarında ve hatta meyvelerde görülür. Mantarın eşeysiz kısmı oluştuğunda, saldırıya uğrayan yaprakların her iki tarafında beyaz, tozlu bir görünüme sahip, boyut ve şekilde düzensiz lekeler belirir, sırasıyla konidioforlar ve sporlar. Saldırı ilerledikçe lekeler büyür ve yaprağı kısmen veya tamamen kaplar. Sararır, kahverengiye döner, solar ve dökülürler. Saldırıya uğrayan genç dallar ilk başta kalın, beyazımsı tozlu bir tozla kaplanır. Hastalığın daha ileri bir aşamasında sarı bir renk alır. Sonbaharda, dallardaki miselyumda mantar, küçük, kahverengi lekeler görünümünde olan cleistothecia‘yı farklılaştırır. Saldırıya uğrayan dallar düzgün odunlaşmaz ve kış boyunca dondan zarar görür. Sıklıkla, etkilenen çiçek tomurcukları tozlu büyüme ile kaplanır, daha küçük kalır ve artık çiçek oluşturmaz. Bazen saldırıya uğrayan çiçekler deforme olur ve küçük kalır.

Patojen etmeni Sphaerotheca pannosa var. rosae‘dır. Mantar bir yıldan diğerine tomurcuklarda veya dallarda, özellikle dikenlerin dibinde cleistothecia ve direnç miselyumu şeklinde kalır.

Önlem ve kontrolü. Hastalığı önlemek için, güçlü saldırıya uğrayan sürgünler budanacak ve yakılacaktır. Korunan alanlarda, atmosferik nemi azaltmak için sık sık havalandırma yapılacaktır. Büyüme mevsimi boyunca spesifik fungisit uygulamaları gereklidir.

3. ELMA KÜLLEME, PODOSPHAERA LEUCOTRICHA

Elma külleme, Podosphaera leucotricha fc oidium farinosum tüm kıtalarda bulunur ve elma ağaçlarını veya bahçelerini etkiler.

Semptomlar. Hastalık, tomurcuk çatlamasından yaprak dökülmesine kadar büyüme mevsimi boyunca, Mayıs ve Haziran başlarında daha yoğun olmak üzere kendini gösterir. Yapraklar, çiçekler, sürgünler ve bazen genç meyveler saldırıya uğrar. Genç yapraklardaki saldırı, yaprağın her iki tarafını kaplayan beyazımsı, tozlu bir oluşum şeklinde ortaya çıkar. Kısa bir süre içinde yapraklar hafifçe kıvrılır, daha az elastik olur ve erken kurur.

Mantar, sporların oluşumu nedeniyle beyazımsı, tozlu büyüme ile kapladığı genç sürgünlere hızla saldırır ve sonbahara doğru patojen fruktifikasyonlarının oluşumundan sonra kahverengiye döner. Şiddetli saldırıya uğrayan sürgünler kanca şeklinde bükülür ve kurur. Saldırıya uğrayan çiçeklerin taç yaprakları deforme olur, hatta bazen ikiye ayrılır, beyaz-pembe renklerini kaybeder ve beyazlaşır ve bazı durumlarda kalınlaşır, solar ve kahverengiye döner.

Saldırıya uğrayan çiçekler meyve oluşturmadan kurur. Külleme hastalığına duyarlı elma çeşitlerinde, bu saldırı şekli bazı yıllarda önemli ürün kayıplarına yol açar. Genç meyvelerdeki saldırı gelişimin durmasına ve hatta bazı durumlarda meyvelerin dökülmesine neden olur.

Patojen etmeni Podosphaera leucotricha fc oidium farinosum’dur. Mantar, bir önceki sezonda enfekte olmuş vejetatif veya çiçek tomurcuklarında miselyum olarak kışı geçirir. İlkbaharda, dormansi döneminin sona ermesinden sonra külleme mantarı büyümeye devam eder ve gelişmekte olan sürgünleri kolonize ederek birincil enfeksiyonlara neden olur.

Önlem ve kontrolü. Hastalığı önlemek için, güçlü bir şekilde saldırıya uğrayan sürgünlerin kalıcı olarak budanması ve yakılarak yok edilmesi ve ayrıca dayanıklı elma çeşitlerinin yetiştirilmesi önerilir. Büyüme mevsimi boyunca, spesifik fungisitlerle tedaviler uygulanacaktır.

4. TAHIL KÜLLEME, BLUMERIA GRAMINIS

Bu hastalık her yıl tahıllarda ve kendiliğinden yetişen otlarda kendini gösterir.  Saldırının sıklığı ve yoğunluğu, ekilen çeşide ve iklim koşullarının gelişimine de bağlıdır.

Semptomlar. Sonbaharda yapraklarda, yaprakların her iki tarafında da görülebilen, farklı boyutlarda beyaz, tozlu lekeler görülebilir. İlkbaharda, üst kısımlarda, yaprakta, saplarda ve hatta başaklarda beyaz lekeler ile saldırı yayılır. Beyaz oluşumun altında yaprakların dokuları sararır ve sonra kahverengiye döner. Beyaz lekeler kısa sürede tozlu, pudramsı bir görünüm kazanır.

Patojen etmeni Blumeria graminis fc oidium moniliodes‘tir. Mantarın biyolojik döngüsü sonbaharda, buğday filizlendikten sonra başlar ve bitki döküntüleri üzerindeki sporlar veya askosporlar biyolojik rezervinden kaynaklanır. Bu sonbahar enfeksiyonları fark edilmez ancak ilkbaharda hastalığın ana kaynağıdır çünkü patojen saldırıya uğrayan organlarda direnç miselyumu şeklinde ve cleistothecia formunda direnç gösterir.

Önlem ve kontrolü. Buğday külleme hastalığın saldırısını önlemek için monokültürden kaçınılması, gübrelerin rasyonel uygulanması, doğru zamanda ekim yapılması, ekim yoğunluğu ve derinliği, sağlıklı tohumların kullanılması, dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi önerilir. Kimyasal mücadele spesifik fungisitlerle yapılır.

5. ÜZÜM BAĞ KÜLLEME, UNCINULA NECATOR

Üzüm bağ külleme, Uncinula necator, Kuzey Amerika’ya özgü bir hastalıktır ve üzüm bağlarında en çok zarar veren hastalıklardan biri olarak kabul edilir.

Semptomlar. Üzüm bağ külleme hastalığı ilkbahardan sonbaharın sonlarına kadar yapraklara, genç sürgünlere, üzüm salkımlarına saldırır. Yaprakların üzerinde örümcek ağına benzeyen, tozumsu bir görünüme sahip ince bir miselyum vardır. Genişler ve yaprağın her iki tarafını da kaplar. Pudramsı tozun altında dokular kahverengiye veya hafif kırmızıya döner, ancak yapraklar sonbahara kadar dökülmez. Odunlaşmamış sürgünler aynı beyazımsı lekelere sahiptir, bazen tozludur, büyümez ve yapraklar kırışır.

Salkımlara yapılan saldırı kahverengiye dönmelerine ve kuraklık sırasında kurumalarına neden olur. Toz, meyveleri de kaplar ve hacim artışının bir sonucu olarak genellikle çatlar. Daha sonra içeriği dışarı akar ve diğer mantar hastalıklarının gelişmesi için mükemmel bir ortam sağlar. Kuru havalarda, meyveler kurur, tohumlar öne çıkar ve üzüm salkımları tahrip olur, küf kokar. Yağmurlu sonbaharlarda, külleme tarafından saldırıya uğrayan meyveler gri çürüklerle kaplanır, hasar çok büyük olabilir. Sonbahara doğru, toz halinde küfün üzerinde bazen dirençli fruktifikasyonlar görülür. Bunlar küçük, siyah noktalar olarak görünür. Olgunlaşan üzümlere yapılan geç saldırılar üzümlerin kalitesini düşürür. Yüzeylerinde çok sayıda kahverengi lekeler oluşur.

Patojen etmeni Uncinula necator’dur. Mantar, kamışlarda veya daha sıklıkla tomurcuklarda kalabilen dirençli bir miselyum olarak kışı geçirir. İlkbaharda, asmalar büyüme mevsiminin başında büyümeye başladığında, miselyum vejetasyona başlar. Yayılır ve birincil enfeksiyonların meydana geldiği konidioforlar ve sporlar farklılaştırır. Hastalık, kuru yazlarda sıklıkla karşılaşılan bir durum olan kuluçka süresi 7-10 gün olduğunda, 20-25 °C civarında yüksek sıcaklıklar tarafından tercih edilir.

Enfeksiyonlar meydana geldikten sonra, üzümlere yapılan saldırı özellikle büyük hasara neden olduğunda, hastalığın gelişimi 18-25 °C arasındaki sıcaklıklar ve orta derecede bağıl nem ile desteklenir. Sporlar su damlacıklarında çimlenmez ve şiddetli yağmurlar hastalığın gelişmesini engeller.

Önlem ve kontrolü. Bağdaki enfeksiyon kaynağını azaltmak için, saldırıya uğrayan sürgünlerin budanması ve yakılarak yok edilmesi önerilir. Ayrıca, bakım çalışmalarının (budama, yabani ot kontrolü) doğru uygulanması ve aşırı azottan kaçınarak gübre verilmesi çok önemlidir. Büyüme mevsimi boyunca, spesifik fungisitlerle tedavilerin uygulanması tavsiye edilir.

6. DOMATES KÜLLEME, LEVEILLULA TAURICA

Domates külleme (Leveillula taurica), domates mahsullerinde önemli hasara neden olan bir hastalıktır. 

Semptomlar. Mantar tüm toprak üstü organlara saldırabilir, ancak özellikle ilk olarak taban yapraklarında fark edilir ve daha sonra üst yapraklarda bulunur. Etkilenen yaprakların üst kısmında sarı lekeler vardır ve yaprağın alt kısmında, alan tozlu bir görünüme sahip beyaz-gri bir miselyum ile kaplıdır. Etkilenen dokular kahverengiye döner, yapraklar tamamen kurur. Saldırıya uğrayan bitkilerde, geç olgunluğa ulaşan daha küçük boyutlu az sayıda meyve oluşur. Mantar, 18-24 °C arasındaki sıcaklıklar ve %70-82 nem oranı ile gelişiminin desteklendiği korunan alanlardaki mahsullerde daha büyük hasara neden olur. Patlıcan, biber, enginar ve hatta bazı balkabakları bu patojenin konukçu bitkileri arasındadır.

Patojen etmeni Leveillula taurica‘dır. Mantar, toprakta bitki kalıntıları üzerinde dirençli fruktifikasyonlar şeklinde direnç gösterir ve gelecek yıl yeni enfeksiyonlara neden olabilecek sporlar ortaya çıkar. Büyüme mevsimi boyunca rüzgar, yağmur suyu damlaları veya sulama suyu ile taşınan sporlar mantarın yayılmasını sağlar.

Önleme ve kontrolü. Domates külleme hastalığına karşı önlem almak için, bitkinin döküntülerinin toplanması, yakılması ve mahsul rotasyonu tavsiye edilir. Büyüme mevsimi boyunca, özel fungisitlerin uygulanması tavsiye edilir.

7. KABAKGİLLERDE KÜLLEME, SPHAEROTHECA FULIGINEA

Kabakgiller külleme, Sphaerotheca fuliginea birçok ülkede yaygın bir hastalıktır ve yaprakların hızlı kuruması nedeniyle önemli zararlara neden olur.

Semptomlar. Hastalık toprak üstü organlarda (saplar, yapraklar, gelişimin tüm aşamalarındaki meyveler) kendini gösterir. Saldırıya uğrayan organların yüzeyinde, az ya da çok geniş yamalar şeklinde beyaz, tozlu lekeler görülür. Yaprakların yüzeylerinde lekeler birleşebilir ve kısa sürede kuruyan geniş alanları kaplayabilir. Bu miselyum altında dokular sarı ve kahverengiye döner. Atmosferik kuraklık koşullarında, saldırı saplara ve hatta meyvelere kadar uzanır. Kabakgillerde külleme hastalığının oluşumu ve gelişimi için en uygun koşullar 15-21 °C sıcaklık ve yüksek nemdir.

Patojen etmeni Sphaerotheca fuliginea‘dır. Mantar, büyüme mevsimi boyunca rüzgar, su veya böcekler tarafından taşınan sporlar yoluyla yayılır. En sık enfekte olanlar olgun yapraklardır, yeni oluşanlar ise daha dayanıklıdır. Direnç fruktifikasyonları küçük, siyah noktalar görünümündedir, yapraklarda oluşur ve patojenin bir sonraki yıla kadar bulaşmasını sağlar.

Önlem ve kontrolü. Mahsul rotasyonu, bitki döküntülerinin toplanması ve yok edilmesi, dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi önerilir. Büyüme mevsimi boyunca spesifik fungisitlerin uygulanması tavsiye edilir.