Kiraz ağacı (Prunus avium), Rosaceae familyasının bir parçası olan, kokulu ve lezzetli meyveleri için yetiştirilen bir meyve ağacıdır. Bu ağaç Avrupa ve Asya’nın ılıman bölgelerinde kendiliğinden yetişir, ancak iklimlendirilmiş ve şimdi Afrika ve Kuzey Amerika’da yetiştirilmektedir. Kiraz, 25 metreye kadar yüksekliklere ulaşabilen büyük bir ağaçtır. Tacı daireseldir ve kabuğu gri ve pürüzlüdür. Kiraz ağacı tedavileri, meyve ağaçlarını sağlıklı, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

Çiçekleri beyazdır ve meyvesi sert çekirdeklidir. Yaprakları büyük, pürüzlü ve kenarları tırtıklıdır. Kiraz yetiştiriciliğinde sınırlayıcı faktörler ışık ve ısıdır. Gölgeli arazilerde meyvelerin kalitesi düşüktür ve dallar çabuk soyulur. Hafif dokulu, derin, geçirgen toprakları tercih eder. Ağır, nemli ve soğuk topraklara tolerans göstermez. Kiraz ağacında kök büyümesi toprak özelliklerinden güçlü bir şekilde etkilenir. Dikimden sonraki ilk yıllarda toprak üstü kısmı sert büyür.

KİRAZ AĞAÇLARININ BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Erik nekrotik halkalı leke virüsü

Kiraz yapraklarında dairesel, halka şeklinde, renksiz lekeler görülür. Saldırıya uğrayan dokular dökülür ve yaprak delikli bir görünüm alır. Saldırıya uğrayan ağaçlar artık normal şekilde gelişmez. Belirtiler genellikle ilkbaharda ortaya çıkar. Bu virüs tüm sert çekirdekli meyve ağacı türlerine saldırır ve polen, akarlar ve nematodlar tarafından bulaştırılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı fidanların dikilmesi;
• saldırıya uğramış ağaçların meyve bahçesinden uzaklaştırılması;
• böcek popülasyonunu kontrol etmek için insektisit uygulaması.

Kiraz yaprak kıvrılma virüsü

Bu virüs yaşlı meyve bahçelerinde mevcuttur. Belirtiler çok çeşitlidir. Yapraklarda halka lekeler, kızarıklık veya kıvrımlar görülebilir. Genel olarak, virüs sürgün büyümesinde durgunluğa yol açar. Güçlü bir saldırı durumunda, yaprak bükülmesinin karakteristik semptomu gözlenir. Virüs aşılama, tohum ve polen yoluyla bulaşır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin kontrol edilmesi;
• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması.

BAKTERİ

Sert çekirdekli meyvelerde bakteriyel çürüklük (Pseudomonas syringae pv. morsprunorum)

Bu hastalık genç sürgünlerde, yapraklarda ve meyvelerde kendini gösterir. Yapraklarda küçük, dairesel, sulu görünümlü lekeler görülür. Nem oranı yüksek olduğunda, lekenin yüzeyinde bakteriyel eksudat görülür. Kuru havalarda, saldırıya uğrayan dokular kurur ve yapraktan düşer. Böylece kiraz ağacı yaprakları eleklenmiş bir görünüme sahip olur. Güçlü bir saldırı yaprak dökülmesine neden olur. Meyve üzerinde küçük kırmızımsı kahverengi lekeler vardır. Meyve üzerinde küçük, pembemsi-kahverengi lekeler mevcuttur. Saldırı meyve deformasyonuna ve meyve özünün çatlamasına neden olur. Bu nedenle kirazlar ticari değerini kaybeder. Sürgünlerde uzun lekeler görülür, kabuk kahverengiye döner ve tahrip olur. Yaralar üzerinde bakteriye özgü yapışkan bir sıvı görülür. Yaralar yıldan yıla artar ve açık kansere kadar ilerleyebilir. Bakteriler ağaca gözenekler yoluyla girer, ancak enfeksiyonların çoğu aşılama sırasında meydana gelir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• bakır bazlı fungisitlerle kimyasal işlemler.

Kök uru hastalığı (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Hastalık, bitkinin yaşına ve etkilenen organa bağlı olarak farklı boyutlara sahip tümörlerin (safra) ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Başlangıçta köklerde, gövdelerde ve nadiren dallarda veya yapraklarda küçük, pürüzsüz, yumuşak tümörler görülür. Zamanla tümörler büyür, kahverengi veya kahverengimsi siyah olur ve pürüzlü bir görünüme sahip olur. Patojen kiraz ağacına nematod, dolu, böcek vb. nedenlerle oluşan yaralar yoluyla girer. Ayrıca, bu hastalığın ortaya çıkması 22 ila 30 °C arasındaki sıcaklıklar ve % 80 atmosferik nem ile desteklenir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin ayıklanması;
• meyve bahçesi uygun şekilde hazırlanmış bir arazi üzerinde kurulacaktır;
• bir ağaçtan diğerine geçerken makas ve aletlerin dezenfekte edilmesi;
• etkilenen dalların sağlıklı alana budanması, Bordeaux karışımı tedavisi uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kaplanması;
• fidan köklerinin %1’lik Bordeaux karışımı solüsyonunda ıslatılması;
• vejetasyon sırasında bakır bazlı ürünlerle tedavi.

MİKOZİS

Kahverengi çürüklük (Monilinia laxa)

Bu hastalık ağaçların tüm toprak üstü organlarına saldırır, soğuk ve yağışlı yıllarda önemli zararlara neden olur. Saldırıya uğrayan yapraklar düşmeden sarkar, çiçekler kahverengiye döner ve kurur ve dallar kanca şeklinde bükülür. Genç meyveler buruşur, kahverengiye döner ve kitlesel olarak dökülür. Olgun meyvelerin özü çürür ve dış kısmında sarı-gri yastıklar oluşur. Son olarak meyveler mumyalaşarak ağaçta kalır ve ertesi yıl hastalığın bulaşmasını sağlar. Mantar mumyalaşmış meyvelerde ve saldırıya uğramış dalların kabuklarında kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış meyvelerin toplanması ve yok edilmesi;
• etkilenen dalların kesilmesi ve yakılması;
• etkilenen dalların sağlıklı bölgeye kadar kesilmesi, % 4-5’lik Bordeaux karışımı ile işlem uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kaplanması;
• dormant dönemde bakır bazlı ürünlerle kimyasal uygulamalar;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedaviler yapılmalıdır.

Kiraz yaprak lekesi (Blumeriella jaapii)

Yaprakların üst tarafında 2-3 mm çapında küçük lekeler görülür. Bu lekeler dairesel bir şekle ve kırmızı-mor bir renge sahiptir. Saldırı, mor lekelerle sarıya dönen tüm yaprağı kaplar ve alt tarafta lekeler beyazımsı bir küfle kaplanır. Saldırıya uğrayan yapraklar dallardan ayrılır. Böylece, üretim üzerinde olumsuz etkileri olan erken yaprak dökümü meydana gelir. Ayrıca, ağaçların canlılığı ve dona karşı direnci azalır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sürgünlerin ve saldırıya uğramış meyvelerin yakılması;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

Yaprak delen çil hastalığı (Stigmina carpophila)

Hastalık bakımsız meyve bahçelerinde yaygındır ve sert çekirdekli ağaçlarında önemli hasara neden olur. Yapraklarda, dokuların kahverengiye döndüğü ve sonunda yaprağın geri kalanından ayrıldığı dairesel lekeler görülür. Meyve üzerinde, kırmızı-mor bir sınırla çevrili noktasal oluşumlar vardır. Meyvenin özü dokusunu ve tadını kaybeder. Sürgünlerde, mantar kahverengileşme üretir ve bunu gummosisin sızdığı yaralar izler. Bu saldırı şekli çok tehlikelidir çünkü meyve tomurcuğu taşıyan sürgünleri kurutur. Sporlar mantarın yayılmasını sağlar ve kışın yaralardan sızan yapıştırıcıya karşı direnç gösterir. Ayrıca mantar, dalların yüzeyinde miselyum şeklinde kışı geçirebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• kesiklerden kaynaklanan yaralar mastik ile kaplanmalıdır;
• budamadan sonra ağaçlar % 4-5’lik Bordeaux karışımı ile işlem görmelidir;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedavilerin yapılması.

Külleme hastalığı (Podosphaera clandestina)

Saldırı, genç sürgünlerin yapraklarında beyaz lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Bunlar genişler ve tüm yaprağı kaplar. Hastalık ilerler ve miselyum gri ve toz haline gelir. Saldırıya uğrayan dokular kırışır ve kurur. Mantar genç meyvelere de saldırır. Meyveler çatlar ve çürür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sürgünlerin ve saldırıya uğramış meyvelerin yakılması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

KİRAZ AĞACININ ANA ZARARLILARI

Şeftali güvesi (Anarsia lineatella)

Bu tür kiraz ağaçlarında da bulunur. Yılda üç nesil geliştirir ve pul pul dökülmüş kabuğun altında larva olarak kışı geçirir. İlkbaharda kış barınağını terk eder ve tomurcuklara saldırırlar. Genç sürgünlerde larvalar delikler açar. Yeni çıkan dişiler tomurcukların üzerine yumurta bırakır ve larvalar erken çeşitlerin meyvelerine nüfuz eder. Sonraki nesillerin larvaları olgunlaşma aşamasında meyvelere nüfuz eder ve burada derin galeriler kazarlar.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen dalların (sürgünlerin) budanması ve yok edilmesi;
• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Yaz meyve tortrix (Adoxophyes orana)

Otsu ve odunsu bitkilerin (kiraz ağacı dahil) 47’den fazla türüne saldıran polifag bir türdür. Larvalar ilkbaharda, tomurcuklarda ve yapraklarda kemirir. Larvalar sığ galeriler kazdıkları meyveye girer. Açılan yaralar Monilya mantarının giriş noktalarıdır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Doğu meyve güvesi (Grapholita molesta)

Yılda 3-4 nesil verir ve kabuk çatlaklarında ipeksi bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Bu güve kiraz ağacının sürgünlerine, yapraklarına ve meyvelerine saldırır, ancak en çok zararı meyvelere verir. İlk neslin larvaları sürgünlere saldırır ve onlarla beslenir, yeni kurulan meyve bahçelerinde ve fidanlıklarda büyük hasara neden olur. III. ve IV. nesil larvalar meyvede önemli hasara neden olur. Meyveye kuyruk bölgesinden veya “uç” bölgesinden girerler ve çekirdeğin etrafındaki düzensiz galerileri kemirirler. Meyveler büyümeden durgunlaşır, çürür ve dökülür.

Kontrol yöntemleri:

• saldırıya uğramış meyve ve sürgünlerin budanması ve yok edilmesi;
• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisitlerle toplu uçuş sırasında uygulanan kimyasal işlemler.

Kahverengi kuyruklu güve (Euproctis chrysorrhoea)

Çeşitli ağaçlara ve meyve ağaçlarına saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesli vardır ve sürgünlerin tepesinde bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Larvalar tomurcuklara ve yapraklara saldırır ve ağaçların dökülmesine neden olabilir. Bu zararlının varlığını tespit etmek için kiraz ağacı çok iyi incelenmelidir.

Kontrol yöntemleri:

• larvaların bulunduğu dalların uzaklaştırılması;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

San Jose kabuklu biti (Quadraspidiotus perniciosus)

200’den fazla bitki türüne saldıran polifag bir türdür. Yılda 1-3 nesil verir ve etkilenen türlerin kabuklarında larva olarak kışı geçirir dişiler ve larvalar, konukçu bitkilerin hücre özsuyuyla beslenen meyveler de dahil olmak üzere etkilenen bitkilerin tüm organlarına yayılır. Büyük bir saldırı durumunda, böceğin vücudunu koruyan kalkanlar üst üste biner ve ağaçları boğar. Gelişimleri durur ve 2-3 yıl sonra kururlar.

Kontrol yöntemleri:

• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• bahçe yağı bazlı ürünlerle uyku dönemi tedavilerinin uygulanması;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

Erik koşnili (Sphaerolecanium prunastri)

Çeşitli meyve ağaçlarına (kiraz ağacı dahil), asmalara vb. saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesil geliştirir ve saldırıya uğrayan dalların kabuğunda larva olarak kışı geçirir. Yetişkinler ve larvalar dallarda kolonize olarak doku nekrozuna neden olur. Yapraklara da saldırarak deformasyona ve dökülmeye yol açabilirler. Saldırıya uğrayan bitkiler, fitopatojenik mantarların ortaya çıkmasını destekleyen tatlı dışkılarla kaplanır.

Kontrol yöntemleri:

• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• bahçe yağı bazlı ürünlerle uyku dönemi tedavilerinin uygulanması;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

Citrus flatid planthopper (Metcalfa pruinosa)

Asmalara, süs ağaçlarına, çalılara ve meyve ağaçlarına (kiraz ağacı dahil) saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesil geliştirir ve saldırıya uğrayan bitkilerin dallarında yumurta aşamasında kışı geçirir. Yetişkinler ve larvalar saldırıya uğrayan bitkilerin hücre özsuyu ile beslenerek bitkinin gelişimini engeller ve çok sayıda hastalık ve virüs yayar. Böceğin vücudunu kaplayan mumsu tabaka nedeniyle bu türle mücadele etmek çok zordur. Bu nedenle yaprak pireleri, elma pamuklu biti (Eriosoma lanigerum) ile kolayca karıştırılabilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar, farklı sınıflardan dönüşümlü ürünlerin kullanılması.

Kambur üçgen böceği (Ceresa bubalus)

Meyve ağaçlarına dolaylı olarak zarar veren bir türdür. Yılda bir nesil geliştirir ve ağaç kabuğu çatlaklarında yumurta gibi kışı geçirir. Bu ağaç çekirgesi otsu bitkilerin (yonca, alfalfa, vb.) hücre özsuyu ile beslenir. Dişiler yumurtalarını ağacın dallarına ovipozitör ile açılan bir kesik içine bırakır. Etkilenen bölgede kabuk çatlar ve özsu dolaşımı durur. Saldırıya uğrayan dallar artık normal meyve vermez ve şiddetli saldırıya uğradığında kurur. Ayrıca oluşan yaralar bitki patojenleri için giriş noktalarıdır. En büyük zararı, saldırıdan sonra kuruyan fideler görür.

Kontrol yöntemleri:

Bu böcekle mücadele zordur ve önleyici yöntemlerinin uygulanması gerektirir.

• dikim malzemesinin dikkatle kontrol edilmesi;
• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• meyve bahçesindeki yabani otları yok etmek;
• uyku döneminde kimyasal işlemler.

Meyve yazıcı böceği (Scolytus rugulosus)

Birçok türe saldıran polifag bir zararlıdır. Yaşlı meyve bahçelerinde bulunurlar. Larva ve erginler kabuk ve odun arasındaki boşlukta yaşar ve floem ile beslenir. Yetişkinler gövde ve dallar boyunca galeriler açarlar ve larvalar ahşapta delikler açarlar. Saldırılar güçlü bir şekilde tekrarlanırsa ağaçlar kurur.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen ağaç ve dalların yakılması;
• dikim malzemesinin kontrol edilmesi;
• meyve bahçesindeki tüm döküntülerin toplanması;
• dormansi döneminde özel tedavilerin uygulanması;
• belirli insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Erik meyve güvesi (Cydia funebrana)

Bu tür sert çekirdekli meyve ağaçlarına saldırır. Yılda iki nesil geliştirir ve ağaç kabuklarının altında veya çeşitli korunaklı yerlerde bir koza içinde kışı geçirir. Larvalar meyveye nüfuz eder ve meyve özü ve tohumlarla beslenir. Saldırıya uğrayan meyveler gelişemez ve dökülür. Larvalar düşen meyve üzerinde beslenmeye devam eder. Beslendikten sonra meyveden çıkarlar ve kış için doğru yeri ararlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Kiraz sineği (Rhagoletis cerasi)

Özellikle tehlikeli bir türdür, hasattan sonra bile hasara neden olabilir. Saldırıya uğrayan meyveler açık bir renk alır ve çürür. Yılda bir nesil geliştirir ve toprağın yüzey tabakasında pupa olarak kışı geçirir. Yetişkinler Mayıs ayının ikinci haftasında ortaya çıkar ve yaklaşık 30 gün boyunca uçarlar.

Kontrol yöntemleri:

• ergin çıkışında spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Amerikan beyaz kelebeği (Hyphantria cunea)

Meyve ağacı türlerinin yanı sıra süs ağaçlarına (dut, çınar vb.) da saldıran polifag bir türdür. Yılda iki nesli vardır ve kışı toprağın yüzey tabakasında pupa olarak geçirir. Bu böcek ağaçlarda yaprak dökülmesine dolaylı olarak da meyve üretiminde azalmaya neden olur. Tırtıllar yaprakların alt tarafına yerleşir ve onları tüketmeye başlar. Ayrıca içinde beslendikleri bir tür yuva inşa ederler.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Kiraz siyah yaprak biti (Myzus cerasi)

Kiraz ağacına agresif bir şekilde saldıran, büyümesini ve meyve vermesini etkileyen tehlikeli bir türdür. Yılda birkaç nesli vardır ve bir yumurta gibi kışı geçirir. Saldırı ilkbaharda yetişkinlerin yaprakları ve gelişim uçlarını kolonize etmesiyle başlar. Yaprak bitleri ağacın hücre özsuyu ile beslenerek küçük urlar üretir ve çeşitli hastalıkları (genellikle virüsleri) bulaştırır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.