Kiraz ağacı (Prunus avium) lezzetli meyveleri nedeniyle eski çağlardan beri yetiştirilmektedir. Kirazlar ilkbaharda ortaya çıkan ilk taze meyvelerdir. Ağaç güçlü bir kök geliştirir, gövdesi düzdür ve pul pul dökülen pürüzsüz bir kabuğu vardır. Yaprakları büyük, pürüzlü ve kenarları tırtıklıdır. Çiçekler beyaz, uzun saplıdır. Meyveleri yüksek besin değerine sahiptir. Bunlar su, vitaminler (A, C, B kompleksi), demir, magnezyum, potasyum, çinko ve şeker içerir. Kiraz sapları tedavi edici özelliklere sahiptir.

Yetiştirme ve meyve verme özellikleri

Kök büyümesi toprak özelliklerinden etkilenir. Toprak üstü kısmı dikimden sonraki ilk yıllarda sert büyür. Doğal olarak havadar ve iyi aydınlatılmış taçlar oluşturur. Çiçekli tomurcuklar 2-4 çiçek içeren çiçek salkımları oluşturur. Çiçeklenme, 8 santigrat derecenin üzerindeki sıcaklıklarda yaklaşık 15 gün sonra gerçekleşir. Kiraz tozlaşması kendine steril entomofiliktir. Tozlaşmanın normal bir şekilde gerçekleşmesi için meyve bahçesine birkaç çeşit dikmek gerekir. İyi bir hasat için ağaçtaki çiçek sayısının %30’unun tozlanması gerekir. Kiraz 3-4 yıl sonra ilk meyvelerini verir ve 5-6 yıl sonra üretim potansiyeline ulaşır. Bir kiraz bahçesi 30-40 yıl boyunca meyve verebilir.

İklim ve toprak gereksinimleri

Kiraz ağacı sıcağı seven bir ağaçtır. Küçük ve orta tepeler bölgesinde iyi yetişir. Derin bir dinlenmeye sahiptir ve geç donlardan (çok nadiren) etkilenmez. Çiçek açma aşamasında kiraz -2 santigrat derece sıcaklığa dayanır. Kiraz yılda 600-700 mm yağış alan bölgelerde iyi yetişir. Topraktaki durgun su köklerin boğulmasına neden olur. Olgunlaşma aşamasında aşırı nem meyve çatlamasına neden olur. Işığı seven bir türdür. Güneye bakan yamaçlara dikilmesi tavsiye edilir. Gölgeli arazilerde meyvelerin kalitesi düşüktür ve dallar çabuk soyulur. Hafif dokulu, derin, geçirgen toprakları tercih eder. Ağır, nemli ve soğuk topraklara tolerans göstermez.

Toprak hazırlığı

Kiraz durgun suya tolerans göstermediği için arazi dikkatli seçilmelidir. Meyve bahçesinin kurulacağı arsa güney veya güney-doğuya bakmalı ve ağaç sıraları kuzey-güney yönünde olmalı, böylece gün boyunca büyük miktarda ışık sağlanmalıdır. Arazi genel kurallara göre işlenir. Eğer plantasyon daha önce meyve bahçesi olarak kullanılmış bir arazide kurulacaksa, arazi 1-2 yıl önceden hazırlanır. Toprak yapısını eski haline getirmek ve enfeksiyon salgınlarını ortadan kaldırmak için arazi çok yıllık otlarla ekilebilir. Zemin yoğun bir şekilde yabani otlarla istila edilmişse, seçici olmayan bir herbisit uygulayabilirsiniz.

Toprak organik gübrelerle (gübre, kompost) gübrelenir. Köklerin kolayca büyümesi için toprağın kazınması tavsiye edilir. Topraktaki tüm yabancı maddeler toplanır ve arsadan uzaklaştırılır, ardından toprak iyi bir şekilde düzleştirilmelidir.

Kesin bir ekim için arazi kazılabilir.

Kazıklama, her bir kiraz ağacının yerdeki konumunu işaretleme işlemidir. Özellikle, ağaç dikim alanına bir kazık yerleştirilir. Kiraz ağaçları, kiraz, nektarin, şeftali, erik veya diğer yaşlı ağaçlardan sonra (5 yıl) dikilmez.

DİKİMİ

Dikim için en uygun zaman, kiraz ağacının dikime en iyi dayanabildiği ve ilkbaharda daha kolay büyümeye başladığı sonbahardır. Tozlaşmayı sağlamak için en az üç farklı çeşit dönüşümlü sıralar halinde dikilir. Klasik sistemde iki dikim şeması uygulanabilir: Sıralar arası 5 metre mesafe ve sıra başına ağaçlar arası 4 metre mesafe veya sıralar arası 6 metre mesafe ve sıra başına ağaçlar arası 5 metre mesafe (yüksek canlılığa sahip çeşitler için). Yoğun ürünlerde, ağaçların canlılığına bağlı olarak, yaklaşık dikim mesafeleri sıralar arası 4 metre ve sıra başına ağaçlar arası 2-3 metredir. Kiraz ağaçları yetkili fidanlıklardan veya meyve bahçelerinden satın alınmalıdır.

Dikimden önce fidanlar meyve bahçesindeki yeni koşullara hazırlanmalıdır.

Kök gelişimini teşvik etmek için kökler kesilir. İşlem, hasarlı kısımları gidermek ve sağlıklı bir kök sistemini korumak için yapılır. Nekrotik kökler tamamen alınır ve sağlıklı olanlar 7-8 cm kısaltılır.

Budama işlemi sadece kiraz fidanları topraktan yeni çıkarılmışsa yapılır.

Budamadan sonra kökler ıslatılır. Çamurlama, kökün sarı toprak, taze gübre ve su karışımına sokulmasıdır. Çamur tabakası ağacın yeni toprak koşullarına uyum sağlamasına yardımcı olur ve köklerin etrafındaki nemi korur.

Asıl dikim

Bu aşama çukurun kazılmasıyla başlar. Arazi işlenmemişse, çukur 2-3 ay önce kazılmalı ve aşağıdaki boyutlara sahip olmalıdır: 100 x 100 x 80 cm. Arazi düzgün bir şekilde işlenmişse, çukur 1-2 gün önce veya hatta aynı gün kazılır. Bu durumda çukur aşağıdaki boyutlara sahip olmalıdır: 50 x 50 x 50 cm.

Çukurun üst tarafından alınan toprak iyi ayrışmış gübre ile karıştırılır ve çukurun tabanına yerleştirilir. Kiraz fidanı, kökü tabandaki verimli tabakada kalacak şekilde çukura yerleştirilir. Dikim sırasında kökler toprakla yakın temas halinde olmalıdır. Aşılama noktası yerden 3 cm yukarıda ve kuzeye dönük olmalıdır. Aşılama noktası toprakla örtülürse, aşı kendi köklerini yayacaktır. Dikimden sonra toprak iyice sulanır ve fidanların yanına onları desteklemek için bir kazık yerleştirilir.

BAKIM İŞLERİ

İlkbaharda su sağlanır ve meyve bahçesi temiz tutulur. Ağaçların etrafındaki toprak kazılır ve saman gübresi ile kaplanır. Malç tabakası su muhafazasının yanı sıra köklerin etrafındaki mikrobiyal aktiviteyi de artırır. İlkbaharda ağaçların etrafındaki koruyucu malzemeler kaldırılır ve gerekli su sağlanır. Genç kiraz bahçeleri söz konusu olduğunda sulama zorunludur. Ağaçların etrafında toprak sığ bir şekilde kazılır ve bitki artıklarıyla (malç) örtülür. Malçlama iyi bir bitki sağlığı durumu sağlar, yabani otların gelişmesini önler, topraktaki suyu korur ve bakım işlerinin sayısını azaltır. Ağaçlar arasındaki boşluk temiz tutulur çünkü yabani otlar ağaçların ihtiyaç duyduğu su ve besin maddelerini tüketir. Vejetasyonun ilk üç yılında hiçbir herbisit kullanılmaz.

Budama

Kiraz ağaçları her yıl budanır. Bu, sabit verim ve mümkün olan en uzun plantasyon ömrünü sağlar. Dikimden sonraki ilk baharda, tüm sürgünler yer seviyesinden 60-90 cm yüksekliğe kadar kısaltılır. Sonbaharda, gelecekteki tacın iskeletini oluşturacak 3 sürgün seçilir, ağaca eşit olarak yerleştirilir ve büyümelerin geri kalanı kesilir. Ana şaftın sürgünü dışa bakan bir tomurcuğun üzerinden kesilir.

Dikimden sonraki ikinci yılda, seçilen 3 sürgün toprak seviyesinden 1,2 m yüksekliğe kadar kısaltılır.

Tüm piç sürgünler ve gür vejetatif büyümeler uzaklaştırılır.

Üçüncü yılda, seçilen üç sürgün için bir uzatma dalı seçilir.

Bunlar dışa dönük olmalı ve 60 cm uzunluğa kadar kısaltılmalıdır. Ana dallarla rekabet eden tüm piç sürgünler çıkarılmalıdır. Yıllık dalların uzunluğu 80 cm’yi geçmiyorsa kısaltılmazlar. Yıllık dallar, üretimi normalleştirmek için (gerekirse) kısaltılacaktır. Çapı 2 cm’den büyük yaralar mastik ile kapatılacaktır.

Kiraz ağacı vejetasyon sırasında budamaları iyi tolere eder. Haziran ayında 20-30 cm uzunluğundaki sürgünler çimdiklenir. Bu işlem meyve tomurcuklarının gelişimini uyarır ve kiraz ağacının uzama kuvvetini azaltır. Bu işlemden sonra piç sürgünler temizlenir. Ağustos ayında (hasattan sonra) temel prensiplere göre budama yapılır. Bu budamalar, uyku dönemindeki budamaların yerini alabilir.

Taç oluşumundan sonra (1-4 yıl) budama azaltılır. Sonraki yıllarda (5-10 yıl) ağaç şeklini ve meyve verme kapasitesini korur. Bu dönemde budama, piç sürgünlerin kesilmesi, yüksekliğin sınırlandırılması ve kesişen dalların ortadan kaldırılmasından oluşur. 9-10 yıl meyve verdikten sonra, ağaç şiddetli budama ile yenilenecektir. Yeni dalların gelişimini teşvik etmek için 5-6 yaşındaki dalları kademeli olarak uzaklaştırın.

MEYVE UYARIMI

Bu işlemler kiraz ağacını daha fazla meyve üretmeye, daha hızlı meyve vermeye veya daha güçlü sürgünler geliştirmeye teşvik eder:

• Dal eğitimi: Dalların doğal pozisyonunun dikeye doğru değiştirilmesidir. Bu, dalın büyümesine ve güçlenmesine neden olur. Bu işlem esas olarak ağaçların olgunluk evresinde gerçekleştirilir. Bu aşamada vejetatif büyüme yoktur ve bu işlem taç gençleşmesine yol açar.
• Dal eğme: Dalların pozisyonunu yataya doğru değiştirmeyi içerir. Bu, daldaki meyve tomurcuklarının büyümesine ve tacın havalanmasına neden olur. Bol meyve elde etmek için dallar yatayın altına eğilebilir. Bu işlem, vejetatif büyümenin baskın olduğu ağaçların genç evresinde uygulanır.
• Dal kemeri: Bu pozisyon değişikliği ile, taban kısmı yükselen olarak kalır ve uç kısmı yatayın altına eğilir (alçalan). Bu işlem vejetatif büyümeye neden olur. Yaylanma geçiren ağaçlar 2-3 yıl önce tomurcuklanmaya başlar.
• Enine kesi: Keskin bir bıçakla ince bir kesik atılarak damarların kesilmesi. Kesim bir tomurcuğun üzerinde yapılır.
• Boyuna kesi: Gövdenin uzunluğu boyunca ince bir kesi yapılır. Bu işlem gövde kalınlığını artırmaya yardımcı olur.
• Bükme: bir dalın veya sürgünlerin bükülmesinden oluşur. Bu işlem meyve vermeyi teşvik eder.
• Dal kırma: Uygun olmayan bir yönelime sahip dallar durumunda uygulanır. Meyveler kırılan dallarda hızlı bir şekilde oluşur.

Sıra araları temiz tutulur. Yabani otlar, toprağa organik madde eklemek için yabani ot kesici ile kesilebilir veya kimyasal olarak uzaklaştırılabilir. Herbisitler onaylı ürünlerle, çözelti buharlarının kiraz yapraklarına ulaşmamasına dikkat edilerek uygulanır. Dikimden sonraki ilk üç yıl hiçbir herbisit kullanılmaz.

Sulama

Kiraz ağacının aşırı toprak nemine duyarlı bir tür olduğu göz önüne alındığında, sulama suyun durgun olmayacağı ve o andaki toprak nemiyle korelasyon içinde olacağı şekilde yapılmalıdır. Önerilen sulama yöntemleri damla sulama ve mikro-fıskiyeli sulamadır (ağacın tacının altında).

Ağaçların dondan korunması

Dengesiz hava koşulları nedeniyle kiraz ağaçları genellikle ilkbahar geç donlarından etkilenir. Bunlar hasadı tehlikeye atabilir, bu nedenle ağaçları korumak için fümigasyon tekniklerini düşünebilirsiniz. Düşük sıcaklıklar ilan edildiğinde, meyve bahçesinde büyük miktarda (yığınlar halinde toplanır) duman üreten (kauçuk, saman, gübre, katran, turba vb.) kolay yanan malzemeler yakılır.

Böylece, meyve bahçesinin üzerinde oluşan duman tabakası topraktan ısı salınımına izin vermez ve böylece ağacın gövdesinde/tacında daha yüksek bir sıcaklık sağlar. Ateşi gece boyunca, özellikle de sıcaklıkların keskin bir şekilde düştüğü gün doğumundan önce açık tutmak çok önemlidir. Bu işlem ağaçları -3 santigrat dereceye kadar düşen sıcaklıklardan koruyabilir.

Gübreleme

Gübre uygulaması (dozaj, element oranı) sadece yaprak teşhisi ile tamamlanan kimyasal bir toprak analizinden sonra yapılmalıdır. Kiraz hem granül hem de yaprak gübrelerine iyi tepki verir.

Haşere ve hastalık kontrolü

Plantasyonun bitki sağlığı durumu çok önemlidir. Bitki sağlığı uygulamalarının belirli bir programa göre yürütülmesi, hastalık ve zararlıların oluşumunu önemli ölçüde azaltabilir.

Meyve bahçesindeki enfeksiyon salgınlarını yok etmek için, vejetatif dinlenme sırasında (kış) tedaviler uygulanır. Uygulamalar, sıcaklığın 5 santigrat dereceden yüksek olduğu kış pencerelerinde uygulanacaktır.

Hastalık durumunda, ilk tedavi (yaprak dökülmesinden sonra) bakır bazlı ürünlerle yapılır. Bakır bazlı ürünlerle ikinci ilaçlama ilkbaharda, tomurcuk çatlamasıyla yapılır. Çözelti, toprağın tabanından dallara kadar ağaçların tüm yüzeyine püskürtülür. Bu işlemler, çözeltinin bitkiler üzerinde donmaması için yağışsız günlerde, 6-7 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda uygulanır. Bakır uygulamalarından 7-10 gün sonra, ağaç kabuğunda kışı geçirebilecek zararlılara karşı etkili olan bahçe yağı uygulanabilir.

Hasat

Kiraz meyveleri tamamen olgunlaştığında hasat edilir. Hasat için en uygun zaman, meyvenin büyüklüğüne ve rengine, etin sertliğine, şeker içeriğine vb. bağlıdır. Hasat zamanında yapılmazsa, meyve ağaçta durgunlaşacaktır. Kirazlar elle hasat edilir. Meyveler soğuk hava depolarında saklanır ve sadece tüketimden önce yıkanır.