Kayısı ağacı (Prunus armeniaca), Rosaceae familyasının bir parçası olan bir meyve ağacıdır. Geniş, kalın bir tacı olan küçük bir ağaçtır. Kayısı yaprakları mızrak şeklinde ve hafif tırtıklı, çiçekleri beyaz veya pembe, meyvesi ise etli turuncu-sarı bir çekirdektir. Meyveleri şeker, protein, fosfor, potasyum, kalsiyum, kükürt, magnezyum ve vitaminler (A, C, E, P) içerir. Kayısının anavatanı Asya’dır ve buradan Romalılar tarafından Avrupa’ya getirilmiştir. Bu ağaç bitki örtüsü faktörlerinden çok talepkardır. Isı ve ışık olmadığında normal gelişmez ve üretimi düşük olur. Yetiştirme teknolojisi doğru ise dikimden 3-4 yıl sonra meyve verir ve 15-20 yıl boyunca sabit bir üretim sağlar. Kayısı ağacı tedavileri, meyve ağaçlarını sağlıklı, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

KAYISI AĞAÇLARININ BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Şarka virüs hastalığı (PPV)

Yapraklarda, tüm yaprakları kaplayan dairesel renk değişikliği lekeleri oluşur. Belirtiler sıcak yaz aylarında kaybolur. Meyve üzerinde sarı dairesel lekeler oluşur, olgunlaşmamış meyvelerde çok belirgindir. Saldırıya uğrayan meyveler ağaçtan erken düşer. Şiddetli bir saldırı durumunda, tohumlarda da dairesel lekeler görülür. Virüs, hastalıklı dikim materyali, ağaç zararlıları, yaprak bitleri ve polen yoluyla yayılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşıların ve anaçların kullanılması;
• sert çekirdekli meyve ağaçları ile yetiştirilen meyve bahçeleri arasında mekansal izolasyon;
• meyve bahçelerinin yakınındaki yabani otları ve çalıları temizlemek;
• böcek popülasyonunu kontrolü için insektisit uygulaması.

MİKOPLAZMOZ

Kayısı klorotik yaprak kıvırcıklığı (Phytoplasma prunorum)

Saldırıya uğrayan ağaçların yaprakları renksiz, küçük boyutlu ve üst tarafa doğru bükülmüştür. Sürgünler kısa boğum aralarına sahiptir ve anormal şekilde dallanmıştır. Şiddetli saldırıya uğrayan ağaçlar dona karşı hassastır, düşük verim verir, meyvenin tadı yoktur ve son olarak ağaçlar kurur.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• kiraz eriği üzerine aşılanmış ağaçlar bu hastalığa karşı daha dayanıklıdır.

BAKTERİ

Sert çekirdekli meyvelerde bakteriyel çürüklük (Pseudomonas syringae pv. morsprunorum)

Bu hastalık genç sürgünlerde, yapraklarda ve meyvelerde kendini gösterir. Yapraklarda küçük, dairesel, sulu görünümlü lekeler görülür. Nem oranı yüksek olduğunda, lekenin yüzeyinde bakteriyel eksudat görülür. Kuru havalarda, saldırıya uğrayan dokular kurur ve yapraktan düşer. Böylece kayısı ağacı yaprakları elekli bir görünüme sahip olur. Güçlü bir saldırı yaprak dökülmesine neden olur. Meyve üzerinde küçük kırmızımsı kahverengi lekeler vardır. Meyve üzerinde küçük, pembemsi-kahverengi lekeler mevcuttur. Saldırı meyve deformasyonuna ve meyve özünün çatlamasına neden olur. Bu nedenle kayısılar ticari değerini kaybeder. Sürgünlerde uzun lekeler görülür, kabuk kahverengiye döner ve tahrip olur. Yaralar üzerinde bakteriye özgü yapışkan bir sıvı görülür. Yaralar yıldan yıla artar ve açık kansere kadar ilerleyebilir. Bakteriler ağaca gözenekler yoluyla girer, ancak enfeksiyonların çoğu aşılama sırasında meydana gelir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• bakır bazlı fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Kök uru hastalığı (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Hastalık, bitkinin yaşına ve etkilenen organa bağlı olarak farklı boyutlara sahip tümörlerin (safra) ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Başlangıçta köklerde, gövdelerde ve nadiren dallarda veya yapraklarda küçük, pürüzsüz, yumuşak tümörler görülür. Zamanla tümörler büyür, kahverengi veya kahverengimsi siyah olur ve pürüzlü bir görünüme sahip olur. Patojen kayısı ağacına nematod, dolu, böcek vb. nedenlerle oluşan yaralar yoluyla girer. Ayrıca, bu hastalığın ortaya çıkması 22 ila 30 °C arasındaki sıcaklıklar ve % 80 atmosferik nem ile desteklenir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin ayıklanması;
• meyve bahçesi uygun şekilde hazırlanmış bir arazi üzerinde kurulmalı;
• bir ağaçtan diğerine geçerken makas ve aletlerin dezenfekte edilmesi;
• etkilenen dalların sağlıklı bölgeye budanması, Bordeaux karışımı tedavisinin uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kaplanması;
• fidan köklerinin %1’lik Bordeaux karışımı solüsyonunda ıslatılması;
• vejetasyon sırasında bakır bazlı ürünlerle tedavilerin yapılması.

MİKOZİS

Kahverengi çürüklük (Monilinia laxa)

Bu hastalık ağaçların tüm toprak üstü organlarına saldırır, soğuk ve yağışlı yıllarda önemli zararlara neden olur. Saldırıya uğrayan yapraklar düşmeden sarkar, çiçekler kahverengiye döner ve kurur ve dallar kanca şeklinde bükülür. Genç meyveler buruşur, kahverengiye döner ve kitlesel olarak dökülür. Olgun meyvelerin özü çürür ve dış kısmında sarı-gri yastıklar oluşur. Son olarak meyveler mumyalaşarak ağaçta kalır ve ertesi yıl hastalığın bulaşmasını sağlar. Mantar mumyalaşmış meyvelerde ve saldırıya uğramış dalların kabuklarında kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış meyvelerin toplanması ve yok edilmesi;
• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• etkilenen dalların sağlıklı bölgeye kadar budanması, Bordeaux karışımı %4-5 ile işlem uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kaplanması;
• bakır bazlı ürünlerle uyku döneminde kimyasal tedavilerin uygulanması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedavilerin yapılması.

Yaprak delen çil hastalığı (Stigmina carpophila)

Hastalık bakımsız meyve bahçelerinde yaygındır ve sert çekirdekli ağaçlarda önemli hasara neden olur. Yapraklarda, dokuların kahverengiye döndüğü ve sonunda yaprağın geri kalanından ayrıldığı dairesel lekeler görülür. Meyve üzerinde, kırmızı-mor bir sınırla çevrili noktasal oluşumlar vardır. Meyvenin özü dokusunu ve tadını kaybeder. Sürgünlerde, mantar kahverengileşme üretir ve bunu gummosisin sızdığı yaralar izler. Bu saldırı şekli çok tehlikelidir çünkü meyve tomurcuğu taşıyan sürgünleri kurutur. Sporlar mantarın yayılmasını sağlar ve kışın yaralardan sızan yapıştırıcıya karşı direnç gösterir. Ayrıca mantar, dalların yüzeyinde miselyum şeklinde kışı geçirebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• kesiklerden kaynaklanan yaralar mastik ile kapatılması;
• budamadan sonra ağaçlar %4-5’lik Bordeaux karışımı ile işlem görmesi;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedavilerin yapılması.

Fusicoccum çürüklüğü (Fusicoccum amygdali)

Genç sürgünlerde, bir tomurcuğun etrafında kahverengi bir leke belirir. Yaprakların kenarlarında yanıklar oluşur ve saldırıya uğrayan meyveler çürür. Mantar sporları, budama, bazı böceklerin saldırısı veya doludan kaynaklanan yaralardan kayısıya nüfuz eder.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• kesiklerden kaynaklanan yaralar mastik ile kapatılması;
• hasattan sonra, yaprak dökümünde ve ilkbaharda tomurcuk çatlamasıyla spesifik fungisitlerle tedavilerin uygulanması.

Külleme hastalığı (Podosphaera tridactyla)

Saldırı, genç sürgünlerin yapraklarında beyaz lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Bunlar genişler ve tüm yaprağı kaplar. Hastalık ilerler ve miselyum gri ve tozlu hale gelir. Saldırıya uğrayan dokular kırışır ve kurur. Mantar genç meyvelere de saldırır. Meyveler çatlar ve çürür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sürgünlerin ve saldırıya uğramış meyvelerin yakılması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Pas hastalığı (Tranzschelia pruni-spinosae)

Yaprakların üst kısmında sarı lekeler görülür. Alt tarafta, lekelerin yakınında kahverengi sporlar belirir ve daha sonra (vejetasyonun sonuna doğru) siyah dirençli sporlar ortaya çıkar. Bu mantarın saldırısı, dona karşı düşük direnci ve 2 yılda meyve vermenin ortaya çıkmasını belirler. Mantar ilk gelişim aşamalarını farklı anemon türleri üzerinde gerçekleştirir ve daha sonra meyve ağaçlarına geçer. Ayrıca, çakal eriği (Prunus spinosa) mantarın çoğaldığı ve daha sonra kültür türlerine geçtiği bir ara konukçudur. Anemon türlerinin yeraltı organlarında miselyum şeklinde kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

meyve bahçesindeki yaprakların toplanması ve yok edilmesi;

meyve bahçelerinin yakınındaki çakal eriği ve Anemone spp. türlerinin uzaklaştırılması;

spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Kiraz yaprak lekesi (Blumeriella jaapii)

İlk belirtiler yaz başında ortaya çıkar. Kayısı yapraklarının üst tarafında küçük kırmızımsı lekeler görülür. Zamanla lekeler büyür ve tüm yaprağı kaplar. Etkilenen yapraklar ağaçtan ayrılır. Bu yaprak dökülmesine neden olur. Hastalık birkaç yıl üst üste ortaya çıkarsa, ağaçların erken kurumasına neden olabilir. Yapraklara ek olarak, mantar meyve saplarına da saldırır. Saldırının ardından meyveler düzensiz olgunlaşır, küçük ve tatsız olur.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• meyve bahçesindeki bitki kalıntılarının yakılması;
• hafif ve havadar bir taç sağlamak için gövdelerin uygun şekilde budanması;
• özel fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

KAYISI AĞAÇLARININ BAŞLICA ZARARLILARI

Şeftali güvesi (Anarsia lineatella)

Bu tür kayısı ağaçlarında da bulunur. Yılda üç nesil geliştirir ve pul pul dökülmüş kabuğun altında larva olarak kışı geçirir. İlkbaharda kış barınağını terk eder ve tomurcuklara saldırırlar. Genç sürgünlerde larvalar delikler açar. Yeni çıkan dişiler tomurcukların üzerine yumurta bırakır ve larvalar erken çeşitlerin meyvelerine nüfuz eder. Sonraki nesillerin larvaları olgunlaşma aşamasında meyvelere nüfuz eder ve burada derin galeriler kazarlar.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen dalların (sürgünlerin) budanması ve yok edilmesi;
• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Yaprak bitleri

Polifag türlerdir ve birçok bitkiye saldırırlar. Saldırı, yaprakların ve sürgünlerin alt tarafında koloniler şeklindedir. Erginler ve larvalar bitki hücre özsuyu ile beslenirler. Saldırıyı takiben kayısı ağacı çok az büyüme gösterir, meyve tomurcuklarının farklılaşması zayıftır ve saldırıya uğrayan yapraklar deforme olur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Doğu meyve güvesi (Grapholita molesta)

Yılda 3-4 nesil verir ve kabuk çatlaklarında ipeksi bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Bu güve kayısı ağacının sürgünlerine, yapraklarına ve meyvelerine saldırır, ancak en çok zararı meyveye verir. İlk neslin larvaları sürgünlere saldırır ve onlarla beslenir, yeni kurulan meyve bahçelerinde ve fidanlıklarda büyük hasara neden olur. III. ve IV. nesil larvalar meyvede önemli hasara neden olur. Meyveye sap bölgesinden veya “uç” bölgesinden girerler ve çekirdeğin etrafındaki düzensiz galerileri kemirirler. Meyveler büyümeden durgunlaşır, çürür ve dökülür.

Kontrol yöntemleri:

• saldırıya uğramış meyve ve sürgünlerin budanması ve yok edilmesi;
• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisitlerle toplu uçuş sırasında uygulanan kimyasal işlemlerin yapılması.

Erik meyve güvesi (Cydia funebrana)

Bu tür sert çekirdekli meyve ağaçlarına saldırır. Yılda iki nesil geliştirir ve ağaç kabuklarının altında veya çeşitli korunaklı yerlerde bir koza içinde kışı geçirir. Larvalar meyveye nüfuz eder ve meyve özü ve tohumlarla beslenir. Saldırıya uğrayan meyveler gelişimini durdurur ve dökülür. Larvalar düşen meyve üzerinde beslenmeye devam eder. Beslendikten sonra meyveden çıkarlar ve kış için doğru yeri ararlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Amerikan beyaz kelebeği (Hyphantria cunea)

Meyve ağacı türlerinin yanı sıra süs ağaçlarına (dut, çınar vb.) da saldıran polifag bir türdür. Yılda iki nesli vardır ve kışı toprağın yüzey tabakasında pupa olarak geçirir. Bu böcek ağaçlarda yaprak dökülmesine dolaylı olarak da meyve üretiminde azalmaya neden olur. Tırtıllar yaprakların alt tarafına yerleşir ve onları tüketmeye başlar. Ayrıca içinde beslendikleri bir tür yuva inşa ederler.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Kahverengi kuyruklu güve (Euproctis chrysorrhoea)

Çeşitli ağaçlara ve meyve ağaçlarına saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesli vardır ve sürgünlerin tepesinde bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Larvalar tomurcuklara ve yapraklara saldırır ve ağaçların dökülmesine neden olabilir. Bu zararlının varlığını tespit etmek için kayısı ağacı çok iyi incelenmelidir.

Kontrol yöntemleri:

• larvaların bulunduğu dalları keserek uzaklaştırmak;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Kambur üçgen böceği (Ceresa bubalus)

Meyve ağaçlarına dolaylı olarak zarar veren bir türdür. Yılda bir nesil geliştirir ve ağaç kabuğu çatlaklarında yumurta gibi kışı geçirir. Bu yaprak pireleri otsu bitkilerin (yonca, alfalfa, vb.) hücre özsuyu ile beslenir. Dişiler yumurtalarını ağacın dallarına ovipozitör ile açılan bir kesik içine bırakır. Etkilenen bölgede kabuk çatlar ve özsu dolaşımı durur. Saldırıya uğrayan dallar artık normal meyve vermez ve şiddetli saldırıya uğradığında kurur. Ayrıca oluşan yaralar bitki patojenleri için giriş noktalarıdır. En büyük zararı, saldırıdan sonra kuruyan fideler görür.

Kontrol yöntemleri:

Bu böcekle mücadele zordur ve önlem yöntemlerinin uygulanmasını gerektirir.

• dikim malzemesinin dikkatli kontrolü;
• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• meyve bahçesindeki yabani otları yok edilmesi;
• uyku döneminde kimyasal işlemlerin uygulanması.

Citrus flatid planthopper (Metcalfa pruinosa)

Asmalara, süs ağaçlarına, çalılara ve meyve ağaçlarına (kayısı ağacı dahil) saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesil geliştirir ve saldırıya uğrayan bitkilerin dallarında yumurta aşamasında kışı geçirir. Yetişkinler ve larvalar saldırıya uğrayan bitkilerin hücre özsuyu ile beslenerek bitkinin büyümesini engeller ve çok sayıda hastalık ve virüs yayar. Böceğin vücudunu kaplayan mumsu tabaka nedeniyle bu türle mücadele etmek çok zordur. Bu nedenle yaprak piresi, elma pamuklu biti (Eriosoma lanigerum) ile kolayca karıştırılabilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar ile farklı sınıflardan dönüşümlü ürünlerin kullanılması.

Erik koşnili (Sphaerolecanium prunastri)

Çeşitli meyve ağaçlarına (kayısı ağacı dahil), asmalara vb. saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesil geliştirir ve saldırıya uğrayan dalların kabuğunda larva olarak kışı geçirir. Yetişkinler ve larvalar dallarda kolonize olarak doku nekrozuna neden olur. Yapraklara da saldırarak deformasyona ve dökülmeye yol açabilirler. Saldırıya uğrayan bitkiler, fitopatojenik mantarların ortaya çıkmasını destekleyen tatlı dışkılarla kaplanır.

Kontrol yöntemleri:

• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• bahçe yağı bazlı ürünlerle uyku dönemi tedavilerinin uygulanması;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

San Jose kabuklu biti (Quadraspidiotus perniciosus)

200’den fazla bitki türüne saldıran polifag bir türdür. Yılda 1-3 nesil verir ve etkilenen türlerin kabuklarında larva olarak kışı geçirir Dişiler ve larvalar, konukçu bitkilerin hücre özsuyuyla beslenen meyveler de dahil olmak üzere etkilenen bitkilerin tüm organlarına yayılır. Büyük bir saldırı durumunda, böceğin vücudunu koruyan kalkanlar üst üste biner ve ağaçları boğar. Gelişimleri durur ve 2-3 yıl sonra kururlar.

Kontrol yöntemleri:

• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• bahçe yağı bazlı ürünlerle uyku dönemi tedavilerinin uygulanması;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Meyve yazıcı böceği (Scolytus rugulosus)

Birçok türe (kayısı ağacı dahil) saldıran polifag bir zararlıdır. Yaşlı meyve bahçelerinde bulunurlar. Larva ve erginler kabuk ve odun arasındaki boşlukta yaşar ve floem ile beslenir. Yetişkinler gövde ve dallar boyunca galeriler açar ve larvalar ahşapta delikler açar. Eğer saldırılar güçlü ve tekrarlıyorsa, ağaçlar kurur.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen ağaç ve dalların yakılması;
• dikim malzemesinin kontrol edilmesi;
• meyve bahçesindeki tüm döküntülerin toplanması;
• uyku döneminde özel işlemlerin yapılması;
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamaların yapılması.

Yaz meyve tortrix (Adoxophyes orana)

47’den fazla otsu ve odunsu bitki türüne (kayısı ağacı dahil) saldıran polifag bir türdür. Larvalar ilkbaharda, tomurcukları ve yaprakları kemirir. Larvalar sığ galeriler kazdıkları meyveye girer. Açılan yaralar Monilya mantarının giriş noktalarıdır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Şeftali gözkurdu (Rhynchites bacchus)

Erginler çiçek tomurcukları, yapraklar ve meyvelerle beslenir. Meyve ağacı türlerine saldıran polifag bir türdür. Dişiler yumurtalarını yeni oluşmuş meyvelere bırakır. Larvalar meyvelerde büyür, burada posa ve tohumları tüketirler. Bu zararlı sadece kahverengi çürüklük hastalığının varlığında gelişebilir.

Kontrol yöntemleri:

• sonbaharda meyve bahçesindeki toprağı mobilize etmek;
• mumyalanmış meyveleri toplamak;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Perotis böceği (Perotis lugubris) ve Ağaç dip kurdu (Capnodis tenebrionis)

Bu zararlılar farklı ağaç türlerine ve meyve ağaçlarına saldırır ancak şeftali ve kayısı ağaçlarını tercih eder. Erginler fidanların tomurcukları, yaprakları ve sürgünleri ile beslenirken larvalar kök seviyesindeki galerileri kemirir. Saldırıya uğrayan ağaçlar, saldırı sonucunda kurur ve en büyük zarar fidanlıklarda kaydedilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.