Kavun–Karpuz (Citrullus lanatus), Cucurbitaceae familyasından Afrika kıtasına özgü bir bitkidir. Meyvelerinin tatlı ve ferahlatıcı tadı nedeniyle tüm dünyada yaygın olarak yetiştirilmektedir. Karpuz, kaba dokulu, kancalı tüylü dokusu ve beş derin loblu yaprakları ile sarkan ve sürünen tek yıllık otsu bir bitkidir. Çiçekler büyük, sarı ve tek eşeylidir. Meyve büyük, etli ve sulu bir meyvedir (yaklaşık %90 su), küre şeklinde ve yeşil renklidir. Meyve eti, likopen (domateste de bulunur) nedeniyle pembe veya kırmızı renktedir, tatlı, ferahlatıcı bir tada sahiptir, su ve tuz bakımından zengindir. Karpuz tohumları siyah, kahverengi veya beyazdır ve vitamin açısından zengindir. Kavun-Karpuz mahsulü zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, doğru tedavisi önemlidir.

KAVUNUN BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜS

Salatalık mozaik virüsü

Virüs yaygındır; kabak, salatalık, kavun, domates, patlıcan, biber ve diğer yabani bitki türlerinde bulunur. Yapraklarda renk değişikliği lekelerinin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Yapraklar mozaik bir görünüm kazanır ve güçlü bir saldırıdan sonra kırışırlar. Saldırıya uğrayan bitkiler, mozaik lekeleri olan küçük, deforme olmuş meyveler üretir. Virüs, kendiliğinden ve kültür bitki türlerinde kış boyunca direnç gösterir ve hastalıklı tohumlar ve yaprak bitleri yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• mahsuldeki yabani otların yok edilmesi;
• yaprak biti popülasyonu kontrolü için insektisit uygulaması;
• sağlıklı tohum kullanımı;
• dayanıklı kavun çeşitlerinin kullanılması.

BAKTERİ

Köşeli yaprak lekesi (Pseudomonas syringae pv. lachrymans)

Saldırı, bitkilerin tüm hava organlarında (çenekler, yapraklar, çiçekler ve meyveler) görülür. Vejetasyonun başlangıcından itibaren, düzensiz dairesel şekle sahip küçük, ıslak, kahverengi lekeler ortaya çıkar. Daha sonra, bu lekeler kahverengiye döner ve yanlarındaki doku kurur ve dökülür. Meyve üzerinde, saldırı küçük, dairesel, nemli görünümlü lekeler üretir ve merkezi alan beyazımsıdır. Bu lekelerin yakınında bakteriyel eksudat görülür (yağışlı havalarda). Hastalığın ortaya çıkması yüksek nem (%90’ın üzerinde) ve 18-28 ºC arasındaki sıcaklıklar tarafından desteklenir. Hastalık, enfekte tohumlar veya taşıyıcılar (rüzgar, sulama, yağmur, insanlar veya tarım aletleri) tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı tohum kullanımı;
• kültürel hijyen;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• özel bakır bazlı fungisitlerle kavun tedavileri.

Bakteriyel solgunluk (Erwinia tracheiphila)

Saldırıya uğrayan bitkilerin yaprakları şemsiye şeklinde solar. Daha sonra, gövdedeki mekanik dokular tahrip olur ve bitki ölür. Solgunluk belirtisi, bakterinin bitkinin soymuk borusunu bloke etmesinden kaynaklanmaktadır. Patojen bitki kalıntıları üzerinde sadece birkaç hafta kalır ancak çizgili böcek (Acalymma vittata) ve benekli böcek (Diabrotica undecimpunctata) tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• hastalığın yayılmasına katkıda bulunan böceklere karşı insektisit uygulamaları.

MİKOZİS

Kabakgillerde külleme (Sphaerotheca fuliginea)

Salatalık, kavun, kabak ve diğer kabakgillerin mahsullerinde yaygın bir hastalıktır ve önemli hasara neden olur. Hastalık, yapraklarda tozlu hale gelen büyük, beyaz lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Ciddi şekilde etkilenen yapraklar kahverengiye döner, kurur ve dökülür. Mantarın ortaya çıkması 24 ºC’nin üzerindeki sıcaklıklar ve kuru hava tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• özel fungisitlerle kavun tedavileri.

Kabakgillerde mildiyö (Pseudoperonospora cubensis)

Kabakgillerin en önemli hastalığıdır, hem tarla bitkilerinde hem de korunan alanlarda önemli hasara neden olur. Hastalık, yaprakların üst tarafında yeşil-sarı lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir, bunlar daha sonra sararır ve son olarak kahverengiye döner. Yaprakların alt tarafında (lekelerin yakınında) patojenin fruktifikasyonuyla oluşan mor-gri bir tüylenme vardır. Saldırıdan sonra yapraklar kurur ve dökülür ve meyveler küçük kalır. Enfeksiyonun ortaya çıkması, yapraklarda su damlalarının varlığı ve 15-30 ºC arasındaki sıcaklıklar tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle kavun tedavileri.

Fusarium solgunluğu (Fusarium oxysporum)

İlk belirtiler yaprakların sararması ve solmasıdır, ardından hastalık yavaş yavaş bitkinin tepesine doğru ilerler. Gövdeden geçen kesitte damar dokusunda kahverengileşme görülür. 28 ila 32 ºC arasındaki sıcaklıklar, hafif asidik toprak pH’sı, yüksek toprak nemi bu hastalığın ortaya çıkmasını destekleyen faktörlerdir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• ekimden önce fide alt tabakasının dezenfeksiyonu ve fide yatakların işlenmesi;
• rasyonel gübreleme;
• özel fungisitlerle kavun tedavileri.

Gri küf (Botrytis cinerea)

Saldırı seralarda, poli tünellerde ve yoğun yağışlı yıllarda tarlada da kendini gösterir. En yaygın belirti, etli dokuların (saplar, meyveler) aniden solmasıdır. Meyve üzerinde, saldırı, düzensiz şekil ve boyutlarda derin, ıslak, kahverengi lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Saldırı, yüksek nem (birkaç gün üst üste %95’in üzerinde), havalandırma eksikliği, kalıcı sis, gübreleme ve aşırı sulama ile desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• rasyonel gübreleme;
• spesifik fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Kabakgillerde antraknoz (Colletotrichum lagenarium)

Hastalık, yüksek atmosferik nem ve 25 °C’nin üzerindeki sıcaklık koşullarında tüm hava organlarında kendini gösterir. Yapraklarda ve gövdelerde sarı, dairesel veya köşeli lekeler görülür ve bunlar daha sonra kahverengiye döner. Meyvede dokunun derinliklerinde dairesel, kahverengi lekeler vardır. Etkilenen meyvenin özü yapışkan bir kütleye dönüşür ve artık yenemez. Hastalık, depolama sırasında da ortaya çıkabilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı tohumların kullanılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• kavunların özel fungisitlerle tedavi edilmesi.

Çökerten (Pythium spp.)

Fidelerin en önemli hastalıklarından biridir. Filizlenme aşamasından 2-3 gerçek yaprak aşamasına kadar kendini gösterir. Saldırı durumunda, toprak seviyesindeki gövdelerin dokuları kararır, sulanır ve çürür. Hastalığın ortaya çıkması 18-30 ºC arasındaki sıcaklıklar ve %90’ın üzerindeki nem ile desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması ve bölgedeki toprağın dezenfekte edilmesi;
• ekimden önce alt tabakanın dezenfekte edilmesi ve tohumların işlenmesi;
• aşırı sulamadan kaçınılması; özel fungisitlerle tedavi uygulanması.

Kabakgillerde Alternaria yaprak yanıklığı (Alternaria cucumerina)

Genellikle Cucurbitaceae familyası bitkilerinde (salatalık, kabak, kavun vb.) bulunan bir hastalıktır. Hastalıklı yapraklarda birleşebilen küçük renksiz lekeler görülür. Lekeler sarı bir sınırla çevrilidir ve lekelerin yüzeyinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden konsantrik alanlar belirir. Mantar, toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarında ve kendiliğinden yetişen kabakgillerde direnç gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• yabani ot kontrolü;
• ekimden önce tohum işlemesi;
• spesifik fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Kabakgillerde sakızlı gövde yanıklığı (Didymella bryoniae)

Hastalığın ortaya çıkması 20-25 °C arasındaki sıcaklıklar tarafından tercih edilir. Mantar vasküler dokulara girer ve burada öz suyun dolaşımını engelleyerek bitkinin solmasına neden olur. Saldırı en iyi gövdede görülür. Düğümler bölgesinde kahverengi bir çürümeye dönüşen ıslak lezyonlar görülür. Hastalığın belirtileri yapraklarda ve meyvelerde siyahımsı bir görünüm kazanan ıslak lekeler şeklinde ortaya çıkabilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• dayanıklı kavun çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

KAVUNLARIN BAŞLICA ZARARLILARI

Tel kurtları (Agriotes spp.)

Tel kurtları, Agriotes böceklerinin larva aşamasını temsil eder. Bu larvalar bitkinin kök sistemine ve gövdesine saldırır. Saldırıya uğrayan bitkilerin yaprakları sararır, ardından kurur veya zayıf gelişir.

Kontrol önlemleri:

• dikim sırasında belirli insektisitlerle toprak işlemlerinin uygulanması.

Kırmızı örümcek akarı (Tetranychus urticae)

Yılda 6-10 nesil verir ve yetişkinlik döneminde, özellikle dişi olarak (erkekler genellikle daha nadirdir), ağaçların pul pul dökülmüş kabuklarının altında, dökülmüş yaprakların altında, kuru otların üzerinde veya toprağın yüzey tabakasında kışı geçirir. Saldırıya uğrayan yapraklar kurur ve dökülür. Saldırı sonucunda sürgün gelişiminde durgunluk meydana gelir.

Kontrol önlemleri:

• özel akarisitlerle tedavi yapılması.

Yaprak bitleri

Bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç eden polifag türlerdir. Kendiliğinden oluşan florada büyürler ve daha sonra kültür türlerine geçerler. Yaprakların, çiçeklerin veya çiçek salkımlarının ve genç sürgünlerin alt tarafında bir kolonidir. Böcekler sokar ve hücre öz suyunu emer. Şiddetli bir saldırı bitkinin ölümüne neden olabilir.

Kontrol önlemleri:

• tuzakların kullanımı;
• özel insektisitlerle kavun tedavileri.

Sera beyaz sineği (Trialeurodes vaporariorum)

Zararlı tüm yıl boyunca sera koşullarında ve sadece yaz aylarında tarlada yetişir. Serada, koşullar uygun olduğunda yılda 3-6 nesil geliştirebilir. Erginler ve larvalar yaprakları, çoğunlukla kavunun sürgünlerini kolonize eder. Saldırıyı takiben yapraklar solar, kurur ve dökülür.

Kontrol önlemleri:

• kültür hasadından sonra bitki kalıntılarının yok edilmesi;
• yeni bir kültürün kurulmasından önce seraların ve poli tünellerin dezenfeksiyonu;
• cezbedici tuzakların kullanılması;
• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Tripsler 

Çok sayıda kültür bitkisine saldıran, çıplak gözle görülmesi zor olan küçük zararlılardır. Tepe kısımlarına, çiçeklere, yapraklara yerleşerek çiçeklerin dökülmesine ve bitkilerin cüceleşmesine neden olurlar. Tripsler bir dizi virüsleri de bulaştırabilir.

Kontrol önlemleri:

• tuzakların kullanılması;
• spesifik insektisitlerle tedavi uygulanması.