Kabak (Cucurbita pepo), Cucurbitaceae familyasına ait otsu bir bitkidir. Yenilebilir meyveleri için yaygın olarak yetiştirilen popüler bir bitkidir. Gövde, kısa dalları olan dik, kuvvetli bir çalı şeklinde gelişir, ancak uzun, sürünen gövdeli çeşitleri de vardır. Kabak yaprakları büyük, uzun yaprak saplı ve çiçekleri tek eşeyli, büyük, sarıdır. Meyvesi silindirik bir kavundur. Kabak ışığa karşı çok talepkardır ve gölgeli arazilerde yetiştirilmesi üretimi azaltır. Nem ihtiyacı yüksektir ancak gelişmiş kökleri sayesinde kuraklığa karşı oldukça dayanıklıdır. Derin, gevşek, yabani otlardan arındırılmış, cereyandan korunaklı toprakları tercih eder. Kabak mahsulleri tedavisi zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, bu nedenle doğru uygulamalar önemlidir.

KABAĞIN BAŞLICA HASTALIKLARI

Virüsler

Salatalık mozaik virüsü

Virüs yaygındır; kabak, bal kabağı, domates, patlıcan, biber ve diğer yabani bitki türlerinde bulunur. Yapraklarda mozaik görünümü veren bazı renk değişikliği lekelerinin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Sıcaklıklar düşükse, yapraklarda çevreden başlayarak merkeze doğru nekroz görülür. Saldırıya uğrayan bitkiler mozaik lekeleri olan küçük, deforme olmuş meyveler üretir. Virüs yaprak bitleri, cuscuta ve enfeksiyonlu tohumlar yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• kültürdeki ve kültürün yakınındaki yabani otların yok edilmesi;
• yaprak biti popülasyonunu kontrolü için insektisit uygulanması;
• sağlıklı tohum kullanımı;
• dayanıklı kabak çeşitlerinin kullanılması.

BAKTERİ

Köşeli yaprak lekesi (Pseudomonas syringae pv. lachrymans)

Saldırı, bitkilerin tüm toprak üstü organlarında (çenekler, yapraklar, çiçekler ve meyveler) görülür. Vejetasyonun başlangıcından itibaren, düzensiz bir şekle sahip küçük, ıslak, kahverengi lekeler ortaya çıkar. Daha sonra bu lekeler kahverengiye döner ve yanlarındaki doku kurur ve dökülür. Meyve üzerinde, saldırı küçük, dairesel, ıslak görünümlü lekelerin ortaya çıkmasına neden olur ve merkezi alan beyazımsıdır. Bu lekelerin yakınında bakteriyel eksudat görülür (yağışlı havalarda). Hastalığın ortaya çıkması yüksek nem (%90’ın üzerinde) ve 18 ila 28 ºC arasındaki sıcaklıklar tarafından desteklenir. Hastalık enfeksiyonlu tohumlar veya taşıyıcılar (rüzgar, sulama, yağmur, tarım aletleri) yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• ekimden önce tohum işleme;
• kültürel hijyen;
• yağmurlama sulamadan kaçınma;
• özel fungisitlerle kimyasal kabak tedavileri.

Kabakgillerde bakteriyel solgunluk (Erwinia tracheiphila)

Kabakta yapraklar şemsiye şeklinde solar. Daha sonra, gövdenin mekanik dokuları tahrip olur ve bakteri tarafından bloke edilen iletim damarlarının bir sonucu olarak bitki tamamen kurur. Kök ve gövdelerin kesilmesini takiben soymuk borusundan beyaz-gri bir bakteri sıvısı sızar. Bakteri bitki kalıntıları üzerinde sadece birkaç hafta kalır ancak çizgili böcek (Acalymma vittata) ve benekli böcek (Diabrotica undecimpunctata) tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• böcek kontrolü için özel böcek ilacı uygulamaları.

MİKOZİS

Kabakgillerde külleme (Sphaerotheca fuliginea)

Salatalık, kavun, kabak ve diğer kabakgillerin mahsullerinde çok yaygın bir hastalıktır ve önemli hasara neden olur. Hastalık, yapraklarda meyve veren mantarların oluşumuyla tozlu hale gelen büyük, beyaz lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Ciddi şekilde etkilenen yapraklar kahverengiye döner, kurur ve dökülür. Mantarın ortaya çıkması 24 ºC’nin üzerindeki sıcaklıklar ve kuru hava tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• toleranslı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle kimyasal kabak uygulamaları.

Kabakgiller mildiyö (Pseudoperonospora cubensis)

Kabakgillerin en önemli hastalığıdır, hem tarla bitkilerinde hem de korunan alanlarda önemli hasara neden olur. Hastalık, yaprakların üst tarafında sarı-yeşil lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir, bunlar daha sonra sarıya döner ve son olarak doku kahverengiye döner. Yaprakların alt tarafında, lekelerin yakınında, mantarın fruktifikasyon dolayısıyla oluşan mor-gri bir tüylenme vardır. Saldırının ardından yapraklar kuruyup dökülür ve meyve küçük kalır. Enfeksiyonun ortaya çıkması, yapraklarda su damlalarının bulunması ve 10 ila 30 ºC arasındaki sıcaklıklar tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• yağmurlama sulamadan kaçınma;
• dayanıklı kabak çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• hasattan arta kalan bitki artıklarının toplanması ve yakılması;
• özel fungisitlerle kabak tedavileri.

Bakteriyel fusarium solgunluğu (Fusarium oxysporum)

Fusarium bir damar hastalığıdır, ilk belirtisi yaprakların sararması ve solmasıdır, ardından hastalık yavaş yavaş bitkinin tepesine doğru ilerler. Gövde bölümünde, önde gelen damarların kahverengileşmesi gözlenir. 28 ila 32 ºC arasındaki sıcaklıklar, hafif asidik toprak pH’sı, yüksek toprak nemi ve düşük potasyum seviyeleri bu hastalığın ortaya çıkmasını destekleyen faktörlerdir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• fideden itibaren alt tabakanın dezenfeksiyonu ve ekimden önce tohumların işlenmesi;
• rasyonel gübreleme;
• büyüme mevsimi boyunca belirli fungisitlerle kimyasal kabak tedavileri.

Kabak gri küfü (Botrytis cinerea)

Saldırı seralarda, poli tünellerde ve yoğun yağışlı yıllarda tarlada da kendini gösterir. En yaygın belirti, etli dokuların (saplar, meyveler) aniden solmasıdır. Meyve üzerinde, saldırı, düzensiz şekil ve boyutlarda derin, ıslak, kahverengi lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Saldırı, yüksek nem (birkaç gün üst üste %95’in üzerinde), havalandırma eksikliği, kalıcı sis, gübreleme ve aşırı sulama ile desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• rasyonel gübreleme;
• spesifik fungisitlerle tedaviler.

Kabakgillerde antraknoz (Colletotrichum lagenarium)

Hastalık, atmosferik nem ve yaklaşık 25 ℃ sıcaklık koşullarında tüm toprak üstü organlarında kendini gösterir. Yapraklarda ve gövdelerde sarı lekeler görülür, bunlar daha sonra kahverengiye döner, etkilenen dokular çöker ve meyvelerde büyük, dairesel, kahverengi lekeler görülür. Zamanla lekeler pembe bir küf ile kaplanır ve bu lezyonlara başka patojenler de yerleşebilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı ve sertifikalı kabak tohumlarının kullanılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• özel fungisitlerle kabak tedavileri.

Çökerten hastalığı (Pythium spp.)

Fidelerin en önemli hastalıklarından biridir ve filizlenme aşamasından 2-3 gerçek yaprak aşamasına kadar kendini gösterir. Saldırı durumunda, toprak seviyesindeki gövdelerin dokuları kararır, sulanır ve çürür. Hastalığın ortaya çıkması 18 ila 30 ºC arasındaki sıcaklıklar ve %90’ın üzerindeki nem ile desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• alt tabaka dezenfeksiyonu;
• aşırı sulamadan kaçınma ve fidelerin düzenli olarak havalandırılması;
• özel fungisitlerle kabak tedavileri.

Kabakgillerde uyuz hastalığı (Cladosporium cucumerinum)

Hastalık çeneklerin ortaya çıkmasından itibaren mevcut olabilir. Saldırı köşeli, yeşil lekeler şeklinde gözlenir, bunlar daha sonra gri olur ve sarı bir halka ile sınırlanır. Saldırıya uğrayan dokular kahverengiye döner, kurur ve bitkiden ayrılır. Meyve üzerinde çöken gri lekeler görülür. Hastalığın ortaya çıkması, yüksek bağıl nem ve 18-25 °C sıcaklıklar tarafından desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• kültürel hijyen;
• fide yatakların taban dezenfeksiyonu;
• rasyonel gübreleme;
• dayanıklı kabak çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

Kabakgillerde Alternaria yaprak yanıklığı (Alternaria cucumerina)

Genellikle Cucurbitaceae familyası bitkilerinde (salatalık, kabak, kavun vb.) bulunan bir hastalıktır. Etkilenen yapraklarda, genişleyebilen küçük renk değişikliği lekeleri ve yüzeylerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden konsantrik alanlar görülür. Mantar, toprak yüzeyindeki ve kendiliğinden yetişen turpgillerdeki bitki kalıntılarına karşı direnç gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• yabani ot kontrolü;
• ekimden önce tohum işleme;
• spesifik fungisitlerle tedaviler.

KABAĞIN BAŞLICA ZARARLILARI

Tel kurtları (Agriotes spp.)

Tel kurtların larva evresini temsil eder. Yetişkinler karışık bir beslenmeye sahiptir, ancak verdikleri zarar önemsizdir. Larvalar bitkilerin kök sistemine ve gövdesine saldırarak kurumalarına neden olur.

Kontrol önlemleri:

• ekimden önce toprak dezenfeksiyonu;
• ekim ile birlikte belirli böcek ilaçları ile toprak işlemlerinin uygulanması.

Kırmızı örümcek akarı (Tetranychus urticae)

Yılda 6-10 nesil verir ve yetişkinlik döneminde, özellikle dişi olarak (erkekler genellikle daha nadirdir), ağaçların pul pul dökülmüş kabuklarının altında, dökülmüş yaprakların altında, kuru otların üzerinde veya toprağın yüzey tabakasında kışı geçirir. Saldırıya uğrayan yapraklar kurur ve dökülerek önemli hasara neden olur. Saldırı sonucunda sürgünlerin gelişimi durur ve meyveler erken olgunlaşır.

Kontrol önlemleri:

• akarisitlerle tedavi uygulamak.

Yaprak bitleri

Polifag türlerdir, bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç ederler. Kendiliğinden oluşan florada büyürler ve daha sonra ekili türlere geçerler. Yaprakların, çiçeklerin veya çiçek salkımlarının ve genç sürgünlerin alt tarafında bir kolonidir. Saldırıya uğrayan bitkiler durgunlaşır, sararır ve mantar saldırılarına karşı hassas hale gelir. Yaprak bitlerinin bitkilerin hücresel suyu ile beslenmesini, yaprakların tatlı dışkıları ile kaplanması izler ve saprofit mantarların yerleşmesine ve isli küf oluşumuna izin veren “tatlı özsu” oluşturur.

Kontrol önlemleri:

• tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisit uygulamaları.

Sera beyaz sineği (Trialeurodes vaporariorum)

Zararlı tüm yıl boyunca sera koşullarında ve sadece yaz aylarında tarlada yetişir. Serada, koşullar uygun olduğunda 3-6 nesil boyunca gelişebilir. Erginler ve larvalar yapraklarda, genellikle sürgünlerde kolonize olur. Saldırıyı takiben yapraklar sararır, kurur ve dökülür.

Kontrol önlemleri:

• kültürün hasadından sonra bitki kalıntılarının yok edilmesi;
• yeni bir kültürün kurulmasından önce seraların ve poli tünellerin dezenfeksiyonu;
• tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisit uygulamaları.

Tripsler

Çok sayıda kültür bitkisine saldıran, çıplak gözle görülmesi zor olan küçük zararlılardır. Tepe kısımlarına, çiçeklere, yapraklara yerleşerek çiçeklerin dökülmesine ve bitkilerin cüceleşmesine neden olurlar. Tripsler aynı zamanda virüs bulaşma taşıyıcılarıdır.

Kontrol önlemleri:

• tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisit uygulamaları.