Gübre, bitkilerin büyümesi ve gelişmesi için gerekli tüm maddeleri içeren doğal, eksiksiz bir gübredir. Yapılandırılmamış, humus bakımından fakir, gevşemeye yardımcı olan, su tutmayı iyileştiren ve toprak organizmalarının faaliyetini teşvik eden topraklarda kullanılır. Etkisi, uygulamadan sonraki dördüncü yıla kadar görülebilir.

En iyi hasat, organik ve mineral gübreler aynı anda kullanıldığında elde edilir.

Gübre ve diğer organik gübrelerin uygulanması hem toprağa verilen besin maddeleri hem de bitki büyüme ve gelişme koşullarının iyileştirilmesi açısından önemlidir.

Depolama ve kompostlama

Gübre kademeli olarak elde edildiğinden, bu şekilde uygulanmaz. Platformlarda toplanır ve kompostlaştırılır.

Kompostlaştırma (fermantasyon) çeşitli yöntemlerle yapılabilir. Yaygın olarak kullanılan yöntemler şunlardır:

• aerobik arıtma (“sıcak” kompostlama) – organik maddeyi gevşeterek ve kompostlama sırasında havalandırmayı sağlayarak – bu tür kompostlama 6-12 ay sürer;
• anaerobik arıtma (“soğuk” kompostlama) – organik maddeyi en başından itibaren yoğun bir şekilde yerleştirerek – 4-5 ay sürer ve yarı fermente gübre ile sonuçlanır;
• karışık kompostlama (önce aerobik, ardından anaerobik kompostlama) – 3-4 ay sürer.

Kompostlama yığınlar halinde de yapılabilir, ancak yüksek azot ve diğer element kayıpları nedeniyle uygun bir yöntem değildir.

En çok tavsiye edilen yöntem aerobik yöntemdir çünkü aerobik mikroorganizmaların etkisi altında daha fazla miktarda hümik asit gelişimine izin verir. Ayrıca, aerobik fermantasyon sırasında ulaşılan yüksek sıcaklıklar, içindeki yabancı ot tohumlarının bir kısmının yok olmasına yol açar.

Depolama

Hava ve su kirliliğini önlemek için evlerden ve su kaynaklarından mümkün olduğunca uzakta, en az 50 metrede saklanır. Suyun malzemenin tabanında toplanmaması için daha yüksek bir zemine bu amaç için özel olarak tasarlanmış bir platform yerleştirilmesi önerilir. Platform hafif eğimli beton bir tabana sahip olmalı ve eğimli ucunda bir toplama havuzuna bağlı bir drenaj bulunmalıdır. Platformda yaklaşık 1,5 m yüksekliğinde duvarlar bulunmalı, genişlik ise genellikle 3-4 m olmalıdır.

Gübre her gün katmanlar halinde yerleştirilir ve üzerine süperfosfat serpilir (kütlenin yaklaşık %1-2’si kadar dozlarda). Süperfosfat kullanımı amonyak azotu kaybını sınırlamayı ve elde edilen kompostun kalitesini artırmayı amaçlar. Depolama, 1,2 m yüksekliğe kadar yoğun gübre içeren katmanlar halinde yapılmalıdır. Daha sonra su, sıvı gübre veya idrar ile sulanmalı ve yaklaşık 20 cm toprak ile örtülmelidir. Sonunda, fermente olana kadar 4 ay boyunca saklanır ve daha sonra kullanım için tarlaya taşınır.

Gübre çeşitleri

Hayvan türüne bağlı olarak gübre sığır, at, koyun, domuz veya kuşlardan gelebilir.

Fermantasyon aşamasına göre 4 tip bilinmektedir:

• taze gübre – samanlar serttir, değişmeyen bir renge sahiptirler ve gübreden elde edilen sıvı özüt sarı renktedir;
• yarı fermente gübre – kamışlar kahverengiye döner, kolayca kırılır ve gübrenin ağırlığı azalır;
• fermente gübre – samanlar artık tanınmaz haldedir, yağlı bir görünüme sahip siyahımsı bir kütle gibi görünür ve gübrenin başlangıçtaki ağırlığı yaklaşık %50 oranında azalır;
• çok iyi fermente olmuş gübre (bahçe küfü) – siyahımsı topraksı bir kütle olarak görünür ve ağırlığı yaklaşık %25 azalır.

Kimyasal bileşim

Gübre, bitkilerin büyümesi için ihtiyaç duyduğu tüm mikro ve makro elementleri içerir.

Somut analizlerin yokluğunda, yarı fermente sığır gübresinin ortalama %22 kuru madde ve %0,5 azot, %0,25 fosfor, %0,6 potasyum, %0,05 kükürt, %0,5 kalsiyum, %0,2 magnezyum, 4 g bor/t ve 2 g bakır/t içerdiği düşünülebilir.

Kimyasal bileşim, hayvan türlerine, kullanılan yemin kalitesine, fermantasyonun türüne ve derecesine göre büyük ölçüde değişir.

Besin maddelerinin en yoğun olduğu katı dışkılar kuşlarınki, ardından koyunlarınki, sonra atlarınki, en düşük konsantrasyon ise sığırlarınkidir.

Taze sıvı gübre (idrar) azot ve potasyum bakımından katı gübreden daha yoğundur ancak fosfor bakımından çok daha fakirdir ve neredeyse hiç yoktur.

Gübredeki besin maddelerinin erişilebilirliği her element için farklıdır:

Azot: Gübreden erişilebilirliği ayrışma aşamasına, toprak türüne, geldiği türe, uygulama mevsimine vb. bağlıdır. Taze gübre bitkilerin erişebileceği az miktarda azot içerir ve sadece amonyak formundadır. Bu nedenle, azot sadece uzun vejetatif büyüme dönemine sahip mahsuller (kökler, mısır, domates, sonbahar lahanası) için ilk yılda sağlanır. Buna karşılık, kısa vejetatif büyüme dönemine sahip ürünler taze gübredeki azot ve fosfordan çok az yararlanır.

Mahsullere uygulanan gübredeki azotun sadece %50-60’ı doğrudan etkiye sahiptir, geri kalanı toprağın alt katmanlarına sızarak veya buharlaşma yoluyla kaybolur.

Gübre çok fazla saman içeriyorsa, mineral azotun bir kısmı mikroorganizmalar tarafından ayrışmaları için tüketilir ve böylece besin tüketimi açısından mahsul bitkileri için bir rakip haline gelir.

Fosfor: bileşikler mikroorganizmaların etkisi altında mineralleştikçe bitkiler için erişilebilir hale gelir. İlk yıl, gübredeki fosfor mineral gübrelere kıyasla yaklaşık %30 oranında kullanılır (sadece %10-20’si kullanılır).

Potasyum: İnorganik tuzlar şeklinde bulunan potasyuma bitkiler kolayca erişebilir. Gübredeki potasyum bitkiler tarafından kolayca ve hızlı bir şekilde asimile edilir.

Kullanım

Öncelikle mısır, pancar, patates, ayçiçeği gibi uzun bir vejetatif büyüme dönemine sahip bitkilere uygulanır. Kural olarak, bir mahsulün büyüme mevsimi ne kadar kısa olursa, uygulanan gübre o kadar iyi fermente edilmelidir.

Fermente edilmemiş gübre bahçe sebzeleri için asla toprağa karıştırılmaz. Taze organik maddeye duyarlı bitkilere (soğan, sarımsak, havuç, fasulye) sadece çok iyi olgunlaşmış kompost uygulanır. Kabakgiller için yarı fermente gübre çok uygundur.

Mineral elementler yıldan yıla farklı miktarlarda asimile edilir. Böylece, ilk yıl gübreden gelen azot %20-25 oranında, fosfor %30-40 oranında ve potasyum %60-70 oranında asimile edilir.

İlk yılda, gübre uzun vejetatif büyüme dönemine sahip bitkiler (mısır, patates, pancar, ayçiçeği, domates) tarafından daha iyi kullanılır.

Uygulamadan sonraki ikinci yılda, en iyi tahıllar, erken patates, soğan ve bezelye üzerinde kullanılır.

Kimyasal gübrelerin özel olarak kullanılması gübre kullanımının önemini azaltamaz.

Gübre uygulaması

Hayvan gübresi uygulamada, mineral element rezervini bilmek için bir toprak analizini takiben yapılması tavsiye edilir. En sık kullanılan dozlar 20-40 t/ha’dır ve uygulama 2-4 yılda bir yapılır (tarla bitkileri, ağaçlar ve üzüm bağları için her 3-4 yılda bir ve tarlada yetiştirilen sebzeler için her 2-3 yılda bir veya yılda bir).

Fermente gübrenin platformda taşınması ve yayılması, hemen toprağa karışabileceği zaman gerçekleşir. Sonbahar ekimleri için gübre, yazın bulutlu havalarda taşınır ve hemen toprağa karıştırılır. İlkbahar mahsulleri için, sürüldükten sonra sonbaharda dahil edilir.

Yetiştirilen mahsulün türüne bağlı olarak hektar başına doz önerileri: samanlı tahıllar (10-15 t/ha), mısır (20-25 t/ha), patates ve pancar (20-30 t/ha), baklagiller (10 -15 t/ha), meyve bahçeleri ve üzüm bağları (40-60 t/ha), sebze mahsulleri (80-100 t/ha).

Hafif, kumlu topraklarda gübreleme daha derine, 30 cm derinliğe kadar yapılmalıdır ve ağır topraklarda gübreleme 18-25 cm derinliğe kadar yapılır.

İyi fermente edilmiş gübre 10-15 cm, az fermente edilmiş gübre ise 18-20 cm derinliğe gömülür. İyi öğütülmüş, orta derecede nemli ve homojenliği en az %75 olmalıdır.

Kompost

Kompost, gübrenin ilk ağırlığının sadece %25’ine sahip olduğu ve “yağlı” siyahımsı bir toprak görünümünü aldığı 2-3 yıl süren çok ileri düzeyde ayrışması sonucu ortaya çıkar.

Kompostun ortalama besin içeriği, yarı fermente gübre ile karşılaştırıldığında N ve P açısından neredeyse iki katına çıkmaktadır: 0,7-0,9 azot, %0,5 fosfor, %85 potasyum, %0,45 kalsiyum.

Kompost, mükemmel fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle özellikle sebze yetiştiriciliğinde ve çiçekçilikte kullanılır, fide üretiminde vazgeçilmezdir.

Kuş gübresi (kuş dışkısı)

Azot ve fosfor içeriği gübre içeriğinden 3-4 kat daha yüksek olan bileşik bir gübredir. Pratik bir bakış açısıyla, kuş gübresindeki tüm besin maddelerinin uygulamanın ilk yılından itibaren bitkiler için tamamen erişilebilir olduğu düşünülebilir.

Yarı fermente kuş gübresi ortalama olarak şunları içerir: 30 kuru madde, %1,2 toplam azot, %1 fosfor, %0,45 potasyum, %0,5 magnezyum, %1,1 kalsiyum ve %0,13 kükürt.

Sebze yetiştiriciliğinde ve meyve bahçelerinde temel gübreleme için önerilen dozlar 4-6 t/ha yarı fermente gübredir. Sebze yetiştiriciliğinde, vejetatif büyüme döneminde daha düşük dozlarda, su ile süspansiyon şeklinde uygulanabilir. 4-6 L suya 1 kg gübre ekleyerek konsantre bir çözelti hazırlanmalıdır.

Koyu, krema kıvamında olmalı ve yaklaşık 30 gün boyunca demlenmelidir. Maserat bu şekilde uygulanmaz, ancak bitkilerin yanmasını önlemek için çeşitli oranlarda seyreltilir. Soğan, kabak, domates, kereviz ve turp için oran 1/10’dur (1 ölçek maserat + 10 ölçek su). Salatalık, havuç ve pırasa için oran 1/20’dir. Vejetatif büyüme ve meyve verme sırasında gübreleme yapılması tavsiye edilir. Bitkilerin yanmasını önlemek için aşırı gübreleme yapmayın.