Gövde mantarı – Kabuk, gövde ve kökler ile gövde arasındaki alanın hastalıklarına, vejetatif büyüme döneminde toplu halde yayılan çeşitli mantarlar neden olur. Gövde mantarı ağaçlara saldırır ve maksimum meyve verme dönemini aşmış ağaçlar olmak üzere en eğilimli olan kansere neden olur. Çeşitli nedenlerle mekanik hasara uğrayan ve zayıf düşen ağaçlar da bu mantarların saldırılarına hedef olur.

Ağacı tedavi etmek zordur ve genellikle eksiktir, bu nedenle mantarların ortaya çıkmasını önlemek onları kontrol etmekten daha etkili ve daha kolaydır.

Kav mantarı (Fomes fomentarius)

Bu mantarlar ölü gövdelerde de yetişir, ancak kayın, karaağaç, gürgen, meşe, dişbudak, kavak, akasya, kestane gibi çeşitli yaprak döken ağaçların canlı gövdelerini tercih eder. Tüm yıl boyunca bulunabilir ve beyaz bir ahşap çürümesi üretir.

Mantarlar diri oduna saldırır, ardından asıl saldırının gerçekleştiği öz oduna girer. Saldırıya uğrayan ahşap çürür ve başlangıçta koyu kahverengi renk alır. Daha sonra tüm ahşap çürükleri kırılgan hale gelir ve çatlar.

Bu mantarları kontrol etmek çok zordur. Saldırının önlenmesi bitki sağlığı önlemleri ile gerçekleştirilebilir.

Tüylü maymuncuk mantarı (Schizophyllum commune)

Çürükçül mantar çoğu yaprak döken ağaçta yetişir ve odun çürümesine neden olur. Meyve ağaçlarında da bulunabilir. Mantar miselyumu kabuk ve ahşap arasında büyür ve kambiyum, diri odun ve öz odunu tahrip eder. Saldırıya uğrayan dallar kurur ve kolayca kırılır.

Saldırıyı önlemek için ağaçların yaralanmaması gerekir.

Bal mantarı (Armillaria mellea)

Polifag bir türdür ve çoğu kozalaklı ağaç, yaprak döken ağaçlar, meyve ağaçları ve otsu bitkiler için çok zararlıdır. Her yaştan örnekte görülür ve beyaz ahşap çürümesine neden olur.

Saldırıya uğrayan ağaçların yaprakları sararır ve dallar, özellikle tacın tepesine doğru kurur. Ayrıca, reçine kök üzerinde veya kökler ile gövde arasındaki alanın yakınında görülebilir. Yıl boyunca mantarın varlığı, yelpaze şeklindeki miselyumu sayesinde fark edilebilir.

Dal kanseri hastalığı (Nectria galligena)

Meyve bahçelerinde, fidanlıklarda, bahçelerde ve parklarda, ağaçlarda veya süs bitkilerinde bulunabilir. Dal kanseri hastalığı elma ağaçlarına özgü olmakla birlikte kayın, ıhlamur, akasya, akçaağaç, ceviz, Japon akasyası gibi diğer türlerde de görülür. Mantar ağacın kabuğuna saldırarak ülserasyonlara neden olur. Daha sonra yara derinleşir ve ülserasyon gövdede ise dalın veya tüm ağacın ölümüne neden olur.

Genelde, bu mantarın neden olduğu çürükler bir tomurcuğun yakınında veya bir lezyonun yakınında haşereler elma pamuklu biti (Eriosoma lanigerum), budama, dolu veya diğer mantarlar tarafından mekanik olarak üretilir.

Enfeksiyon bölgesinde, hem yüzeye hem de derinlemesine uzanan küçük kırmızımsı kahverengi bir leke belirir. Başlangıçta pürüzsüz olan kabuk yivlidir ve daha ileri bir aşamada pul pul dökülür ve ahşap açıkta kalır.

Sağlıklı kabuk, her bahar bu etkilenen alanların çevresinde bir örtü dokusu dalgası üreterek tepki verir. Böylece yaranın kenarları kalınlaşır. Eğer örtü dokusu yarayı kapatmadan önce büyümeyi durdurursa, o zaman yara “açık kanser” haline gelir. Doku, şişmiş bir düğüm görünümünde olan yarayı tamamen kapatmayı başarırsa, “kapalı kanser” oluşur. Zamanla, etkilenen alan yayılır ve saldırı yerinden kuruyan dalı kısmen veya çevreleyebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

Mantarın ortaya çıkmasını önlemek için sadece sertifikalı dikim materyali tedarik edilmelidir. Bahçe aletleri dezenfekte edilmeli, gövdelerdeki nekroz ve çürükler sağlıklı dokuya ulaşılana kadar temizlenmeli ve yaralar bakır bazlı bir çözelti ve ardından mastik ile kapatılmalıdır. Kesilen etkilenmiş dallar yakılarak yok edilmelidir.

Kök çürüklüğü (Phytophthora cactorum)

Elma ağacı yetiştiriciliğinin farklı alanlarında bilinen bir hastalıktır, ancak literatürde diğer türlerden de bahsedilmektedir: armut, kayısı, erik, kiraz, frenk üzümü ağaçları, Avrupa bektaşi üzümü, yaban mersini, çilek ve ceviz.

Hastalık gövde, dallar ve meyvelerde kendini gösterir. Saldırı genellikle aşılama noktasının üzerinde, ıslak bir leke şeklinde başlar. Kabuk mora döner ve zamanla kahverengimsi griye döner. Kabuğun altındaki doku kırmızı veya kahverengidir ve süngerimsi bir kıvama sahiptir. Yüksek ısı ve nemin elverişli olduğu koşullarda, mantar gövdeyi kuşatarak sarabilir. Meyve üzerindeki saldırı, düzensiz bir dış hat ile kahverengi bir leke ile kendini gösterir. Mantar meyvenin özüne nüfuz eder ve çürümesine neden olur.

Önleyici tedbirler:

Agroteknik hastalık önleme yöntemleri dengeli gübreleme, rasyonel sulama, Phytophthora cactorum (kök ve sap çürüklüğü) için konakçı bitkilerin uzaklaştırılması ve ağaçlara zarar vermekten kaçınılmasını önermektedir.

Phomopsis kanseri (Phomopsis mali)

Elma, armut, erik, kiraz ağaçları, asma vb. ağaçlara saldırır. Mantar dallara saldırarak özellikle aşılama noktasında çürüklere neden olur. Büyük bir saldırı ağacı zayıflatabilir ve gövdenin etrafındaki kabuğa zarar verebilir. Hastalık yüksek atmosferik nem tarafından tercih edilir.

Kara çürüklük (Sphaeropsis malorum)

Mantar özellikle elma ve armut ağaçlarına, nadiren de kayısı, kiraz ve erik ağaçlarına saldırır. Don, böcekler, kesikler, aşı noktalarının neden olduğu lezyonlarda kanserlere neden olur. Hastalık yüksek nemden hoşlanır. Enfeksiyon kaynakları ağaçlardan mumyalaşmış meyveler ve kabuk çürükleridir.

Pullu mantar (Polyporus squamosus)

Saprofitik ve parazitik, hem canlı ağaçların hem de kuru ağaçların gövdelerinde büyüyen yıllık bir mantardır. Ceviz, karaağaç veya diğer sert ağaçların gövdelerinde tek başına veya gruplar halinde görülür. Özellikle ilkbaharda, Nisan-Mayıs aylarında bulunabilir, ancak yaz veya sonbaharda da bulunabilir.

Şapka 60 cm çapa ulaşabilir, yelpaze şeklindedir ve sapın giriş bölgesinde derin bir delik bulunur. Şapkanın rengi sarı ile kahverengi arasında değişir ve zamanla rengi koyulaşma eğilimi gösteren kahverengi pullarla kaplıdır. Sap kısadır ve ağacın kabuğuna bakar.

Mantar, üzerinde büyüdüğü gövde veya dallarda beyaz çürümeye neden olur. İlk başta ahşap kırılgan, süngerimsi hale gelir, daha sonra saldırıya uğrayan kısımda boşluklar gelişir. Bu şekilde ahşap kolayca kırılır. Genellikle mantarın meyvesi (şapka) gövde veya daldaki bir yaranın üzerinde belirir, mantar bu yaradan ahşaba nüfuz eder.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

Bu mantar ortaya çıkarsa, mantarın meyve veren gövdesini uzaklaştırın, etkilenen kısmı temizleyin ve bakır fungusitlerle tedavi edin. Yaralı bölgeyi korumak için mastik uygulayın.

Mercan lekesi (Nectria cinnabarina)

Hastalık, düşük sıcaklıklara veya böceklerin ve çeşitli mantarların saldırısına maruz kalan ağaçların, çalıların ve orman türlerinin dallarında görülür. Saldırı, vejetatif büyüme döneminde meydana gelir ve daha sonra kırmızımsı misel püstülleri ile kaplanan dalların ve kabuğun kuruması ile kendini gösterir. Mantar kabuğa ve ahşaba nüfuz eder ve lignini tüketir, ahşap kalan selüloz nedeniyle beyazımsı bir renk alır. Bir yıldan diğerine bulaşma miselyum yoluyla gerçekleşir ve vejetatif büyüme döneminde yayılma sporlar yoluyla olur.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

Kuru ve zayıf düşmüş dallar temizlenmeli, yaralar bakırlı fungusitlerle dezenfekte edilmeli ve mastikle kaplanmalıdır. Gübrelerin rasyonel bir şekilde uygulanması ve türe göre yetiştirme teknolojisine uyulması tavsiye edilir.

Fusicoccum kanseri (Fusicoccum amygdali)

Şeftali ve kayısı ağaçlarında yaygın bir hastalıktır ve önemli hasara neden olur. Mantar, kesikler, böceklerin saldırısı veya dolu nedeniyle oluşan yaralardan içeri girer. Saldırı, ilkbaharda başlayan ve sonraki yıllarda da devam eden bir yıllık sürgünlerde ortaya çıkar. Tomurcukların etrafında veya yeni sürgünlerin tabanında kırmızımsı kahverengi veya koyu kahverengi bir leke görülür.

Semptomlara müsilaj varlığı eşlik eder. Yapraklarda büyük, düzensiz şekilli kahverengi lekeler görülür. Saldırıya uğrayan meyveler çürür. Mantar, etkilenen tomurcukları ve sürgünleri kurutan toksin fusicoccinler üretir.

Mantarlar saldırıya uğrayan dallarda kalmaya devam eder, ilkbaharda fruktifikasyonlar ve sporlar geliştirir. Yaralanmanın ardından sporlar mantarın büyümesini ve yeni enfeksiyonların oluşmasını sağlar.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

Sonbaharda yapraklar döküldükten sonra ve ilkbaharda tomurcuklar kabarmadan önce yapılan tedaviler bu mantarın saldırısını sınırlayabilir. Hastalık ortaya çıktığında, etkilenen kısımların sökülüp yok edilmesi ve bakırlı fungusitlerle tedavi uygulanması önerilir.

Valsa kanseri (Valsa leucostoma)

Hastalık erik, kayısı ve şeftali ağaçlarının bulunduğu eski ve bakımsız bahçelerde görülebilir. Saldırıya uğrayan ağaçların dallarında, erken dökülen sarı renkli, az sayıda, küçük yapraklar bulunur. Bu dallar yukarıdan aşağıya doğru kurur. Sürgünlerin kabuklarında gri veya kahverengi lekeler oluşur ve bunlar büyür. Fidelere saldırdığında, hastalık onların tamamen kurumasına neden olabilir. Saldırıya uğrayan dallarda beyazımsı diskler şeklinde müsilajlı sızıntılar ve mantar meyve gövdeleri oluşur.

Genç dallardaki enfeksiyon, koyu ve açık konsantrik alanlar gösteren renksiz ve derinleşmiş alanlar şeklinde kendini gösterir. Bu lekeler genellikle kıştan kurumuş tomurcukların etrafında görülür. Tacın merkezinde bulunan bir yaşındaki sürgünler saldırıya daha yatkındır. Gövde ve yaşlı dallardaki saldırı, aşırı müsilajın eşlik ettiği çürükler yoluyla kendini gösterir.

Mantar, dirençli bir mantar şeklinde dalların kabuğunda kışı geçirir. İlkbaharda, yeni enfeksiyonları sağlayacak sporlar gelişir.

Önleme ve kontrol yöntemleri:

Saldırıya uğrayan dallar uzaklaştırılır, budama sonrasında oluşan yaralar bakırlı fungusitlerle tedavi edilir ve son olarak bu alanları korumak için mastik uygulanır. Ağaçları bu mantarın saldırısından korumak için zararlıların kontrol edilmesi, budama yapılması, soğuğa dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi, gübreleme yapılması ve ağaçların doğru şekilde sulanması önerilir.

AĞAÇLARDA BÜYÜYEN MANTARLARI KONTROL ETMEK

Bakım çalışmaları, dormansi döneminde kabuk ve oyukların temizlenmesini içerir. Kabuk, ölü doku, likenler ve yosunlar temizlenene kadar özel aletlerle kazınır. Kazıma işleminden sonra, kazınan kısımlara konsantre bir çözelti ile işlem uygulanır. İşlemler, kabuğun canlı kısmına zarar vermemek için dikkatli bir şekilde gerçekleştirilir. Oyuklar aynı solüsyon ile temizlenir ve dezenfekte edilir. Oluşan yaralara mastik sürülür.

Altın zırh likeni (Xanthoria parietina)

Liken türleri çok sayıda ve çeşitlidir; zaman içinde 13.000’den fazla tür tespit edilmiştir. Son yıllarda likenlerin ortaya çıkmasını ve büyümesini destekleyen koşullara ilişkin çok sayıda çalışma ve keşif yapılmıştır. Liken türlerinin çoğu, ılımlı sıcaklıklarla birlikte güçlü ışık ve yüksek nem koşullarını tercih eder. Bu nedenle, farklı rakımlarda ve çeşitli iklim koşullarında bulunabilirler. Çok kolay adapte olan ve metabolizmalarını uzun süreler boyunca azaltarak daha zorlu koşullara (alpin, arktik veya çöl alanları) dayanabilen türler de tespit edilmiştir. Liken türlerinin çoğu kirliliğe karşı hassastır, varlıkları ya da yoklukları hava kalitesini gösterir.

Likenler nedir?

Likenler, bir mantar ve bir alg arasındaki kalıcı birliktelikten kaynaklanan özel bir organizma grubudur. Ortaya çıkan vejetatif vücut, simbiyozu oluşturan iki partnere kıyasla morfolojik, yapısal ve fizyolojik açıdan tamamen farklıdır.

Mantar kendi besinini üretemez, bu nedenle başka bir yaşam formuna bağımlıdır. Yeşil algler yeşil bir pigment olan klorofile sahiptir, bu nedenle fotosentez yapabilir ve besin üretebilirler. Mantar tarafından çevrelenen yosun, ona var olması için gereken besini sağlar. Böylece likenler gerekli besini kendileri üretir ve ağaç kabuğundan beslenmez, onu sadece destek olarak kullanır.

Likenler ve ağaçlar

Likenler ağaç gövdelerinde ve dallarında yaygındır çünkü kabukları ışık, su ve havadaki maddeleri toplamak için uygun bir yer sağlar. Onları sağlıklı ağaçlarda da buluruz, ancak çoğu durumda likenler yaşlı ağaçlarda, düşüşte veya stresli koşullar altında bulunur. Onları yaşlı ağaçların gövdelerinde ve dallarında daha sık buluruz çünkü kısmen yapraksız bir taçları vardır, böylece likenler için daha fazla ışık sağlarlar. Ayrıca, pul pul dökülmüş, pürüzlü kabuk onlar için daha iyi bir destektir.

Genellikle likenlerin varlığı ağaç hastalıklarının nedeni ile ilişkilendirilir. Araştırmalar likenlerin ağaç için zararlı olmadığını, ancak diğer mantarların ölü dokuya nüfuz ederek ahşaba zarar verebileceğini göstermiştir. Bu nedenle, ağacın ölü dokusu uzaklaştırılmalıdır.

Likenler doğrudan zararlı olmasalar bile patojenik mantar ve böceklere ev sahipliği yaparlar. Likenlerin üzerinde büyüdüğü kısımlar kazınarak temizlenebilir, ardından bakırlı fungusit ile tedavi edilebilir ve mastik ile kaplanabilir.