Göknar ağacı (Abies), Pinaceae familyasının bir parçası olup, yaklaşık 48-56 tür iğne yapraklı ağaç bitkisini içerir ve çoğunlukla ılıman iklimin dağlık bölgelerinde yayılır. Olgunlukta gövde çapı 0,5 ila 4 m arasında olan, 80 m’ye kadar yüksekliklere ulaşabilen büyük ağaçlardır. Abies cinsinin türleri, Pinaceae familyasının diğer cinslerinden, daha az keskin olan ve dal üzerinde aynı seviyede yer alan iğnemsi yaprakların görünümü ile farklılık gösterir. Aynı zamanda, göknar ağaçları söz konusu olduğunda, kozalaklar dikey, yükselen bir konuma sahiptir ve mumlara benzer. Olgunlukta parçalanırlar.

ABIES ALBA (AVRUPA GÜMÜŞ GÖKNARI)

Avrupa’daki dağlık bölgelere özgüdür ancak ABD ve Kanada’daki plantasyonlarda da bulunur. Piramidal bir tacı ve derin, dönebilen bir kökü olan birinci boy bir ağaçtır. Maksimum 50-60 m yüksekliğe ulaşabilir ve gövde çapı 1,5 m’ye kadar çıkabilir. Yapraklar iğnemsi, basık bir şekle sahiptir ve tek bir seviyede düzenlenmiştir. Üst kısmı parlak, koyu yeşil, alt kısmı ise beyazımsıdır ve iki beyaz stoma şeridine sahiptir. Yaprakların uçları hafif yuvarlaktır. Meyveler, 9-17 cm uzunluğunda ve 3-4 cm genişliğinde dik, büyük kozalaklarla temsil edilir. Olgunlaştıklarında düşen ve içlerinde çiftler halinde gruplanmış tohumların bulunduğu 150-200 pul taşırlar. Çiçekler ilkbaharda, yeni yetişen tepelerde görülür, konik bir şekle sahiptirler, uzamışlardır ve soluk sarı renklidirler.

ABIES BALSAMEA (BALSAM GÖKNARI)

Dar ve sık taçlı, II. boy, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’ya özgü bir ağaçtır; 14-20 m yüksekliğe kadar ulaşabilir. Alt tarafında iki beyaz stoma şeridi bulunan parlak ve düzleştirilmiş iğneleri olan koyu yeşil yaprakları vardır. Güçlü bir karakteristik kokusu vardır (aromatik). Genç örneklerin reçine damlaları olan pürüzsüz, gri kabukları vardır ve olgun olanlar çatlaklar ve reçine sızıntıları olan kaba kabuklara sahiptir. Kozalakları 4-8 cm uzunluğunda, düz, mor renklidir ve sonbaharda tohumlarını kaybeder.

ABIES CEPHALONICA (YUNAN GÖKNARI)

Yunanistan’ın dağlık bölgelerine özgü, 25-35 m, nadiren 40 m yüksekliğe ulaşabilen, gövde çapı 1 m’ye kadar olan I-II boyunda bir ağaçtır. Koyu yeşil ve parlak, ince ve keskin iğneleri ile diğer türlerden farklıdır. İğnelerin alt tarafında iki adet beyaz-mavi stoma şeridi bulunur. Kozalakları Abies alba‘nın kozalaklarına benzer.

ABIES CONCOLOR (GÜMÜŞ GÖKNARI)

Kuzey Amerika’ya özgü, 60 metreye kadar boylanabilen I. boy bir göknar ağacıdır. Tacı konik, düzenli, yeşil-mavi iğneler nedeniyle açık gümüş tonundadır. İğneler büyük, yassı, düzensiz dizilmiş ve çok sayıda stoma çizgisi ile kendine özgü bir görünüm kazanmıştır. Kozalaklar 6-12 cm uzunluğunda ve 4 cm genişliğindedir ve yeşil-mor renktedir. “Candicans” çeşidi, beyazımsı gri iğneleri ile daha açık bir gölgeye sahiptir.

ABIES HOMOLEPIS (NİKKO GÖKNARI)

Aslen Japonya’dan gelen bu ağaç, 40 m yüksekliğe kadar büyüyebilen, gövde çapı 1,5 m olan uzun bir ağaçtır. Tacı konik, sık iğneli, koyu yeşil, üst tarafı parlak ve alt tarafı beyazımsıdır (stoma şeritleri nedeniyle). Kozalakları 6-12 cm uzunluğunda ve 3-4 cm genişliğindedir ve mavi-mor renktedir.

ABIES KOREANA (KORE GÖKNARI)

Aslen Güney Kore kökenli olan bu ağaç, 18 m yüksekliğe kadar büyüyebilen III. boy bir göknar ağacıdır. 0,7 m çapında bir gövdeye ve gri-kahverengi reçine sızıntılarına sahiptir. Yukarı doğru kıvrılmış küçük iğneleri olan konik, gür bir tacı vardır. İğnelerin üst tarafı yeşil ve parlak, alt tarafı ise beyazımsıdır. Kozalaklar küçük, 4-7 cm uzunluğunda ve 2 cm genişliğindedir, genç olanlar koyu, mavi-mor renktedir ve sarı-yeşil brakteleri vardır.

ABIES LASIOCARPA VAR. ARIZONICA (MANTAR KABUKLU MAVİ GÖKNARI)

Arizona ve New Mexico’ya özgü, mavi tonlu konik tacı sayesinde dekoratif olan II. boy bir ağaçtır. İğneleri yukarıya doğru kıvrık bir şekilde uzar ve her iki tarafında da mavi-gri çizgiler bulunur.

ABIES NORDMANNIANA (DOĞU KARADENİZ GÖKNARI)

Avrupa gümüş göknarına benzer şekilde, I boyunda uzun bir ağaçtır ve yoğun ve düzenli piramidal tacı ile ayırt edilir. Karadeniz Havzası’nın dağlık bölgelerine (Türkiye, Gürcistan, Kafkas dağları) özgüdür ve 60 m yüksekliğe ulaşabilir, gövde çapı 2 m’dir. İğnemsi yapraklar düz, koyu yeşil, parlaktır ve alt tarafında iki beyaz stoma şeridi vardır. Kozalakları 10 ila 20 cm uzunluğunda ve 4-5 cm genişliğinde olup Avrupa gümüş göknarına benzer.

ABIES PROCERA (KIRMIZI GÖKNARI)

Amerika Birleşik Devletleri’ne özgü, dar, piramidal bir tacı olan uzun bir ağaçtır. Boyu 70 m’ye kadar uzayabilir, gövde çapı 2 m’dir. İğneler yoğun bir şekilde büyür, keskin ve mavi tonlarında yeşil renkli bir “fırça” oluşturur. Kozalaklar yukarı doğru yönlendirilmiştir, uzundur (11-22 cm), mor pullara ve sarı-yeşil braktelere sahiptir.

ÇEVRESEL KOŞULLAR

Işık. Genel olarak, açık renkli iğneleri olan göknar ağaçları, gölgeli alanlara yerleştirilmesi gereken Avrupa gümüş göknarı ve Doğu karadeniz göknarına kıyasla daha aydınlık yerlerde iyi büyür (bilhassa doğrudan güneş ışığına karşı hassas olan fideler).

Toprak. Göknar ağaçlarının yüksek toprak istekleri yoktur ancak ılıman topraklarda iyi yetişirler. Kireçli topraklara karşı hassas olan Balsam göknarı ve Kırmızı göknarı istisnadır.

Sıcaklık. Genel olarak, ılıman göknar türleri daha soğuk bir iklime tolerans gösterir. Dağlık bölgelere özgü olan Avrupa gümüş göknarı -27° C’ye kadar dona dayanıklıdır. Ancak bazı durumlarda ilkbahar geç donlarından etkilenebilir. Subtropikal bölgeye özgü türler (Kore göknarı, Kırmızı göknarı, Yunan göknarı) daha ılıman bir iklimi tercih eder.

Sulama

Göknar ağaçlarının sulanması yalnızca toprağın uzun süre kuru kaldığı yaz aylarında gereklidir. Yeterli nemi sağlamak önemlidir (yeterli miktarda su kullanmak, fazlalıktan kaçınmak, daha doğrusu toprak çok ıslak olmamalıdır) ve ağaçları tekrar sulamanız arasında köklerin nefes alması için zaman olmalıdır.

Gübreleme

Ağaçların ve çalıların zengin büyümesini teşvik etmek için, vejetatif gelişme döneminde, özel gübrelerin uygulanması tavsiye edilir.

Dikimi

Sonbahardan itibaren, ilk dondan sonra, toprağın donmadığı ve donma tehlikesinin olmadığı ilkbahara kadar yapılabilir. Başarılı olmak için, göknar ağaçlarının henüz fidanken dikilmesi tavsiye edilir, böylece yeni çevre koşullarına daha kolay adapte olurlar. Dikim malzemesini yetkili fidanlıklardan satın aldığınızdan emin olun. Dikimden hemen sonra, toprağı sıkıştırmak ve köklerin etrafındaki hava boşluklarını gidermek için fidanların etrafındaki toprak iyice işlenmeli ve ardından bolca sulanmalıdır. Sonrasında fideler düzenli olarak sulanmalıdır, böylece toprak nemli kalır, ancak köklerde çok yüksek nem oluşması önlenir.

Çoğalma

Çoğaltma birkaç yöntemle yapılabilir:

1. tohumla çoğaltma: kozalaklar ilk meyve döneminde, pulların doğal yayılımından önce hasat edilmelidir. Tohumların kozalakların dibinden toplanması tavsiye edilir, tepedekiler genellikle sterildir. Tohumlar, ekim için en uygun zaman olan sonbahara kadar serin ve havadar bir yerde saklanmalıdır.
2. aşılama yoluyla çoğaltma: genellikle Gümüş göknarları için kullanılır, Abies alba anacı kontrplak üzerine aşılanarak yapılır. Uygulanması zor bir yöntemdir, bu nedenle sadece uzmanlar tarafından yapılması tavsiye edilir.
3. kesimler yoluyla çoğaltma: Kesimlerden elde edilen bitkiler düzensiz bir büyümeye sahiptir, bu nedenle yaygın olarak kullanılan bir yöntem değildir.

Ayrıca:

• göknar ağaçları uzun ömürlü ağaçlardır.
• Nikko göknarı, Gümüş göknarı ve Kore göknarı kentsel ortamlar için daha uygundur.
• Gümüş göknar ve Nikko göknarı daha hızlı büyürken, Kırmızı göknarı ve Kafkas göknarı başlangıçta yavaş, olgunluğa ulaştıklarında ise daha hızlı büyürler.
• Ova bölgelerinde göknar ağaçları daha kısa ömürlüdür.
• Noel ağacı olarak saksıda kullanılan göknar ağaçları kurumaya başlayacakları için içeride 7 günden fazla dayanamazlar.
• göknar türleri kahverengi koşnil, kabuk böcekleri, eşek arıları vb. tarafından saldırıya uğramaya eğilimlidir.