Siyah frenk üzümü (Ribes nigrum), kırmızı frenk üzümü (Ribes rubrum) ve kar üzümü (Ribes niveum) çalı şeklinde büyüyen meyve veren çalılardır. Her biri yüksek biyolojik potansiyele sahiptir ve 10 ton/ha’a kadar meyve üretebilir. Frenk üzümü çalıları, 1-1,5 m yüksekliğinde, farklı yaşlarda 15-25 gövdeli dik bir büyümeye sahiptir. Toprakta, 15-50 cm derinlikte güçlü dallanmış bir kök sistemi geliştirir. Gövdeler ilk yıllarda kuvvetli bir şekilde büyür, daha sonra büyüme yoğunluğu azalır. Frenk üzümü çiçekleri salkım şeklinde kümelenir ve meyve 2 cm (çap) büyüklüğüne ulaşabilen bir meyvedir. Çalı Nisan-Mayıs aylarında çiçek açar ve meyveler Temmuz ayında olgunlaşır. Tozlaşma böcekler (entomofil) tarafından yapılır. Frenk üzümü, yüksek şeker, organik asit, sodyum, potasyum, kalsiyum, demir, diyet lifi ve vitamin (A, D, C, B6, B-12) içeriği ile önemli bir besin kaynağıdır. Diğer çalılar gibi Frenk üzümü de hastalık ve zararlılardan etkilenebileceği için Frenk üzümü tedavileri uygulanması çok önemli bir adımdır.

FRENK ÜZÜMÜ ÇALILARININ BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Frenk üzümü sarısı virüsü

Belirtiler dalların orta kısmında yer alan yapraklarda görülür. Yapraklar kısmen sararır ve kurur. Şiddetli bir saldırı durumunda yaprak damarları da sararır. Virüs vejetatif çoğalma, aşılama, çelikleme veya katmanlama yoluyla bulaşır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• kullanılan aletlerin dezenfeksiyonu (bakım ve kesim, aşılama, katmanlama için);
• çoğaltma için sağlıklı genetik materyal kullanımı.

MİKOZİS

Külleme (Sphaerotheca mors-uvae ve Microsphaera grossulariae)

Sphaerotheca mors-uvae frenk üzümünün Amerikan küllemesi olarak bilinir ve Microsphaera grossulariae frenk üzümünün Avrupa küllemesidir. Bu mantarlar genç yapraklara, meyvelere ve sürgünlere saldırır. Bu organların yüzeyinde beyaz bir misel keçesi belirir ve saldırıya uğrayan yapraklar küçük kalır, kurur ve dökülür. Sürgünler üzerinde pudramsı bir görünüme sahip beyaz lekeler belirir ve bunlar kahverengiye döner. Saldırıyı takiben çiçek tomurcukları farklılaşmaz ve üretim azalır. Genç meyveler buruşur ve kararır, olgun olanlar ise çatlar ve çürür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi (örneğin Kantata, Black Down, Tsema, Victoria, Record 35, Slitsa);
• saldırıya uğramış sürgünlerin ayıklanması ve yakılması;
• spesifik fungusitlerle kimyasal işlemler.

Frenk üzümü antraknozu (Pseudopeziza ribis)

Frenk üzümü yaprak lekesi olarak da bilinir ve frenk üzümü plantasyonlarını tehdit eden en tehlikeli hastalıktır. Bu hastalığın ortaya çıkması yüksek atmosferik nem tarafından desteklenir. Bu mantar esas olarak yapraklara saldırır, ancak sürgünler, meyveler ve çiçek sapları da etkilenebilir. Saldırıya uğrayan bitki organlarında küçük, dairesel veya düzensiz, kırmızımsı kahverengi lekeler görülür. Hastalık gelişir ve mantarın fruktifikasyonu mevcut lekelerin ortasında kahverengi-paslı noktalar olarak görülür. Saldırıya uğrayan yapraklar önce sararır, sonra kahverengiye döner ve erken dökülür. Böylece fotosentez kapasitesi azalır ve üretim üzerinde olumsuz etkileri olur.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• saldırıya uğramış organların ayıklanması ve yakılması;
• spesifik fungusitlerle kimyasal işlemler.

Pas mantarı (Cronartium ribicola)  

En yaygın saldırı şekli yapraklar üzerindedir. Yaprakların üst tarafında sarı renkte lekeler oluşur ve alt tarafında mantar kahverengi dairesel püstüller oluşturur. Hastalık gelişir ve mantar yaprakların alt tarafında sarı sporlar oluşturur. Saldırıya uğrayan yapraklar kurur ve dökülür ve meyve normal şekilde olgunlaşmaz.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• spesifik fungusitlerle kimyasal uygulamalar.

Frenk üzümü yaprak lekesi (Mycosphaerella ribis)

Siyah frenk üzümünün beyaz lekesi olarak da bilinir. Mantarın ortaya çıkmasından sonra yapraklarda küçük, dairesel, kahverengi lekeler görülür. Hastalık gelişir, lekeler grileşir ve mantarın fruktifikasyonu siyah lekeler şeklinde görülür. Hastalık, yere düşen yapraklar üzerinde kışı geçiren sporlar tarafından bulaştırılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı frenk üzümü çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• spesifik fungusitlerle kimyasal işlemler.

FRENK ÜZÜMÜ ÇALILARININ BAŞLICA ZARARLILARI

Yaprak bitleri

Polifag türlerdir ve birçok bitkiye saldırırlar. Saldırı, yaprakların ve sürgünlerin alt tarafında, bazen de çiçek salkımlarında koloniler şeklindedir. Yetişkinler ve larvalar bitki hücre özsuyu ile beslenir. Saldırıyı takiben, frenk üzümü çalıları azalmış büyüme gösterir, meyve tomurcuklarının farklılaşması zayıftır ve saldırıya uğrayan yapraklar deforme olur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik böcek ilaçları ile kimyasal uygulamalar.

Akarlar

Bu zararlıları çıplak gözle görmek çok zordur. Hem kültür türleri hem de kendiliğinden oluşan türler olmak üzere birçok bitkiye ve meyve veren ağaçlara saldıran polifag türlerdir. Hücre özsuyu ile beslenirler. Saldırıyı takiben yapraklar parşömen benzeri bir görünüme sahip olur, çiçekler dökülür ve frenk üzümü çalıları gelişimini durdurur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

San Jose kabuklu biti (Quadraspidiotus perniciosus)

200’den fazla bitki türüne saldıran polifag bir türdür. Yılda 1-3 jenerasyona sahiptir ve etkilenen türlerin kabuklarında larva olarak kışı geçirir. Dişiler ve larvalar, meyve de dahil olmak üzere etkilenen bitkilerin tüm organlarına yayılır. Konukçu bitkilerin hücre özsuyu ile beslenirler. Büyük bir saldırı durumunda, böceğin vücudunu koruyan kalkanlar üst üste biner ve ağaçları boğar. Büyümeden durgunlaşırlar ve 2-3 yıl sonra kururlar.

Kontrol yöntemleri:

• bahçe yağı bazlı ürünlerle uyku dönemi tedavilerinin uygulanması;
• vejetatif büyüme döneminde spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Asma hortumlu böcek (Sciaphobus squalidus)

Özellikle tomurcuk ve çiçek tomurcuklarına saldıran tehlikeli bir türdür. İki yılda bir nesil verir ve toprağın yüzey tabakasında yetişkin olarak kışı geçirir. İlkbaharda erginler ortaya çıkar, ağaçlara ve çalılara tırmanır, daha sonra tomurcuklar ve çiçek tomurcukları ile beslenirler. Larvalar meyve veren çalılar ve ağaçlar için zararlı değildir, çünkü kendiliğinden yetişen otsu bitkilerin kökleriyle beslenirler.

Kontrol yöntemleri:

• meyve bahçesinde toprak mobilizasyonu (sonbahar);
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Yaygın saksağan güvesi (Abraxas grossulariata)

Frenk üzümü güvesi olarak da bilinir ve Avrupa bektaşi üzümü ve frenk üzümü bitkilerine saldırır. Yılda bir nesil geliştirir ve dökülen yaprakların altındaki ipek yuvalarda larva olarak kışı geçirir. Ana zarar, yapraklarla beslenen, yaprak dökülmesine ve üretimin azalmasına neden olan larvalardan kaynaklanır. Ayrıca sürgünleri ve çiçek salkımlarını da kemirirler. Güçlü bir saldırının ardından, çalılar tamamen yapraksız kalır ve üretim üzerinde büyük etkileri olur.

Kontrol yöntemleri:

• saldırının ilk belirtilerinde uygulanan insektisitlerle kimyasal tedaviler.

Frenk üzümü testere sineği (Nematus ribesii)

Frenk üzümü kurdu veya yaygın bektaşi üzümü testere sineği olarak da bilinir. Yılda iki nesli vardır ve toprağın yüzey tabakasında bir koza içinde kışı geçirir. İlk neslin larvaları yapraklardaki delikleri kemirir ve daha sonra yaprağı tamamen yok ederler. Genellikle çalıların dibindeki yapraklar saldırıya uğrar.

Kontrol yöntemleri:

• insektisitlerle kimyasal işlemler.

Siyah frenk üzümü yaprak bükücü (Dasineura tetensi)

Yaprak bükücü tatarcık olarak da bilinir. Böcek yılda 3 nesil geliştirir ve üst toprakta ipeksi bir koza içinde larva olarak kışı geçirir. Saldırı, sürgünlerin tepesinde bulunan genç yapraklarda kendini gösterir. Kıvrılır, deforme olur ve kahverengiye döner. En büyük zararlar bitki fidanlıklarında ve genç plantasyonlarda görülür.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik fungusitlerle kimyasal uygulamalar.

Kuş üzümü oyucusu (Synanthedon tipuliformis)

Frenk üzümü temizleme kanadı olarak da bilinir ve tüm frenk üzümü tarlalarında, özellikle de fidanlıklarda büyük zarara neden olur. Erginleri eşek arısına benzer bir kelebektir. Larvaları gövdelerin kabuklarının altında düzensiz galeriler açarak kışı burada geçirir. Zarar çoğunlukla larvalar tarafından, gövdelerin özü ve odun üzerinde beslenmeleri nedeniyle üretilir. Saldırıya uğrayan bitkilerin kuru sürgünleri ve gövdeleri vardır ve güçlü bir saldırı durumunda çalı kurur. Bu zararlıyla mücadele etmek zordur.

Kontrol yöntemleri:

• kelebeklerin plantasyonda mevcut olduğunda (Mayıs-Nisan) insektisitlerle kimyasal uygulamalar;
• uyku döneminde insektisitlerle kimyasal uygulamalar (çalıların kabuklarını kaplayarak).