Erik ağacı (Prunus domestica), Rosaceae botanik ailesinin bir parçası olan bir meyve ağacıdır. Erik ağacı bitki örtüsü faktörleri açısından çok talepkar değildir, tepelerdeki toprakları çok iyi kullanır. Kuraklığa ve sıkışık topraklara tolerans göstermez. Erik dikildikten 4-5 yıl sonra meyve verir ve ömrü 30-40 yıldır. Erik yaprakları oval ve tırtıklı bir kenara sahiptir ve çiçekleri beyazdır. Erikler farklı şekillerde kullanılabilir. Karbonhidratlar, organik asitler, albümin, selüloz, vitaminler (A, B, C) demir, kalsiyum, magnezyum, fosfor, sodyum içerirler. Erik ağacı tedavileri, meyve ağaçlarını sağlıklı, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

ERİK AĞAÇLARININ BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Şarka virüs hastalığı (PPV)

Yapraklarda, tüm yaprakları kaplayan dairesel renk değişikliği lekeleri oluşur. Belirtiler sıcak yaz aylarında kaybolur. Meyve üzerinde sarı dairesel lekeler oluşur, olgunlaşmamış meyvelerde çok belirgindir. Saldırıya uğrayan meyveler ağaçtan erken düşer. Şiddetli bir saldırı durumunda, tohumlarda da dairesel lekeler görülür. Virüs, hastalıklı dikim materyali, yaprak bitleri ve polen yoluyla yayılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşıların ve anaçların kullanılması;
• sert çekirdekli meyve ağaçları ile yetiştirilen meyve bahçeleri arasında mekansal izolasyon;
• meyve bahçelerinin yakınındaki yabani otları ve çalıları temizlemek;
• böcek popülasyonunu kontrolü için insektisit uygulaması.

BAKTERİ

Sert çekirdekli meyvelerde bakteriyel çürüklük (Pseudomonas syringae pv. morsprunorum)

Bu hastalık genç sürgünlerde, yapraklarda ve meyvelerde kendini gösterir. Yapraklarda küçük, dairesel, sulu görünümlü lekeler görülür. Nem oranı yüksek olduğunda, lekenin yüzeyinde bakteriyel eksudat belirir. Kuru havalarda, saldırıya uğrayan dokular kurur ve yapraktan düşer. Böylece erik ağacı yaprakları elenmiş bir görünüme sahip olur. Güçlü bir saldırı yaprak dökülmesine neden olur. Meyve üzerinde küçük kırmızımsı kahverengi lekeler vardır. Meyve üzerinde küçük, pembemsi-kahverengi lekeler mevcuttur. Saldırı meyve deformasyonuna ve çatlamasına neden olur. Bu nedenle erikler ticari değerini kaybeder. Sürgünlerde uzun lekeler görülür, kabuk kahverengiye döner ve tahrip olur. Yaralarda bakteriye özgü yapışkan bir sıvı görülür. Yaralar yıldan yıla artar ve açık kansere kadar ilerleyebilir. Bakteriler ağaca gözenekler yoluyla girer, ancak enfeksiyonların çoğu aşılama sırasında meydana gelir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• bakır bazlı fungisitlerle kimyasal işlemler.

Kök uru hastalığı (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Hastalık, bitkinin yaşına ve etkilenen organa bağlı olarak farklı boyutlarda olan tümörlerin (safra) ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Başlangıçta köklerde, gövdelerde ve nadiren dallarda veya yapraklarda küçük, pürüzsüz, yumuşak tümörler görülür. Zamanla tümörler büyür, kahverengi veya kahverengimsi siyah olur ve pürüzlü bir görünüme sahip olur. Patojen, erik ağacına nematodlar, dolu, böcekler vb. neden olduğu yaralar yoluyla girer. Ayrıca, bu hastalığın ortaya çıkması 22 ila 30 °C arasındaki sıcaklıklar ve % 80 atmosferik nem ile desteklenir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin ayıklanması;
• meyve bahçesi uygun şekilde hazırlanmış bir arazi üzerinde kurulacaktır;
• bir ağaçtan diğerine geçerken makas ve aletlerin dezenfekte edilmesi;
• etkilenen dalların sağlıklı bölüme budanması, Bordeaux karışımı tedavisinin uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kapatılması;
• fidan köklerinin %1’lik Bordeaux karışımı solüsyonunda ıslatılması;
• vejetasyon sırasında bakır bazlı ürünlerle tedavi edilmesi.

MİKOZİS

Erik cep hastalığı (Taphrina pruni)

Genç meyveler sarı-yeşil bir renk alır ve sağlıklı olanlardan daha büyüktür. Saldırıyı takiben meyve deforme olur ve çekirdek kabuğu tahrip olur. Yüzeylerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden gri kadifemsi bir tüylenme görülür. 3-4 hafta sonra meyveler büzüşür ve kitlesel olarak dökülür. Mantar, kabuk üzerinde miselyum olarak kışı geçirir. Hastalığın ortaya çıkması için soğuk ve yağışlı baharlar tercih edilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı erik ağacı çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

Yaprak delen çil hastalığı (Stigmina carpophila)

Hastalık bakımsız meyve bahçelerinde yaygındır ve sert çekirdekli ağaçlarda önemli hasara neden olur. Yapraklarda, dokuların kahverengiye döndüğü ve sonunda yaprağın geri kalanından ayrıldığı dairesel lekeler görülür. Meyve üzerinde, kırmızı-mor bir sınırla çevrili noktasal oluşumlar vardır. Meyvenin özü dokusunu ve tadını kaybeder. Sürgünlerde, mantar kahverengileşme üretir ve bunu gummosisin sızdığı yaralar izler. Bu saldırı şekli çok tehlikelidir çünkü meyve tomurcuğu taşıyan sürgünleri kurutur. Sporlar mantarın yayılmasını sağlar ve kışın yaralardan sızan sakızımsıya karşı direnç gösterir. Ayrıca mantar, dalların yüzeyinde miselyum şeklinde kışı geçirebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• kesiklerden kaynaklanan yaralar mastik ile kapatılmalıdır;
• budamadan sonra ağaçlar % 4-5’lik Bordeaux karışımı ile işlem görür;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedaviler.

Külleme (Podosphaera tridactyla)

Erik ağaçlarında, saldırı genç sürgünlerin yapraklarında beyaz lekelerin ortaya çıkmasıyla belirir. Bunlar genişler ve tüm yaprağı kaplar. Hastalık ilerler ve miselyum gri ve tozlu bir hal alır. Saldırıya uğrayan dokular kırışır ve kurur. Mantar genç meyvelere de saldırır. Meyveler çatlar ve çürür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sürgünlerin ve saldırıya uğramış meyvelerin yakılması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

Kahverengi çürüklük (Monilinia laxa)

Bu hastalık ağaçların tüm toprak üstü organlarına saldırır, soğuk ve yağışlı yıllarda önemli zararlara neden olur. Saldırıya uğrayan yapraklar düşmeden sarkar, çiçekler kahverengiye döner ve kurur ve dallar kanca şeklinde bükülür. Genç meyveler buruşur, kahverengiye döner ve kitlesel olarak dökülür. Olgun meyvelerin özü çürür ve dış kısmında sarı-gri kesecikler oluşur. Son olarak meyveler mumyalaşarak ağaçta kalır ve ertesi yıl hastalığın bulaşmasını sağlar. Mantar mumyalaşmış meyvelerde ve saldırıya uğramış dalların kabuklarında kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış meyvelerin toplanması ve yok edilmesi;
• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• Etkilenen dalların sağlıklı alana kadar budanması, % 4-5’lik Bordeaux karışımı ile işlem uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kapatılması;
• bakır bazlı ürünlerle uyku döneminde kimyasal tedaviler;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedaviler.

Erikte et leke hastalığı (Polystigma rubrum)

Erik yapraklarında krem sarısı renginde dairesel lekeler vardır ve bunlar gelişerek turuncuya ve son olarak kırmızıya dönüşür. Lekelerin yakınındaki dokular kalınlaşır, kabuklanır ve alt tarafa doğru hafifçe şişkinleşir. Sonunda, saldırıya uğrayan yapraklar dökülür ve ağaçların erken yaprak dökmesine neden olur. Böylece ağaç dona karşı hassaslaşır ve meyve tomurcuklarının farklılaşması normal şekilde gerçekleşmez.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• meyve bahçesinden yaprakların toplanması ve yakılması;
• dayanıklı erik ağacı çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Erik pası (Tranzschelia pruni-spinosae)

Yaprakların üst kısmında sarı lekeler görülür. Alt tarafta, lekelerin yakınında kahverengi sporlar belirir ve daha sonra (vejetasyonun sonuna doğru) siyah dirençli sporlar ortaya çıkar. Bu mantarın saldırısı, dona karşı düşük direnci ve 2 yılda meyve vermenin ortaya çıkmasını belirler. Mantar ilk gelişim aşamalarını farklı anemon türleri üzerinde gerçekleştirir ve daha sonra meyve ağaçlarına geçer. Ayrıca, çakal eriği (Prunus spinosa) mantarın çoğaldığı ve daha sonra kültür türlerine geçtiği bir ara konukçudur. Anemon türlerinin yeraltı organlarında miselyum şeklinde kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• meyve bahçesindeki yaprakların toplanması ve yok edilmesi;
• meyve bahçelerinin yakınındaki çakal erik ve Anemone spp. türlerinin ortadan kaldırılması;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemler.

ERIK AĞAÇLARININ BAŞLICA ZARARLILARI

Elma iç kurdu (Cydia pomonella)

Erik ağacı da dahil olmak üzere çeşitli meyve ağaçlarına saldıran polifag bir türdür. Farklı yaşlardaki larvalar meyveye saldırır. Dişiler yumurtalarını doğrudan meyve üzerine veya meyvenin yakınındaki yapraklara bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar saldırıya uğrayan meyvelerde galeriler açar ve içlerinde dışkı bırakır. Böylece meyveler artık tüketilemez.

Kontrol yöntemleri:

• ergin uçuşunu belirlemek için feromon tuzakları kullanmak;
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Kahverengi kuyruklu güve (Euproctis chrysorrhoea)

Çeşitli ağaçlara ve meyve ağaçlarına saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesli vardır ve sürgünlerin tepesinde bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Larvalar tomurcuklara ve yapraklara saldırır ve ağaçların dökülmesine neden olabilir. Bu zararlının varlığını tespit etmek için erik ağacı çok iyi incelenmelidir.

Kontrol yöntemleri:

• larvaların bulunduğu dalları uzaklaştırmak;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

Amerikan beyaz kelebeği (Hyphantria cunea)

Meyve ağacı türlerinin yanı sıra süs ağaçlarına (dut, çınar vb.) da saldıran polifag bir türdür. Yılda iki nesli vardır ve kışı toprağın yüzey tabakasında pupa olarak geçirir. Bu böcek ağaçlarda yaprak dökülmesine dolaylı olarak da meyve üretiminde azalmaya neden olur. Tırtıllar yaprakların alt tarafına yerleşir ve onları tüketmeye başlar. Ayrıca içinde beslendikleri bir tür yuva inşa ederler.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Şeftali dal kurdu (Anarsia lineatella)

Bu tür erik ağaçlarında da bulunur. Yılda üç nesil geliştirir ve pul pul dökülmüş kabuğun altında larva olarak kışı geçirir. İlkbaharda kış barınağını terk eder ve tomurcuklara saldırırlar. Genç sürgünlerde larvalar delikler açar. Yeni çıkan dişiler tomurcukların üzerine yumurta bırakır ve larvalar erken çeşitlerin meyvelerine nüfuz eder. Sonraki nesillerin larvaları olgunlaşma aşamasında meyvelere nüfuz eder ve burada derin galeriler kazarlar.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen dalların (sürgünlerin) budanması ve yok edilmesi;
• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Akarlar

Bu zararlıları çıplak gözle görmek çok zordur. Hem kültür türleri hem de kendiliğinden oluşan türler olmak üzere birçok bitki ve meyve ağacına saldıran polifag türlerdir. Hücre özsuyu ile beslenirler. Saldırıyı takiben yapraklar parşömen benzeri bir görünüme sahip olur, çiçekler dökülür ve erik ağacı gelişimini durdurur.

Kontrol yöntemleri:

• dormansi döneminde uygulama yapmak;
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Doğu meyve güvesi (Grapholita molesta)

Yılda 3-4 nesil verir ve kabuk çatlaklarında ipeksi bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Bu güve erik ağacının sürgünlerine, yapraklarına ve meyvelerine saldırır, ancak en çok zararı meyvelere verir. İlk neslin larvaları sürgünlere saldırır ve onlarla beslenir, yeni kurulan meyve bahçelerinde ve fidanlıklarda büyük hasara neden olur. III. ve IV. nesil larvalar meyvede önemli hasara neden olur. Meyveye kuyruk bölgesinden veya “uç” bölgesinden girerler ve çekirdeğin etrafındaki düzensiz galerileri kemirirler. Meyveler gelişemez, çürür ve dökülür.

Kontrol yöntemleri:

• saldırıya uğramış meyve ve sürgünlerin budanması ve yok edilmesi;
• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisitlerle toplu uçuş sırasında uygulanan kimyasal işlemler.

San Jose kabuklu biti (Quadraspidiotus perniciosus)

200’den fazla bitki türüne saldıran polifag bir türdür. Yılda 1-3 nesil verir ve etkilenen türlerin kabuklarında larva olarak kışı geçirir Dişiler ve larvalar, konukçu bitkilerin hücre özsuyuyla beslenen meyveler de dahil olmak üzere etkilenen bitkilerin tüm organlarına yayılır. Büyük bir saldırı durumunda, böceğin vücudunu koruyan kalkanlar üst üste biner ve ağaçları boğar. Gelişimleri durur ve 2-3 yıl sonra kururlar.

Kontrol yöntemleri:

• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• bahçe yağı bazlı ürünlerle uyku dönemi tedavilerinin uygulanması;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

Yaprak bitleri

Polifag türlerdir ve birçok bitkiye saldırırlar. Saldırı, yaprakların ve sürgünlerin alt tarafında koloniler şeklindedir. Erginler ve larvalar bitki hücre özsuyu ile beslenir. Saldırıyı takiben erik ağacı çok az gelişim gösterir, meyve tomurcuklarının farklılaşması zayıftır ve saldırıya uğrayan yapraklar deforme olur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Erik iç kurdu (Cydia funebrana)

Bu tür sert çekirdekli meyve ağaçlarına saldırır. Yılda iki nesil geliştirir ve ağaç kabuklarının altında veya çeşitli korunaklı yerlerde bir koza içinde kışı geçirir. Larvalar meyveye nüfuz eder ve meyve özü ve tohumlarla beslenir. Saldırıya uğrayan meyveler gelişimini durdurur ve dökülür. Larvalar düşen meyve üzerinde beslenmeye devam eder. Beslendikten sonra meyveden çıkarlar ve kış için doğru yeri ararlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Meyve göz kurdu (Sciaphobus squalidus)

Özellikle tomurcuk ve çiçek tomurcuklarına saldıran tehlikeli bir türdür. İki yaşında bir nesil geliştirir ve toprağın yüzey tabakasında yetişkin olarak kışı geçirir. İlkbaharda erginler ağaçlara tırmanarak tomurcuk ve çiçek tomurcukları ile beslenerek ortaya çıkarlar. Larvalar ağaçlar için zararlı değildir, kendiliğinden oluşan otsu bitkilerin kökleriyle beslenirler.

Kontrol yöntemleri:

• meyve bahçesinde toprak mobilizasyonu (sonbahar);
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Elma göz kurdu (Anthonomus pomorum)

Yılda bir nesil geliştirir ve korunaklı yerlerde (ağaç kabuğu) yetişkin olarak kışı geçirir. Yetişkinler ilkbaharda ortaya çıkar ve genç yapraklarla beslenir. Dişiler çiçeklere veya çiçek tomurcuklarına yumurta bırakır. Larvalar çiçeklerin veya tomurcukların içinde beslenir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Tripsler

Küçük zararlılardır, çıplak gözle görülmeleri zordur ve çok sayıda ekin veya meyve ağacına saldırırlar. Büyüme uçlarını, çiçekleri ve yaprakları kolonize ederek çiçeklerin dökülmesine ve ağaç gelişiminin durmasına neden olurlar.

Kontrol yöntemleri:

• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Elma yaprak sineği (Dasineura spp.)

Yılda 3-4 nesil geliştirir ve üst toprakta kışı geçirir. Saldırının ilk belirtileri Mayıs ayında kıvrılmış ve renksiz yapraklar görüldüğünde ortaya çıkar. Bu yaprakların içinde solucan benzeri, sarı-turuncu larvalar bulunur. Güçlü bir saldırı durumunda fotosentez kapasitesi ve dolayısıyla üretim azalır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Benekli tentiform yaprak avcısı (Phyllonorycter blancardella)

Bu zararlı bir dizi süs çalılarına ve meyve ağaçlarına (erik ağacı dahil) saldırır. Larvalar üst ve alt yaprak derisi arasındaki dokulardan beslenir. Büyük bir saldırı fotosentez kapasitesini ciddi şekilde azaltabilir ve böylece üretimi düşürebilir.

Kontrol yöntemleri:

• yere düşen yaprakların toplanması ve yok edilmesi;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

Erik koşnili (Sphaerolecanium prunastri)

Çeşitli meyve ağaçlarına (erik ağacı dahil), asmalara vb. saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesil geliştirir ve saldırıya uğrayan dalların kabuğunda larva olarak kışı geçirir. Yetişkinler ve larvalar dallarda kolonize olarak doku nekrozuna neden olur. Yapraklara da saldırarak deformasyona ve dökülmeye yol açabilirler. Saldırıya uğrayan bitkiler, fitopatojenik mantarların ortaya çıkmasını destekleyen tatlı dışkılarla kaplanır.

Kontrol yöntemleri:

• dalların sert bir fırça ile temizlenmesi;
• bahçe yağı bazlı ürünlerle uyku dönemi tedavilerinin uygulanması;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemler.

Kış kelebeği (Operophtera brumata)

Yılda bir nesil geliştiren ve çeşitli süs ağaçlarına ve meyve ağaçlarına saldıran bir türdür. Erikte larvalar önemli zararlara neden olur. Tomurcuklara, çiçeklere, yapraklara ve hatta meyveye saldırırlar. Saldırı sonucunda meyve tomurcukları tahrip olur, çiçek organları yenir ve yapraklar kemirilir. Böylece üretim önemli ölçüde düşer.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.

Testere sinekleri (Hoplocampa minuta, Hoplocampa flava, Eurytoma schreineri)

Bu testere sineklerinin larvaları genç meyvelere girerek sapı ve etin bir kısmını tüketir. Saldırıdan sonra meyve buruşur, morarır ve ağaçtan düşer.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler.