Elma ağacı (Malus domestica), Rosaceae familyasına ait bir türdür. Elma ağacının bileşiminde vücut için vazgeçilmez olan çeşitli elementler vardır: demir, fosfor, kalsiyum, selüloz, karbonhidratlar, magnezyum, vitaminler (A, B1, B2, C). Elma tonik, diüretik, depüratif, antiseptik ve laksatiftir. Bu meyve ağacının nispeten küçük bir gövdesi ve geniş dallı bir tacı vardır. Elma yaprakları ovaldir ve dönüşümlü olarak dizilmiştir. Çiçekler beş yapraklıdır ve hafif pembe tonlu beyazdır. Elma Asya’ya özgüdür ve Roma İmparatorluğu’ndan beri Avrupa’da yetiştirildiği düşünülmektedir. Elma ağacı tedavileri, meyve ağaçlarını sağlıklı, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

ELMA AĞAÇLARININ BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Elma mozaik virüsü

En yaygın saldırı şekli yapraklarda düzensiz sarı lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Saldırı genellikle yaprakların bir tarafında görülür. Sıcaklıklar 18-20 °C arasında ise lekeler kahverengiye döner. Saldırıyı takiben yapraklar dökülür. Bu durum üretimin azalmasına ve etkilenen ağaçların zayıflamasına neden olur. Virüs aşılama, polen, hastalıklı elma tohumları ve fidanlıkta köklere dokunma yoluyla bulaşır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşıların ve anaçların kullanılması;
• hastalıklı ağaçların bahçeden uzaklaştırılması;
• dayanıklı elma çeşitlerinin dikilmesi.

Elma klorotik yaprak lekesi virüsü

Elma yapraklarında dairesel veya çizgili renk değişikliği lekeleri görülür. Yüksek sıcaklıklar nedeniyle bu lekeler kahverengiye dönüşebilir. Bazı durumlarda damarlar sararabilir. Saldırıyı takiben kayıplar % 30-40’ı bulur.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• dayanıklı elma çeşitlerinin dikilmesi;
• dikimden önce fidelerin kontrol edilmesi.

MİKOPLAZMA

Elma çoklu sürgün fitoplazma hastalığı (Phytoplasma mali)

Büyüme durgunluğu ilk belirtidir. Uç sürgünler uykuya geçer ve eksenel sürgünler güçlü bir şekilde gelişir. Elma ağaçları dallı ve gürdür. Ağaçlar dikey büyüme gösterir, yapraklar daha küçüktür ve meyveler küçük ve tatsızdır. Bu virüs aşılama ve kökten köke temas yoluyla bulaşır. Hastalık ayrıca çeşitli yaprak piresi türleri tarafından da bulaştırılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• dikimden önce fidelerin kontrol edilmesi;
• dengeli gübreleme ve rasyonel sulama.

BAKTERİ

Bakteriyel kanser (Pseudomonas syringae pv. syringae)

Hastalık, soğuk ve nemli hava tarafından tercih edilen ağaçların tüm toprak üstü kısımlarına saldırır. Yapraklarda, damarlar arasındaki boşlukta dizilmiş siyah lekeler görülür. Lekeler birleşir ve tüm yaprağı tahrip eder. Bu hastalık çiçek salkımlarına saldırır ancak dallara ilerlemez. Saldırıya uğrayan sürgünler kahverengileşir ancak bükülmez. Etkilenen dallardaki kabuk çatlar ve yaralar açık renklidir. Meyve üzerinde bakteriyel eksudatın sızdığı siyah lekeler görülür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması;
• düşen yaprak ve meyvelerin toplanması ve yakılması;
• özel fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Ateş yanıklığı (Erwinia amylovora)

Tüm meyve bahçesini tehlikeye atabilecek çok tehlikeli bir hastalıktır. Bu hastalığın ortaya çıkması yüksek atmosferik nem, rüzgar, yağış ve yüksek sıcaklıklar tarafından desteklenir. Bu hastalık tarafından saldırıya uğrayan ağaçlar ateşle yanmış gibi görünür. Sürgünler solar ve kahverengi bir renk alır, meyveler siyaha döner veya lekelenir. Yağışlı havalarda, etkilenen bölgelerde bakteriyel eksudat görülür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması ve yakılarak sağlıklı dokulara dönüştürülmesi ve bakır tedavisi uygulanması;
• her yağmurdan sonra özel fungisitlerle uygulanan kimyasal tedavilerin yapılması.

Kök uru hastalığı (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Hastalık, bitkinin yaşına ve etkilenen organa bağlı olarak farklı boyutlara sahip tümörlerin (safra) ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Başlangıçta köklerde, gövdelerde ve nadiren dallarda veya yapraklarda küçük, pürüzsüz, yumuşak tümörler görülür. Zamanla tümörler büyür, kahverengi veya kahverengimsi-siyah olur ve pürüzlü bir görünüme sahip olur. Patojen elma ağacına nematodlar, dolu, böcekler vb. neden olduğu yaralar yoluyla girer. Ayrıca, bu hastalığın ortaya çıkması 22 ila 30 °C arasındaki sıcaklıklar ve % 80 atmosferik nem ile desteklenir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin ayıklanması;
• meyve bahçesi uygun şekilde hazırlanmış bir arazi üzerinde kurulmalıdır;
• bir ağaçtan diğerine geçerken makas ve aletlerin dezenfekte edilmesi;
• etkilenen dalların sağlıklı bölüme budanması, Bordeaux karışımı tedavisi uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kaplanması;
• fidan köklerinin %1’lik Bordeaux karışımı solüsyonunda ıslatılması;
• vejetasyon sırasında bakır bazlı ürünlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

MİKOZİS

Elma dal kanseri (Neonectria galligena)

Hastalık, budama sonucu oluşan bir yara yoluyla elmaya nüfuz eder. Etkilenen bölgedeki kabuk pul pul dökülür ve dokular batar. Böylece etkilenen bölge kanserli bir görünüm kazanır. Mantar, meyve de dahil olmak üzere tüm hava organlarına saldırabilir. Bunlar çürür ve düşer. Saldırı gövdede mevcutsa, ağaç geri dönüşü olmayan bir şekilde kuruyacaktır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin kontrol edilmesi;
• aletlerin alkol veya klor ile sterilize edilmesi;
• dengeli sulama ve gübreleme;
• bakım çalışmalarından kaynaklanan büyük yaralar mastik ile kapatılmalıdır;
• etkilenen dalların budanması.

Elma kara leke hastalığı (Venturia inaequalis)

Bu hastalık elma ağacının tüm toprak üstü organlarına saldırır. Yaprakların alt tarafında küçük, gri lekeler görülür. Lekeler büyür ve kadifemsi bir miselyum ile kaplanır. Güçlü bir saldırı durumunda, ağaç yaz boyunca yapraklarını kaybeder. Çiçekler üzerindeki saldırı da yapraklardakine benzer. Meyvelerde gri lekeler oluşur, bunların yakınında dokular sertleşir, kahverengiye döner ve çatlar. Böylece meyveler deforme olur, aromasını kaybeder ve bu yaralara çeşitli patojenler yerleşebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı elma çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• dökülen yaprak ve meyvelerin yakılması;
• dormansi döneminde önerilen tedavilerin uygulanması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Külleme hastalığı (Podosphaera leucotricha)

Saldırı, genç sürgünlerin yapraklarında beyaz lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Bunlar genişler ve tüm yaprağı kaplar. Hastalık ilerler ve miselyum gri ve tozlu hale gelir ve saldırıya uğrayan dokular kırışır ve kurur. Mantar ayrıca çatlayan ve çürüyen genç meyvelere de saldırır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• sürgünlerin ve saldırıya uğramış meyvelerin yakılması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Kahverengi çürüklük (Monilinia fructigena)

Bu hastalık ağaçların tüm toprak üstü organlarına saldırır, soğuk ve yağışlı yıllarda önemli zararlara neden olur. Saldırıya uğrayan yapraklar düşmeden sarkar, çiçekler kahverengiye döner ve kurur ve dallar kanca şeklinde bükülür. Genç meyveler buruşur, kahverengiye döner ve kitlesel olarak dökülür. Olgun meyvelerin özü çürür ve dış kısmında sarı-gri yastıklar oluşur. Son olarak meyveler mumyalaşarak ağaçta kalır ve ertesi yıl hastalığın bulaşmasını sağlar. Mantar mumyalaşmış meyvelerde ve saldırıya uğramış dalların kabuklarında kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış meyvelerin toplanması ve yok edilmesi;
• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• etkilenen dalların sağlıklı alana kadar budanması, % 4-5’lik Bordeaux karışımı ile bir tedavi uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kaplanması;
• bakır bazlı ürünlerle uyku döneminde kimyasal tedavilerin uygulanması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedavilerin yapılması.

Antraknoz (Glomerella cingulata)

Saldırı, neredeyse olgunlaşmış meyvelerde büyük, kahverengi lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Lekeler artar ve yüzeylerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden dairesel oluşumlar görülür. Meyve buruşur, kurur ve dökülür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen meyvelerin yakılması;
• dormansi döneminde önerilen tedavilerin uygulanması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Elma pas hastalığı (Gymnosporangium juniperi)

Üst tarafta, mantarın meyve gövdelerini temsil eden küçük siyah noktaların göründüğü, hafif kırmızımsı bir renk tonuna sahip sarımsı lekeler vardır. Alt tarafta, dokular şişkinleşir ve uzun, sarımsı meyve gövdeleri oluşturur. Mantar, gelişiminin ilk aşamalarını ardıç üzerinde geliştirir, daha sonra sporlar su ve rüzgarla taşınarak elmayı etkiler.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı elma çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• meyve bahçesindeki kendiliğinden oluşan çalıların uzaklaştırılması;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Kök boğazı çürüklüğü (Phytophthora spp.)

Hastalık yaprakların solması ve kahverengileşmesi ile ortaya çıkar. Ağaçlar yavaş büyür ve erken kurur. Bakteriyel kanser tarafından üretilenlere benzer lezyonlar gövdenin bazal bölgesinde görülür. Yağışlı havalarda lezyonlar yapışkan bir sıvı ile kaplanır. Bu hastalık aşırı toprak nemi koşullarında ortaya çıkar.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• rasyonel sulama;
• bu hastalık için önerilen bir tedavi yoktur.

ELMA AĞAÇLARININ BAŞLICA ZARARLILARI

Doğu meyve güvesi (Grapholita molesta)

Yılda 3-4 nesil verir ve kabuk çatlaklarında ipeksi bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Bu güve elma ağacının sürgünlerine, yapraklarına ve meyvelerine saldırır, ancak en çok zararı meyvelere verir. İlk neslin larvaları sürgünlere saldırır ve onlarla beslenir, yeni kurulan meyve bahçelerinde ve fidanlıklarda büyük hasara neden olur. III. ve IV. nesil larvalar meyvede önemli hasara neden olur. Meyveye sap bölgesinden veya “uç” bölgesinden girerler ve çekirdeğin etrafındaki düzensiz galerileri kemirirler. Meyveler büyümeden durgunlaşır, çürür ve dökülür.

Kontrol yöntemleri:

• saldırıya uğramış meyve ve sürgünlerin budanması ve yok edilmesi;
• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisitlerle toplu uçuş sırasında uygulanan kimyasal işlemlerin yapılması.

Yaz meyve tortrix (Adoxophyes orana)

Otsu ve odunsu bitkilerin (elma ağacı dahil) 47’den fazla türüne saldıran polifag bir türdür. Larvalar ilkbaharda, tomurcukları ve yaprakları kemirir. Larvalar meyveye girerek sığ galeriler açar. Açılan yaralar Monilya mantarının giriş noktalarıdır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Elma iç kurdu (Cydia pomonella)

Çeşitli meyve ağacı türlerine saldıran polifag bir türdür. Farklı yaşlardaki larvalar meyveye saldırır. Dişiler yumurtalarını doğrudan meyve üzerine veya meyvenin yakınındaki yapraklara bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar saldırıya uğrayan meyvelerde galeriler açar ve içeride dışkı bırakır.

Kontrol yöntemleri:

• ergin uçuşunu belirlemek için feromon tuzakları kullanmak;
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamaların yapılması.

Elma yaprak biti (Aphis pomi)

Çeşitli meyve ağacı türlerine saldıran polifag bir türdür. Yaprak bitleri alt yapraklarda ve büyüme uçlarında kolonize olur. Saldırıya uğrayan ağaçlarda küçük büyümeler olur, meyve tomurcukları çeşitlenmez, meyveler küçük kalır, üretim güçlü bir şekilde etkilenir. Yaprak bitleri ayrıca çeşitli virüsleri de bulaştırır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Elma kırmızı gal yaprakbiti (Dysaphis devecta)

Ağaçlara ilkbaharda, tomurcuklanma döneminde başlayarak saldırır, genç sürgünleri, yaprakları ve filizleri etkiler. Koloniler yaprağın alt tarafında görülebilir ve üst tarafta yapraklar olukludur ve pembemsi bir renk alır. Etkilenen ağaçlarda zayıf büyüme görülür, sürgünler deforme olur ve meyveler küçük kalır ve hasat edildiğinde ayrılması zordur.

Kontrol yöntemleri:

• bahçe yağı ile dormant dönem uygulamaları;
• yaprak biti kontrolüne özel insektisitlerle uygulamaların gerçekleştirilmesi.

Benekli tentiform yaprak avcısı (Phyllonorycter blancardella)

Bu böcek çeşitli süs çalılarına ve meyve ağaçlarına (elma ağacı dahil) saldırır. Larvalar yaprakların üst derisi ile alt derisi arasındaki dokulardan beslenir. Büyük bir saldırı fotosentez kapasitesini büyük ölçüde azaltabilir ve böylece üretimi düşürebilir.

Kontrol yöntemleri:

• yere düşen yaprakların toplanması ve yok edilmesi;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Kahverengi kuyruklu güve (Euproctis chrysorrhoea)

Çeşitli ağaçlara ve meyve ağaçlarına saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesli vardır ve sürgünlerin tepesinde bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Larvalar tomurcuklara ve yapraklara saldırır ve ağaçların dökülmesine neden olabilir. Bu zararlının varlığını tespit etmek için elma ağacı çok iyi incelenmelidir.

Kontrol yöntemleri:

• larvaların bulunduğu dalların kesilmesi;
• özel insektisitler ile kimyasal işlemlerin yapılması.

Amerikan beyaz kelebeği (Hyphantria cunea)

Meyve ağacı türlerinin yanı sıra süs ağaçlarına (dut, çınar vb.) da saldıran polifag bir türdür. Yılda iki nesli vardır ve kışı toprağın yüzey tabakasında pupa olarak geçirir. Bu böcek ağaçlarda yaprak dökülmesine dolaylı olarak da meyve üretiminde azalmaya neden olur. Tırtıllar yaprakların alt tarafına yerleşir ve onları tüketmeye başlar. Ayrıca içinde beslendikleri bir tür yuva inşa ederler.

Kontrol yöntemleri:

• özel insektisitler ile kimyasal işlemlerin yapılması.

Meyve göz kurdu (Sciaphobus squalidus)

Özellikle tomurcuk ve çiçek tomurcuklarına saldıran tehlikeli bir türdür. İki yaşında bir nesil geliştirir ve toprağın yüzey tabakasında yetişkin olarak kışı geçirir. İlkbaharda erginler ağaçlara tırmanarak tomurcuk ve çiçek tomurcukları ile beslenerek ortaya çıkarlar. Larvalar ağaçlar için zararlı değildir, kendiliğinden oluşan otsu bitkilerin kökleriyle beslenirler.

Kontrol yöntemleri:

• meyve bahçesinde toprak mobilizasyonu (sonbahar);
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamaların yapılması.

Şeftali güvesi (Anarsia lineatella)

Çeşitli meyve ağaçlarına (elma ağacı dahil) saldıran polifag bir türdür. Yılda üç nesil geliştirir ve pul pul dökülmüş kabuğun altında larva olarak kışı geçirir. İlkbaharda, kış barınağını terk eder ve tomurcuklara saldırırlar. Genç sürgünlerde larvalar delikler açar. Yeni çıkan dişiler tomurcukların üzerine yumurta bırakır ve larvalar erken çeşitlerin meyvelerine nüfuz eder. Sonraki nesillerin larvaları olgunlaşma aşamasında meyvelere nüfuz eder ve burada derin galeriler kazarlar.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen dalların (sürgünlerin) budanması ve yok edilmesi;
• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Citrus flatid planthopper (Metcalfa pruinosa)

Asmalara, süs ağaçlarına, çalılara ve meyve ağaçlarına (elma ağacı dahil) saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesil geliştirir ve saldırıya uğrayan bitkilerin dallarında yumurta aşamasında kışı geçirir. Yetişkinler ve larvalar saldırıya uğrayan bitkilerin hücre özsuyu ile beslenerek bitkinin büyümesini engeller ve çok sayıda hastalık ve virüs yayar. Böceğin vücudunu kaplayan mumsu tabaka nedeniyle bu türle mücadele etmek çok zordur. Bu nedenle yaprak piresi, elma pamuklu biti (Eriosoma lanigerum) ile kolayca karıştırılabilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Elma testere sineği (Hoplocampa testudinea)

Yılda bir nesil geliştirir ve toprakta larva olarak kışı geçirir. Dişiler yumurtalarını meyvenin üzerine, kaliks bölgesine bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar kabuğu yer, ardından meyveye nüfuz eder ve tohumlarla beslenir. Saldırının ardından meyveler küçük kalır ve dökülür.

Kontrol yöntemleri:

• meyve bahçesindeki toprağı mobilize edilmesi;
• düşen meyveleri yakmak;
• özel insektisit ile kimyasal uygulamaların yapılması.

Elma pamuklu biti (Eriosoma lanigerum)

Yılda 8-12 nesil üretir ve kabuk çatlaklarında larva olarak kışı geçirir. Dallar, sürgünler ve kökler üzerinde büyük koloniler geliştirir. Saldırıyı takiben, dokular hipertrofiye uğrar ve bakteriyel kanser tarafından üretilenlere benzer tümörler ortaya çıkar.

Kontrol yöntemleri:

• saldırıya uğrayan dalların budanması ve yakılması;
• dikimden önce fideleri kontrol edilmesi;
• özel insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Elma yaprak sineği (Dasineura mali)

Yılda 3-4 nesil geliştirir ve toprağın yüzey tabakasında kışı geçirir. Saldırının ilk belirtileri Mayıs ayında elma ağacında kıvrılmış ve renksiz yapraklar görüldüğünde ortaya çıkar. Bu yaprakların içinde sarı-turuncu renkli solucan şeklinde larvalar bulunur. Güçlü bir saldırı durumunda fotosentez kapasitesi ve dolayısıyla üretim azalır.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit ile kimyasal uygulamaların yapılması.

Elma göz kurdu (Anthonomus pomorum)  

Yılda bir nesil geliştirir ve yetişkin olarak korunaklı yerlerde (ağaç kabuğu) kışı geçirir. Yetişkinler ilkbaharda ortaya çıkar ve genç yapraklarla beslenir. Dişiler çiçeklere veya çiçek tomurcuklarına yumurta bırakır. Larvalar çiçeklerin veya tomurcukların içinde beslenir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit ile kimyasal uygulamaların yapılması.

Akarlar

Çıplak gözle görülmesi çok zor olan zararlılardır. Akarlar, hem kültür hem de yabani türler olmak üzere birçok bitki ve meyve ağacına saldıran polifag türlerdir. Hücre özsuyu ile beslenirler. Saldırıyı takiben yapraklar kurumuş görünür, çiçekler dökülür ve bitki gelişimi durur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit ile kimyasal uygulamaların yapılması.