Domates (Lycopersicon esculentum), Solanaceae familyasından lezzetli meyveleri için yetiştirilen otsu bir bitkidir. Domates meyveleri vitaminler, şekerler, amino asitler, organik asitler bakımından zengin olup taze olarak, preparat veya konserve şeklinde yenir. Kimyasal bileşim çeşitten, pedo-iklim koşullarından ve uygulanan teknolojiden etkilenir. Domates mahsulü zararlılardan ve hastalıklardan etkilenebilir, doğru tedavisi önemlidir.

DOMATES MAHSULLERİNİN BAŞLICA HASTALIKLARI

Virüsler

Domates lekeli solgunluk virüsü

Saldırıya uğrayan bitkiler yavaş büyür. Yapraklar aşağı doğru kıvrılır ve bronz benzeri lekelere sahiptir. Bazı yapraklarda belirli, halka şeklinde lekeler görebilirsiniz. Meyveler zayıftır ve meyve üzerinde halka, kırmızı veya sarı lekeler görülür. Virüs belirli trips türleri tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması ve yok edilmesi;
• yabani ot kontrolü;
• dayanıklı melezlerin yetiştirilmesi;
• trips popülasyonu kontrolü için insektisit uygulanması.

Domateste tütün mozaik virüsü

Bu virüs domates de dahil olmak üzere çok çeşitli bitkilere saldırır. Saldırıya uğrayan bitkilerin gelişimini durdurur ve yapraklarda renk değişikliği lekeleri görülür. Saldırıya uğrayan dokular artık normal şekilde gelişmez ve yapraklar kırışır. Lekelerin ortaya çıkmasından sonra yaprak mozaik bir görünüm kazanır. Bitki küçük ve deforme olmuş az sayıda meyve üretir. Virüs, hastalıklı tohumlar yoluyla ve aynı zamanda mekanik olarak, hastalıklı ve sağlıklı bitkiler arasındaki temas yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• güvenli kaynaklardan elde edilen sağlıklı tohumların kullanılması;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması.

Domateste salatalık mozaik virüsü

Bu virüs domates de dahil olmak üzere çok çeşitli bitkilere saldırır. İlk belirtiler bitkilerin uyuşmasıdır. Hastalık ilerledikçe, saldırıya uğrayan bitkilerin yaprakları mozaik bir görünüm kazanır (hastalıklı sarı doku ile sağlıklı yeşil dokunun yer değiştirmesi). Bitki ayrıca ipliksi yapraklar oluşturur. Saldırıya uğrayan bitkiler küçük ve tatsız meyveler üretir. Bir yıldan diğerine bulaşma enfekteli tohumlar aracılığıyla yapılır ve vejetasyonda virüs yaprak bitleri aracılığıyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• güvenli kaynaklardan elde edilen sağlıklı tohumların kullanılması;
• yaprak biti popülasyonu kontrolü için insektisit uygulanması.

FİTOPLAZMALAR

Domateste Stolbur hastalığı

Domateslerdeki stolbur hastalığı, hem kültür hem de spontane türler olmak üzere geniş bir konukçu bitki çevresine sahiptir. Domateslerde, etkilenen yapraklar küçük kalır, deforme olur, daha sonra morumsu bir renk alır. Çiçekler söz konusu olduğunda, çanak yapraklar uzar, taç yapraklar ve erkek organlar körelir, çiçekler steril hale gelir. Enfeksiyondan önce oluşan meyveler küçük, sert, odunsu bir kıvamda ve tatsız kalır. Bu fitoplazma yaprak pireleri tarafından yayılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• yabani otların mahsulden ve yakın çevreden uzaklaştırılması;
• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• yaprak zararlısı popülasyonu kontrolü için böcek ilacı uygulanması.

BAKTERİ

Domateste bakteriyel solgunluk (Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis)

Hastalık gelişimin tüm aşamalarında kendini gösterir. Olgun bitkilerde ilk belirtiler yaprakların üst tarafa doğru bükülmesi, ardından ana damarın kıvrılması ve bitkinin kurumasıdır. Yapraklarda bazen ıslak lekeler olabilir. Yağışlı havalarda bakteriyel eksudatın ortaya çıktığı tüm organlarda yaralar görülür. Meyveler küçük ve lekeli kalır ve önde gelen dokular kahverengiye döner. Etkilenen meyvelerdeki tohumlar kahverengileşir, çimlenme oranı düşüktür, ancak patojeni bulaştırabilir. Hastalığın ana formu hastalıklı tohum materyali yoluyla bulaşır. Büyüme mevsimi boyunca patojen su, aletler vb. yardımıyla yayılır. Özel bakım çalışmalarından kaynaklanan yaralar yoluyla bitkilere kolayca nüfuz eder: piç sürgünlerin budanması, yaprak temizlenmesi, çimdikleme vb.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• güvenli kaynaklardan elde edilen sağlıklı tohumların kullanılması;
• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi.

Domates ve biber bakteriyel yaprak lekesi (Xanthomonas campestris pv. vesicatoria)

Bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır. Hastalık bitki fide aşamasındayken ortaya çıkabilir. Yapraklarda sarı-yeşil, merkezi kahverengi bir alana sahip düzensiz lekeler görülür. Nemli koşullarda, lekelerin etrafında bakteriyel eksudayı temsil eden parlak halkalar görülür.

Güçlü bir enfeksiyon durumunda lekeler büyür ve dokular kırılır. Saplarda farklı şekil ve boyutlarda çatlaklar görülebilir. Meyve, beyaz-gri bir halka ile çevrili dairesel, ıslak lekelere sahiptir. Etkilenen dokular çöker. Meyve büyüdükçe dokular parçalanır ve diğer patojenler meyveye girer. Bakteriler bir yıldan diğerine hastalıklı tohumlar ve yerde kalan bitki artıkları yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı tohumların kullanılması;
• tohumların ve fide yatakların taban dezenfeksiyonu;
• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi.

Domateste bakteriyel benek (Pseudomonas syringae pv. tomato)

Hastalık bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır. İlk belirtiler ıslak, iyi tanımlanmış bir görünüme sahip küçük lekelerin ortaya çıkmasıdır. Saldırıya uğrayan dokular kurur ve dökülür. Etkilenen meyvelerde yeşil bir alanla sınırlanmış küçük kahverengi lekeler bulunur. Olgun meyveler asidik pH’ları nedeniyle etkilenmez. Patojen, enfekte olmuş tohumlara ve bitki döküntülerine kış boyunca direnç gösterir. Vejetasyon sırasında hastalık, çeşitli taşıyıcılar (su, rüzgar) tarafından taşınan bakteriyel eksudat yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• tohumların ve fide yatakların taban dezenfeksiyonu;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Domateste gövde nekrozu (Pseudomonas corrugata)

Bakteriler korunaklı alanlardaki olgun bitkilere saldırır. İlk belirtiler bitkinin renginin bozulması ve solmasıdır. Saldırı hızla gelişir ve birkaç gün içinde gövdede kahverengi lekeler oluşur. Gövdelerde uzun kahverengileşme ve çatlaklar oluşur ve nemli koşullarda bu lezyonlardan bakteriyel eksudat sızar. Gövde boyunca kesitler yapılırsa, iliğin ve iletim damarlarının kahverengileştiği görülür. Bakteriler bitkiye bakım çalışmaları sonucu oluşan yaralardan nüfuz eder.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• dengeli gübreleme;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

MİKOZİS

Çökerten (Pythium spp.)

Tüm sebze türlerine saldıran en önemli fide hastalığıdır. Fidelerde gövdenin bazal bölgesindeki dokularda kahverengileşme görülür. Etkilenmiş alanda incelme olur ve bitki yere düşüp çürümeye başlar. Sıcaklık ve nem oranı yüksekse saldırı hızla yayılır. Etkilenen bölgelerde toprak yüzeyinde beyazımsı bir küf görülebilir. Bulaşma toprakta bulunan sporlar yoluyla olur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• fidelerin havalandırılması;
• fidelerin nakledilmesi;
• tohumların ve fide yatakların taban dezenfeksiyonu;
• rasyonel sulama;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Domates mildiyösü (Phytophthora infestans)

Bu hastalık domateslere gelişimin her aşamasında saldırır. İlk belirtiler yaprakların üst tarafında ıslak lekelerin ortaya çıkmasıdır. Etkilenen dokular kahverengiye döner ve kıvrılır. Yüksek atmosferik nem koşullarında, yaprakların alt tarafında, lekelerin yakınında gri bir tüylenme görülür.

Yaprakların, sürgünlerin ve saldırıya uğramış gövdelerin yaprak sapı uzun kahverengi lekelere sahip olabilir. Saldırıya uğrayan çiçek salkımları kurur ve dökülür. Mantar meyveye de saldırarak önemli hasara neden olur. Mantar meyveye sap bölgesinden (bağlantı bölgesi) nüfuz eder ve büyük zeytin-kahverengisi lekeler oluşturur. Meyveler sertleşir, pürüzlü hale gelir ve etkilenen bölgede konsantrik bölgeler oluşur. Vejetasyon sırasında taşıyıcılar (su, rüzgar, hayvanlar, aletler vb.) tarafından yayılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• patates mahsullerinin domates mahsullerinden izolasyonu;
• poli tünellerin havalandırılması;
• yağmurlama sulamadan kaçınılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• belirli fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Phytophthora kök çürüklüğü (Phytophthora parasitica)

Bu hastalık korunan alanlarda sıklıkla görülür. Yüksek toprak sıcaklıklarının olduğu yıllarda tarlada da ortaya çıkabilir. Bu çökerten (Pythium spp.) hastalığa benzer semptomlara neden olur, ancak bu patojen gelişimin daha ileri bir aşamasında olan bitkilere saldırır.

Saldırının ilk belirtileri bitkilerin kahverengileşmesi ve solmasıdır. Bitkinin taban yaprakları sararır ve gövde adventif kökler çıkarır. Meyve üzerinde dağınık kenarlı ve konsantrik alanlı gri-yeşil lekeler görülür. Son olarak meyve çürümüş bir görünüme sahip olur ve yere düşer. Mantar toprakta direnç gösterir ve vejetasyon sırasında bulaşma su damlalarıyla taşınan sporlar aracılığıyla gerçekleşir

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• fidelerin havalandırılması;
• fidelerin nakledilmesi;
• tohumların ve fide yatakların taban dezenfeksiyonu;
• rasyonel sulama;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Domates külleme (Leveillula taurica)

Mantar bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır, ancak belirgin semptomlar yapraklarda görülür. Saldırı, beyaz miselyal keçe ile kaplı olan bazal yapraklarda başlar. Etkilenen dokular kahverengiye döner ve yapraklar tamamen kurur. Saldırıya uğrayan bitkiler, büyük zorluklarla olgunluğa ulaşan az sayıda meyve oluşturur. Mantar korunan alanlarda önemli hasara neden olur. Kış aylarında, mantar sporları toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde direnç gösterir. Vejetasyon sırasında enfeksiyon, su damlacıklarıyla taşınan sporlar yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• yağmurlama sulamadan kaçının;
• bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• poli tünellerin havalandırılması;
• dengeli gübreleme; hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• özel fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Beyaz çürüklük (Sclerotinia sclerotiorum)

Bu hastalık tarla mahsullerinde görülür ancak en fazla zarar korunan alanlarda neden olur. Gövde tabanında ıslak, kahverengi lekeler görülür. Bunlar, mantarın sklerotisinin geliştiği (fruktifikasyon) beyaz bir tüyle kaplıdır. Saldırıya uğrayan dokular çürür ve bitki kurur. Aşırı nem koşullarında, bitkiden çıkan meyveler de saldırıya uğrar. Mantar toprakta sklerotia şeklinde direnir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• rasyonel sulama;
• mahsul rotasyonu (domatesler 3-4 yıl sonra aynı tarlaya geri dönebilir);
• saldırıya uğramış bitkilerin üründen uzaklaştırılması;
• piç sürgünlerin budanma ve yaprak temizleme çalışmalarının yapılması;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Domateste Septoria yaprak lekesi (Septoria lycopersici)

Domates yapraklarında kahverengi dairesel lekeler görülür, saldırıya uğrayan dokular grileşir ve üzerlerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden küçük, kahverengi-siyah lekeler gelişir. Saldırıya uğrayan alanlar sağlıklı alanlarla kahverengi bir sınırla ayrılır. Mantar rüzgar, su vb. ile taşınan sporlarla yayılır. Mantar kışın toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde direnç gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• sağlıklı fidelerin dikilmesi;
• belirli fungisitlerle domates tedavilerin yapılması.

Mantarımsı kök çürüklüğü (Pyrenochaeta lycopersici)

Saldırıya uğrayan bitkilerin kökleri kalınlaşır, kahverengi bir renge sahip olur ve rhisodermis hücreleri çatlar. Saldırıya uğrayan dokular, halk arasında “mantar kökler” olarak adlandırılan süngerimsi bir kıvama sahiptir. Bitkinin toprak üstü kısımları sararır, çok az meyve verir ve sonunda kurur. Patojen toprakta, enfeksiyonun ana kaynağı olan etkilenmiş kökler üzerinde yaşar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• fide yatakların taban dezenfeksiyonu;
• doğru mahsul rotasyonu (domatesler 3-4 yıl sonra aynı tarlaya geri dönebilir);
• çökerten ve phytophtora kök çürüklüğüne karşı uygulanan tedaviler bu hastalığa karşı kullanılması.

Domates antraknozu (Colletotrichum coccodes)

Hastalık sıcak ve yağışlı yıllarda tarlada ortaya çıkar. Mantar meyveyi yeşilken enfekte eder, ancak belirtiler olgunlaşmaya başladığında ortaya çıkar. Yüzeylerinde, yakınında dokuların çöktüğü küçük, dairesel lekeler görülür. Hastalığın gelişmesiyle birlikte lekelerin yüzeyinde eş merkezli zonasyonlar ortaya çıkar. Meyvenin epidermisi altında siyah lekeler oluşur. Yapraklarda küçük, siyah lekeler görülebilir. Kökler söz konusu olduğunda, saldırı kuru çürüklük şeklinde kendini gösterir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• fide yatakların taban dezenfeksiyonu;
• doğru mahsul rotasyonu (domatesler 3-4 yıl sonra aynı tarlaya geri dönebilir);
• rasyonel sulama;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Domates erken yanıklık (Alternaria solani)

Bitkiler gelişimin her aşamasında saldırıya uğrayabilir. Domates yapraklarında konsantrik alanlara sahip izole, kahverengi lekeler görülür. Güçlü bir saldırı durumunda, lekeler büyür, birleşir ve bitkilerin kısmen veya tamamen dökülmesine neden olur. Saplarda, dokuya hafifçe dalmış koyu lekeler görülür. Meyvede, hastalık başlangıçta küçük lekelerin ortaya çıktığı, konsantrik olarak bölgeli, dokuda biraz derin olan pedinkul bölgesinde ortaya çıkar. Hastalık, etkilenen bitki artıkları ve hastalıklı tohumlar yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı veya toleranslı çeşitlerin ve melezlerin yetiştirilmesi;
• sağlıklı dikim materyali kullanımı;
• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• yabani ot kontrolü;
• spesifik fungisitlerle domates tedavisi yapılması.

Gri küf (Botrytis cinerea)

Bu mantar tarlada ve korunaklı alanlarda düşük ışık koşullarında ve yüksek atmosferik nemde yetiştirilen domateslere saldırır. Bu hastalığın belirtileri saplarda, yaprak saplarında, çiçeklerde, meyvelerde ve yapraklarda görülebilir. Sapların dibinde, dokuya hafifçe batmış kahverengi alanlar görülür. Saldırıya uğrayan alanlar gri bir tüyle kaplanır ve sonunda yok olurlar ve bitki solar. Saldırıya uğrayan çiçekler çürür ve gri bir tüyle kaplanır.

Nem oranı yüksek kalırsa, hastalık sap (sapçık) bölgesindeki neredeyse olgunlaşmış meyvelere saldırır. Saldırı, gri bir tüyle kaplı ıslak lekeler şeklindedir. Saldırıyı takiben meyveler tahrip olur. Mantar toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde yaşar ve sporları hava akımları ve su damlacıkları ile sağlıklı bitkilere taşınır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• poli tünellerin havalandırılması;
• rasyonel sulama;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Domates yaprak küfü (Cladosporium fulvum sin. Fulvia fulva)

Hastalık özellikle yapraklarda kendini gösterir, burada üst tarafta hafif sarı renkte lekeler vardır. Yaprağın alt tarafında yoğun, kahverengi bir küf görülür. Güçlü bir saldırı durumunda, etkilenen alanlar genişler ve birleşerek yaprağın kurumasına neden olur. Hastalık, taşıyıcılar (su, rüzgar vb.) tarafından taşınan sporlar tarafından yayılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• poli tünelin havalandırılması;
• dayanıklı domates çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• hasattan sonra bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Verticillium solgunluğu (Verticillium dahliae)

Bu hastalık meyvenin olgunlaşma aşamasında belirgin semptomlar üretir. Kuruyan yapraklarda sarı, marjinal veya merkezi alanlar görülür. Bitkiler gün boyunca solar ve akşamları normal görünür. Ancak birkaç gün sonra solma geri döndürülemez hale gelir. Saldırıya uğrayan bitkiler çok az meyve verir ve meyvelerin kalitesi düşüktür. Saldırıya uğrayan bitkilerin iletim damarlarından bir kesit yapılırsa, öz suyun dolaşımını engelleyen mantar miselyumu görülebilir. Verticillium solgunluğu, benzer semptomlara sahip olan fusarium solgunluğu ile kolayca karıştırılabilir. Patojen toprakta yaşar ve çevresel koşullar uygun olduğunda kök seviyesinde oluşan yaralardan bitkiye girebilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• tohumların ve fide yatakların taban dezenfeksiyonu;
• rasyonel sulama;
• spesifik fungisitlerle domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

FİZYOLOJİK BOZUKLUKLAR

Hastalıkların neden olduğu semptomlara ek olarak, domateslerde bitki örtüsü faktörleri (su, sıcaklık), gübreler, herbisitler veya pestisitlerin neden olduğu fizyolojik bozukluklar da olabilir. Bunlar hastalığın neden olduğu belirtilerle kolayca karıştırılabilir. Hastalıkların, zararlıların veya eksikliklerin doğru tanımlanması verim açısından çok önemlidir.

Güneş yanığı

Bu değişim, güneş ışınlarının güçlü olduğu sıcak yaz aylarında meydana gelir. Doğrudan güneş ışığı alan domatesler sütlü gri bir renk alır ve artık olgunlaşmaz ve sertleşir.

Önlem yöntemleri:

• özel gölgeleme ağlarının kurulması;
• yüksek bitkiler (mısır) ekerek domates ekinlerinin etrafında barınak kuşakları oluşturulması.

Kalsiyum eksikliği

Kalsiyum eksikliği durgun bitki büyümesi ile kendini gösterir, yaprakların kenarları kahverengiye döner ve gelişim uçları ölür. En belirgin ve fark edilmesi en kolay belirti, meyvede çiçek ucu çürüklüğünün ortaya çıkmasıyla kendini gösterir (meyvenin tepesinde belirli bir kahverengi nokta belirir). Fitopatojenler bu bölgeye yerleşebilir.

Önlem yöntemleri:

• dengeli gübreleme;
• mikro element eksikliklerini gidermek için yaprak gübrelerinin uygulanması.

Fermuarlama hastalığı

Bu bozukluk, meyvenin her tarafına yayılan ve fermuar görünümüne sahip kahverengi izler şeklinde kendini gösterir. Meyve aniden büyürse, yara bölgesinde çatlayabilir. Bu bozukluk düşük sıcaklık koşullarında ortaya çıkar.

Önlem yöntemleri:

• korunan alanlarda optimum sıcaklığın sağlanması;
• rasyonel sulama.

Su stresi

Su eksikliği durumunda bitkiler yavaş büyür ve yapraklarda solgunluk belirtileri gösterir. Bitkilere su verilmezse, bitkiler tamamen kuruyabilir. Kuru dönemler aşırı nemli dönemlerle dönüşümlü olarak yaşanırsa, meyveler patojenlerin yerleşmiş olabileceği pediküler bölgede çatlama belirtileri gösterebilir.

Önlem yöntemleri:

• toprak neminin sabit tutulması;
• mahsulün periyodik kontrolü.

Şekilsiz meyveler

Meyvenin fizyolojik deformiteleri genellikle alt kısımda (sapın karşısında) görülür. Çoğu durumda, delikler ve çatlaklarla temsil edilirler ancak farklı şekil ve boyutlarda olabilirler. Bu anomaliler meyvenin oluşumu sırasında, düşük sıcaklık koşullarında meydana gelir.

Önlem yöntemleri:

• rasyonel gübreleme;
• iyi çevresel faktörlerin sağlanması;
• toprak neminin sabit tutulması.

DOMATESLERİN BAŞLICA ZARARLILARI

Danaburnu (Gryllotalpa gryllotalpa)

Bu haşere hepçil bir beslenmeye sahiptir, bitki substratı, canlı av (solucan ve çeşitli larvalar) veya böceklerle beslenir. Domates bitkilerinin tohumlarını veya kök sistemini kemirerek zarara neden olur.

Kontrol önlemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.

Yaprak galeri sineği (Liriomyza trifolii)

Neredeyse tüm sebze türlerine saldıran polifag bir türdür. Yaprak galeri sineği yılda 6-8 nesli vardır ve toprağın yüzey tabakasında pupa olarak kışı geçirir. Larvalar yapraklarda, yaprak yüzeyinin altında dolaşan tüneller şeklinde zararlar oluşturur. Güçlü bir saldırı durumunda, yaprak alanı azalır ve üretim üzerinde etkileri olur.

Kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.

Nematodlar

Çoğu sebze türüne saldıran mikroskobik zararlılardır. Yılda birçok nesil geliştirirler ve çok hızlı çoğalırlar. Larvalar bitkilerin kök sistemine girer ve iletim dokularına yerleşir. Beslenme sırasında doku hipertrofisine neden olan bir toksin salgılar. Saldırıya uğrayan domates bitkileri gelişmeden durur ve sonunda kurur.

Kontrol yöntemleri:

• doğru mahsul rotasyonu;
• dayanıklı domates çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• özel ürünlerle toprak dezenfeksiyonu.

Yaprak bitleri

Polifag türlerdir, bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç ederler. Kendiliğinden oluşan florada büyürler ve daha sonra kültür türlerine geçerler. Yaprakların, çiçeklerin veya çiçek salkımlarının ve genç sürgünlerin alt tarafında bir kolonidir. Saldırıya uğrayan bitkiler durgunlaşır, sararır ve mantar saldırılarına karşı hassas hale gelir. Yaprak bitlerinin bitkilerin hücresel suyu ile beslenmesini, yaprakların tatlı dışkıları ile kaplanması izler ve saprofit mantarların yerleşmesine ve isli küf oluşumuna izin veren “tatlı öz suyu” oluşturur.

Kontrol yöntemleri:

• tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisit uygulamaları.

Tripsler

Çok sayıda kültür bitkisine saldıran, çıplak gözle görülmesi zor olan küçük zararlılardır. Gelişen uçları, çiçekleri, yaprakları kolonize ederek çiçeklerin dökülmesine ve bitkilerin cüceleşmesine neden olurlar. Tripsler bazı virüsler için bulaşma taşıyıcılarıdır.

Kontrol yöntemleri:

• tuzakların kullanımı;
• spesifik böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Kırmızı örümcek akarı (Tetranychus urticae)

Yılda 6-10 nesli vardır ve yetişkinlik döneminde, özellikle dişi olarak (erkekler genellikle daha nadirdir), ağaçların pul pul dökülmüş kabuklarının altında, dökülmüş yaprakların altında, kuru otların üzerinde veya toprağın yüzey tabakasında kışı geçirir. Saldırıya uğrayan yapraklar, bitkilerin hücresel öz suyu ile beslendikten sonra akarların neden olduğu klorotik lekelerin spesifik semptomlarını gösterir. Saldırının ardından bitkilerin gelişimi durur, yapraklar kurur ve bitki tamamen tehlikeye girebilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit uygulamaları.

Sera beyaz sineği (Trialeurodes vaporariorum)

Zararlı tüm yıl boyunca sera koşullarında ve sadece yaz aylarında tarlada yetişir. Serada, koşullar uygun olduğunda 3-6 nesil boyunca gelişebilir. Erginler ve larvalar yaprakları, genellikle sürgünleri kolonize eder. Saldırıyı takiben yapraklar sararır, kurur ve dökülür.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• kültür hasadından sonra bitki kalıntılarının yok edilmesi;
• yeni bir kültürün kurulmasından önce seraların ve poli tünellerin dezenfeksiyonu;
• tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisit uygulamaları.

Sümüklü böcek (Deroceras agreste)

Birçok sebzeye, çiçeğe, asmaya vb. saldıran polifag bir türdür. Yaprak kısımlarını tüketerek sebze ürünlerine büyük zarar verir ve güçlü bir saldırı durumunda bitkinin tüm yaprakları yok olabilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik kimyasal uygulamalar.

Domates galeri sineği (Tuta absoluta)

Yılda birkaç nesli vardır ve toprakta bir nimf gibi kışı geçirir. Bu zararlı patlıcangiller familyasındaki tüm sebze türlerine (patates, patlıcan, biber) saldırır, ancak domatesi tercih eder. Larvalar yapraklara nüfuz eder, üst ve alt epidermis arasındaki alanı tüketir. Ayrıca, larvalar yaprakların ve meyvelerin sapına veya yaprak sapına saldırarak niteliksel olarak değer kaybetmelerine neden olur.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• hasattan sonra bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi;
• belirli böcek ilaçları ile domates tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Yeşil kurt (Helicoverpa armigera)

Polifag bir türdür ve 120’den fazla bitki türüne saldırır. Zararlı, korunan alanlarda yetiştirilen sebzelerin yanı sıra tarlada yetiştirilen sebzelere de saldırır. Güve yılda iki nesil geliştirir ve toprakta bir nimf gibi kışı geçirir. Larvalar yaprağın epidermisini kemirir ve daha sonra meyveye girerek posa ve tohumları tüketerek meyvenin değer kaybetmesine neden olur. Bir larva 10 meyveyi bile yok edebilir.

Kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.

Pis kokulu yeşil böcek (Nezara viridula)

Yılda iki nesil üretir ve dökülen yaprakların altında yetişkin olarak kışı geçirir. Domates ürünlerine önemli ölçüde zarar verir, meyveyi sokar ve bozulmasına neden olur. Zararlı, bir bitkiden diğerine farklı patojenleri bulaştırabilir.

Kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.

Gal sineği (Lasioptera spp.)

Zararlı çoğunlukla korunan alanlardaki ürünlere saldırır. Erginler budama, yaprak dökümü sonucu oluşan yaralara yumurta bırakır ve larvalar gövdeye girerek beslenirler. Saldırının yeri bir çürüklük saldırısı ile karıştırılabilir. Saldırıya uğrayan gövdeler kırılır ve bitkiler solar. Dişiler domates meyvesi üzerine de yumurta bırakabilir ve larvalar meyveye nüfuz ederek kalitesini düşürür.

Kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.

Tohum sineği (Delia platura)

Neredeyse tüm sebze bitkilerine saldıran polifag bir türdür. Yılda 2-3 nesil verir ve kışı toprakta pupa olarak geçirir. Yetişkinler erken ilkbaharda ortaya çıkar ve yumurtalarını bitkilerin yakınında toprağa bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar çimlenmekte olan tohumlara saldırır ve beslenme galerilerini kazarlar.

Kontrol yöntemleri:

• belirli böcek ilaçları ile tedaviler gerçekleştirmek.