Çilek (Fragaria x ananassa), lezzetli meyveleri nedeniyle çok beğenilen, meyve veren bir çalı türüdür. Çilek bitkileri yüksek ekolojik esnekliğe sahiptir, birçok coğrafi alanda ve farklı çevre koşullarında başarıyla yetiştirilir. Çilek karlı ve aceleci bir türdür (dikimden sonraki ilk yıl meyve verir). Başlıca sorunlar meyvenin çabuk bozulabilirliği ve hasat maliyetlerinin yüksek olmasıdır. Meyvelerin besin değeri yüksektir. Karaciğer hastalıkları, hipertansiyon, anemi, asteni, iyileşme döneminde ve detoksifikasyon kürlerinde tavsiye edilir. Sodyum, potasyum, protein, magnezyum, demir, kalsiyum ve vitaminler (A, D, C, B6, B-12) içerirler. Ayrıca, Çilek tedavileri çalının hastalıklara ve zararlılara karşı korunması için önemli bir adımdır.

ÇİLEK BİTKİLERİNİN BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Çilek latent halkalı leke virüsü

Bu virüs çeşitli odunsu ve otsu bitki türlerine saldırır. Saldırıya uğrayan bitkilerde büyüme durur ve yapraklarda sarı lekeler görülür. Hastalık nematodlar ve enfekte olmuş dikim malzemesi yoluyla bulaşır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı dikim malzemelerinin kullanılması;
• toprak dezenfeksiyonu (özellikle nematod varlığı tespit edilmişse).

Çilek benek virüsü

Yapraklarda damarlar boyunca dizilmiş renk değişikliği lekeleri görülür. Zamanla damarlar da renksizleşir ve yapraklar kıvrılır. Bu virüs yaprak bitleri tarafından bulaştırılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çilek çeşitlerinin ve melezlerinin yetiştirilmesi;
• yaprak biti popülasyonunun izlenmesi ve kontrol altında tutulması (spesifik insektisitlerle).

MİKOPLAZMA

Yeşil Çiçek hastalığı

Taç yapraklar yeşile döner ve çiçek unsurları yaprak benzeri oluşumlara dönüşür. Genç yapraklar klorotik bir görünüme sahiptir, zayıf gelişmiştir ve üst tarafa doğru bükülür. Ayrıca meyveler vejetatif organlara dönüşebilir. Etkilenen bitkiler erken kurur. Bu hastalık yabani ot türlerinde (örneğin Kahkahaçiçeğigiller, Cuscuta) yaşar ve bazı yaprak zararlısı türleri tarafından bulaştırılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce dikim malzemesinin dikkatli bir şekilde incelenmesi;
• böcek popülasyonunu kontrolü için insektisit uygulaması.

BAKTERİ

Çilekte köşeli yaprak lekesi (Xanthomonas fragariae)

‘Çileğin yaprak yanıklığı’ veya ‘çileğin damar çökmesi’ olarak da bilinir. Yaygın adından da anlaşılacağı gibi, yapraklarda damarlarla sınırlandırılmış siyahımsı kahverengi köşeli lekeler görülür. Lekeler zamanla genişler ve birleşerek yaprakların tüm yüzeyini tahrip eder. Yüksek nem koşullarında, lekelerin yüzeyinde bakteriyel eksudatı temsil eden yapışkan bir tabaka oluşur. Saldırıya uğrayan dokular tahrip olur ve bitkiden ayrılır. Bakteriyoz toprak yüzeyinden bitki döküntüleri üzerinde kalır ve bakteriyel eksudat yoluyla bulaşır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• toprak yüzeyindeki bitki artıklarının toplanması ve yakılması;
• bakır bazlı fungusitlerle kimyasal uygulamalar.

MİKOZİS

Çilek yaprak lekesi (Mycosphaerella fragariae)

‘Çileğin yaprak yanıklığı’ olarak da bilinir. Yapraklarda mor kenarlıklı küçük, beyaz-gri lekeler görülür. Daha sonra lekelerin yüzeyinde fungusun fruktifikasyonunu temsil eden beyazımsı bir tüylenme görülür. Saldırıya uğrayan dokular zamanla nekrotize olur ve yapraklar deforme olur. Hastalık işlenmemiş plantasyonlarda sıklıkla görülür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çilek çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• yaşlı ve sağlıksız yaprakların ayıklanması;
• spesifik fungusitlerle kimyasal uygulamalar.

Çilekte külleme (Sphaerotheca alchemillae)

Bu mantar bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır. Enfekte organların üzerinde beyaz bir keçe oluşur. Bu keçe, mantarın fruktifikasyonu ortaya çıktığında toz haline gelir. Saldırıya uğrayan yapraklar ve meyveler küçük ve deforme kalır. Böylece bitki zayıflar ve meyveler estetik ve ticari değerini kaybeder.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• yağmurlama sulama sistemlerinden kaçının;
• saldırıya uğramış yaprak ve meyvelerin mahsulden uzaklaştırılması;
• spesifik fungusitlerle kimyasal uygulamalar.

Gri küf (Botrytis cinerea)

Hastalık bitkinin tabanından itibaren yapraklarda ortaya çıkar. Nem oranı yüksekse meyve ve çiçek salkımlarına da geçebilir. Saldırıya uğrayan organlar gri küf ile kaplanır ve zamanla çürürler. Hastalık hızla gelişir ve meyveleri tahrip edebilir. Komşu bitkilere de yayılabilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• dayanıklı çilek çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• spesifik fungusitlerle kimyasal uygulamalar.

Çilekte kök çürüklüğü (Phytophthora cactorum)

Bu mantar bitkinin tüm organlarına saldırır, ancak belirgin semptomlar hava organlarında ortaya çıkar. Böylece yeşil meyveler sertleşir ve olgunluğa ulaşanlar pembe bir renk alır ve acı bir tada sahip olur. Yüksek nem, yüksek sıcaklık ve havalandırma eksikliği koşullarında, meyvenin yüzeyinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden beyazımsı bir tüylenme görülür. Çilek sapında zemin seviyesinde bir kesit yapılırsa, süngerimsi, kırmızımsı kahverengi ilik görülür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• spesifik fungusitlerle önleyici kimyasal uygulamalar.

Çilekte yaprak yanıklığı (Diplocarpon fragariae)

‘Çileğin yaprak lekesi’ olarak da bilinir. Çilek bitkilerinin yapraklarında küçük, dairesel lekeler görülür. Lekeler kırmızımsı-mor bir renge sahiptir ve izole veya birleşik olabilir. Hastalık ilerler ve etkilenen dokular nekrotize olur ve griye döner. Saldırıdan sonra çileğin fotosentez kapasitesi azalır ve meyve üretimi daha az olur. Bu hastalık çilek yaprak lekesi (Mycosphaerella fragariae) ile karıştırılabilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çilek çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• yaşlı ve hastalıklı yaprakların ayıklanması;
• spesifik fungusitlerle kimyasal uygulamalar.

Yumuşak çürüklük (Rhizopus stolonifer)

Bu hastalık ‘soğan çürüklüğü’, ‘meyve çürüklüğü’ veya ‘hasat sonrası çürüklüğü’ olarak da bilinir. Mantar meyveye hasattan sonra, nakliye veya depolama sırasında saldırabilir. Meyvenin yüzeyinde, mantarın fruktifikasyonunu temsil eden siyah dairesel oluşumların eşlik ettiği küf görülür. Bu hastalık hızla yayılır ve önemli miktarda meyveyi yok edebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• temiz, dezenfekte edilmiş ambalajlar kullanılacaktır;
• depolarda havalandırma sağlanacaktır;
• nakliye ve depolama sırasında sıcaklık düşük değerlerde tutulacaktır.

Dentrophoma obscurans tarafından üretilen yaprak lekesi

Saldırı ilkbahardan sonbahara kadar tüm toprak üstü organlarda görülür, belirtiler yapraklarda daha sıktır. Yapraklarda düzensiz şekilli kahverengi-mor lekeler görülür. Zamanla lekeler büyür ve kahverengiye döner, yapraklar kurur ve erken dökülür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı ve dayanıklı çilek çeşitlerinin ve melezlerinin yetiştirilmesi;
• aşırı sulamadan kaçınmak;
• etkilenen yaprakların yakılarak yok edilmesi;
• fungusitlerle kimyasal tedaviler.

Verticillium solgunluğu (Verticillium dahliae)

İlk belirtiler taban yapraklarının solması ile temsil edilir. Yavaş yavaş solgunluk genişler ve tüm bitkiyi kaplar. Dikkatli bir inceleme durumunda, tahrip olmuş kök sistemi gözlemlenebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• toprağa spesifik fungusitlerle uygulanan kimyasal uygulamalar.

ÇİLEK YETİŞTİRİCİLİĞİNDE BESİN EKSİKLİKLERİ

Hastalıkların neden olduğu semptomlara ek olarak, çilek bitkileri besleyici elementlerin eksikliğinden dolayı farklı semptomlar gösterebilir. Bu bozuklukların tespit edilmesi zordur ancak üretimi güçlü bir şekilde etkiler. Bu anlamda, bitkilerin besin maddelerine ihtiyaç duyduğu belirli gelişim aşamalarında gübre uygulanması tavsiye edilir.

Toprakta veya bitkilerin toprak üstü kısımlarında farklı gelişim süreçleri gerçekleşir. Bu nedenle, farklı gübreleme yöntemlerinin (sulama, yaprak vb.) kullanılması önerilir. Ayrıca, gübreleme bitkinin organları arasında bir denge sağlamalıdır. NPK veya NPK + mikro elementler gibi kompoze gübrelerin uygulanması tavsiye edilir.

Eğer agroteknik çalışmalar (çiftçilik vb.) yapılmadan bir çilek plantasyonu kurulursa, 40 t/ha iyi fermente edilmiş gübre veya 400-500 kg/ha kompoze NPK tipi gübre uygulanması tavsiye edilir. Gübre miktarı, toprak analizi ile belirlenen toprak özellikleri ve arzı ile ilişkilendirilmelidir. Köklendirme hormonları da ekimden hemen sonra uygulanabilir.

Meyve verme döneminden sonra bitkilerin toparlanma sürecine yardımcı olmak için, sonbaharda NPK tipi gübrelerin uygulanması tavsiye edilir. Böylece, Ağustos sonunda yaklaşık 70 kg/ha kompoze NPK gübre uygulanabilir ve Eylül ortasında yaklaşık 50 kg/ha aynı gübre ile tamamlanabilir.

İlkbaharda bitkiler hızlı bir şekilde büyümeye başlamak için besin maddelerinden faydalanabilir. Vejetatif dönemin başında yapılan gübreleme, hastalık ve zararlılara karşı direnci artırır ve çiçeklenmeyi teşvik eder. Mikro elementli yaprak gübresi ile birlikte 150 kg/ha kompoze NPK gübresi uygulanması tavsiye edilir.

Çiçeklenme fenofazı

İlk çiçeklerin ortaya çıkmasıyla birlikte, çilek bitkileri büyüme mevsimi boyunca en fazla miktarda mikro element tüketir. Bu nedenle çiçeklenme ile meyve olgunlaşması arasındaki dönemde, seçilen ürüne bağlı olarak yaklaşık 10 günlük aralıklarla 3-4 kez yapraktan gübreleme yapılabilir. İlk çiçekler göründüğünde, bor bazlı bir gübre uygulanması önerilir. Bor, bitki boyunca sert bir şekilde dolaşan ve farklı organlar aracılığıyla şeker taşınmasına yardımcı olan bir elementtir. Ek olarak, daha fazla sayıda meyve oluşumunu teşvik eder.

Meyve tutumu fenofazı

Bu gelişim aşamasının başlangıcında, çileklerin daha fazla miktarda Kalsiyum’a ihtiyacı vardır. Bu nedenle, şu anda kalsiyum bazlı bir ürün uygulanabilir. Kalsiyum hücre duvarlarında yapısal bir role sahiptir ve erken meyve dökülmesinin fizyolojik fenomenini azaltır. Ayrıca, meyveler taşıma ve depolamaya karşı daha dayanıklı hale gelir.

Olgunlaşma fenofazı (meyve olgunlaşmasının başlangıcı)

Gübreleme teknolojisi oluşturulurken dikkate alınması gereken önemli bir andır. Bu aşamada bitkiler, klorofilin ana elementi olan Magnezyum’a daha fazla ihtiyaç duyar. Bu element bitki metabolizmasına katılır ve şekerlerin, karbonhidratların, proteinlerin ve vitaminlerin birikimini belirler. Böylece meyveler daha büyük, daha dayanıklı ve daha lezzetli olacaktır.

Hasat fenofazı (olgunluk fenofazı)

Bu gelişim aşaması, çilek bitkilerinin meyve verme dönemindeki son aşamadır. Bu aşamada Potasyum bazlı yaprak gübrelerinin uygulanması tavsiye edilir. Bu element mahsulün ağırlığını, meyvenin düzgün olgunlaşmasını artırır ve meyvenin kokusunu iyileştirir.

ÇİLEK BİTKİLERİNİN BAŞLICA ZARARLILARI

Çilek nematodu (Aphelenchoides fragariae)

Yılda 6-8 nesil üretir ve etkilenen bitkilerin içinde ve toprakta yetişkin olarak kışı geçirir. Su damlacıkları yoluyla göç eder, bitkilere nüfuz eder ve hücre özsuyu ile beslenerek içlerinde yaşar. Saldırıyı takiben çiçekli sürgünler kalınlaşır ve dallanır. Genç yaprakların büyümesi azalır. Saldırıya uğrayan çiçekler ve meyveler gelişemez ve bazen deforme olur.

Kontrol önlemleri:

• dayanıklı çilek çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• sağlıklı dikim malzemelerinin kullanılması;
• özel ürünlerle toprak dezenfeksiyonu.

Çilek akarı (Tarsonemus fragariae)

Yılda 5-8 nesli vardır ve dişiler çilek yaprağı rozetinin tabanında kışı geçirir. İlkbaharda dişiler genç yapraklarla beslenir ve ardından yumurtalarını yaprakların üzerine bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar bitkinin organlarını kolonize eder ve onlarla beslenir. Saldırıdan sonra bitkiler zayıflar ve 1-2 yıl içinde kuruyabilir.

Kontrol önlemleri:

• dayanıklı çilek çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• sağlıklı dikim malzemelerinin kullanımı;
• özel ürünlerle kimyasal işlemler.

Çilek çiçeği biti (Anthonomus rubi)

Yılda bir nesli vardır ve kışı yaprakların altında veya toprağın yüzey tabakasında geçirir. İlkbaharda, erginler vejetatif ve çiçek tomurcuklarıyla, ardından genç yapraklarla beslenir. Dişiler yumurtalarını genişlemiş çiçek tomurcuklarına bırakır ve larvalar bunların içeriğini tüketir. Yetişkinler ve larvalar en büyük zarara neden olur.

Kontrol önlemleri:

• plantasyonda düşen yaprakların toplanması;
• özel böcek ilaçları ile kimyasal işlemler.

Tripsler

Tripsler, çok sayıda kültür bitkisine veya meyve veren ağaçlara saldıran, çıplak gözle görülmesi zor olan küçük böceklerdir. Bitkilerin gelişen kısımlarına, çiçeklerine, yapraklarına yerleşerek çiçeklerin dökülmesine ve bitkilerin durgun büyümesine neden olurlar.

Kontrol önlemleri:

• özel böcek ilaçları ile uygulamalar;
• yapışkan tuzakların kullanımı.

Yaprak bitleri

Yaprak bitleri bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç eden polifag türlerdir. Hem doğal florada hem de kültür türlerinde zarar oluştururlar. Genellikle yaprakların, çiçeklerin veya çiçek salkımlarının alt tarafında bir koloni oluştururlar. Böcekler bitki organlarını sokar ve hücre öz suyunu emer. Şiddetli bir saldırı bitkide strese neden olur ve hastalıklara karşı direncini azaltır.

Kontrol önlemleri:

• özel böcek ilaçları ile uygulamalar.

Çayır köpük böceği (Philaenus spumarius)

‘Avrupa köpük böceği’, ‘Şeytantükürüğü’ veya ‘salyalıbiti’ olarak da bilinir. Böcekler bitkileri kolonize eder ve hücre öz suyu ile beslenir. Nimfler, gelişim sırasında larvaları koruyan köpük benzeri bir madde salgılar. Saldırıdan sonra yapraklar küçük kalır ve bitki normal şekilde büyümez.

Kontrol önlemleri:

• çilek mahsulü için onaylı geniş spektrumlu insektisitlerle kimyasal uygulamalar.

Gri tarla sümüklü böceği (Deroceras agreste)

Birçok çiçek, sebze, asma, çalı ve ağaç türüne saldıran polifag bir türdür. Yağışlı dönemlerde bitkinin yapraklarını tahrip ederek zarar verir.

Kontrol önlemleri:

• özel ürünlerle kimyasal uygulamalar.