Bektaşi üzümü veya Avrupa bektaşi üzümü (Ribes uva-crispa) Avrupa, Asya, Kuzey ve Orta Amerika’nın spontane florasında bulunur. Yüksek adaptasyon kabiliyeti nedeniyle Avrupa bektaşi üzümü, farklı çevresel koşullara sahip birçok alanda yetiştirilebilir. Bektaşi üzümü tedavileri çalının hastalıklara ve zararlılara karşı korunması için önemli bir adımdır.

Avrupa bektaşi üzümü meyveleri zengin vitamin içeriği ve sağlık üzerindeki yararlı etkileri ile bilinir. Taze olarak veya reçel, tatlı, meyve suyu ve keklerin hazırlanmasında bir bileşen olarak tüketilebilirler. Kurutulmuş meyve veya reçel şeklinde muhafaza edilebilirler.

BEKTAŞİ ÜZÜMÜ ÇALILARININ BAŞLICA HASTALIKLARI

Bektaşi üzümü Amerikan küllemesi (Sphaerotheca mors-uvae)

Bu mantar yapraklarda, genç sürgünlerde ve meyvelerde parazitlenir. Yapraklardaki belirtiler, yaprağın her iki tarafında görülebilen beyazımsı lekeler şeklinde ortaya çıkar. Saldırıya uğrayan yapraklar küçük kalır ve konidiler oluştuğunda yapraklar toz haline gelir. Amerikan küllemesi, bitkinin anormal gelişimi ile birlikte yaprakların deformasyonuna ve dökülmesine neden olur. Gövdelerin dona dayanıklılığı da etkilenir.

Sürgünler ilkbaharın sonuna doğru, Mayıs ayından başlayarak, sürgünlerin bazı kısımlarını tozlu bir miselyumun kaplamasıyla etkilenir. Zamanla bu kısımlar kahverengi bir renk alır. Külleme hastalığının verdiği en büyük zararlardan biri, şiddetli bir saldırı durumunda ortaya çıkan tomurcuk farklılaşmasının engellenmesidir.

Genç meyveler siyaha döner ve buruşur, yaşlı meyvelerde ise ilk başta beyazımsı lekeler görülür ve bunlar zamanla gri-kahverengiye döner. Lekelerin yakınında dokular nekrotize olur ve zamanla meyve atmosferik neme bağlı olarak nemli veya kuru bir küf ile kaplanır.

Amerikan küllemesi kışı miselyum (sürgünlerde ve tomurcuklarda bulunur) veya mantarın cleistothecium (mantarın fruktifikasyonu) yoluyla geçirir. Hastalığın bu şekilde ortaya çıkması, sporları yayan aşırı nem ve yavaş hava sirkülasyonu ile desteklenir.

Önleme ve kontrol tedbirleri

Patojenin ortaya çıkmasını önlemek için, çalıların iyi havalanmasını sağlamak amacıyla uygun dikim mesafeleri uygulanmalıdır. Budama ve bakım işleri doğru şekilde uygulanmalıdır. Küllemeye dayanıklı dikim malzemesinin kullanılması şiddetle tavsiye edilir (çeşitler: Black Down, Tsema, Kantata, Victoria, Meitgo, Slitsa, Record 35). Önceki yıllardaki külleme saldırıları dikkate alınır ve her 7-10 günde bir önleyici fungusit uygulamaları yapılır.

Etkilenen sürgünler ortadan kaldırılmalı ve yakılarak yok edilmelidir. Yapraklar temizlenir ve yakılır veya derin sürülerek gömülür. Kimyasal uygulamalar uyku döneminde ve vejetatif sezonda belirli ürünlerle uygulanır.

Bektaşi üzümü Avrupa küllemesi (Microsphaera grossulariae)

Amerikan küllemesine kıyasla daha az yaygın ve daha az zararlıdır.

Saldırı, beyazımsı lekelerin gri-kahverengiye dönüşmemesi ve cleistothecium çok nadir görülmesi farkıyla Amerikan küllemesine benzer.

Vejetasyon dönemi boyunca mantar sporlar aracılığıyla yayılır. Bir yıldan diğerine, tomurcuk pullarının altında bulunan dirençli miselyumu aracılığıyla varlığını sürdürür.

Amerikan küllemesi için önerilen önleme ve kontrol tedbirleri Avrupa küllemesi durumunda da uygulanabilir.

Frenk üzümü ve bektaşi üzümü yaprak lekesi veya antraknoz (Pseudopeziza ribis)

Genellikle bektaşi üzümü ve frenk üzümü tarlalarında bulunur ve özellikle yazları daha serin olan nemli bölgelerde bu bitkilerin büyük ölçüde dökülmesine neden olabilir.

Mantar özellikle yapraklara ve daha az sıklıkla sürgünlere ve meyvelere saldırır. Saldırıya uğrayan yapraklarda 1-2 mm çapında çok sayıda kırmızımsı kahverengi dairesel lekeler bulunur. Zamanla lekelerin merkezindeki doku kahverengiye döner ve mantar spor oluşturur. Lekeler genişler ve bazen birleşerek yaprakların sararmasına ve mevsim ortasında kütle halinde dökülmesine yol açar. Çalılar ağustos ayında bile yapraksız kalabilir.

Sürgünlerdeki saldırı, kabuk üzerinde küçük, açık kanserlere dönüşen uzun, kahverengi lekeler ortaya çıktığında görülür. Meyveler nadiren etkilenir, belirtiler buruşma ve dökülmedir.

Yaprak benekli bektaşi üzümü bitkileri artık normal meyve vermez ve dona dayanıklılıkları düşüktür.

Bu hastalık 15-25 ºC sıcaklık ve yüksek nem tarafından tercih edilir. Parazit dokular üzerinde oluşan sporlar hastalığın yayılmasını sağlar. Patojen ya düşük sıcaklıklara dayanıklı sporlar şeklinde ya da kabukta veya dökülen yapraklarda miselyum şeklinde kışı geçirir. İlkbaharda, birincil enfeksiyonlara neden olacak sporlarla birlikte fruktifikasyonlar ortaya çıkar.

Önleme ve kontrol tedbirleri

Saldırıya uğrayan sürgünlerin sökülüp yakılması ve etkilenen yaprakların derinlemesine gömülmesi için derin sürüm yapılması yoluyla plantasyonda kültürel hijyenin sürdürülmesi tavsiye edilir.

Yaprak lekesi saldırısına dirençli çeşitler: Kantata, Crusader, Lissil, Westra, Iuvigo, Tenah.

Dinlenme döneminde kuprik ürünlerle kimyasal uygulamalar yapılır. Vejetatif büyüme döneminde spesifik fungusitlerle uygulamalar yapılır.

Bektaşi üzümü ve frenk üzümü pası (Cronartium ribicola)

Bu hastalık günümüzde bektaşi üzümü veya frenk üzümünün kendiliğinden veya ekili bitki örtüsünde bulunduğu ve çamın (Pinus sp.) yakın olduğu tüm alanlarda görülmektedir.

Bektaşi üzümü ekinlerinin yakınında çam bulunması, hafif pas istilasına yol açar. Çam ağacının yapraklarında ve dallarında sarı sporlar oluşur ve bunlar böcekler tarafından uzun mesafelere kolayca taşınır. Rüzgar sporları nispeten kısa mesafelere taşır. Çam ağaçları bu mantarın varlığından etkilenir. Dalların kabuklarında sarı çıkıntılar görülür. Bu dallar zaman içinde kurur.

Saldırıdan sonra, bektaşi üzümü yapraklarının üst tarafında çok sayıda sarı leke ortaya çıkar. Mantar alt tarafta, aslında yaz sporları olan kahverengi kabarcıklar oluşturur. Saldırıya uğrayan yapraklar sararır ve dökülür. Sürgünler erken yapraksız kalır ve yeterince odunlaşmaz, kış boyunca donar. Bektaşi üzümü meyveleri küçük kalır ve normal olgunlaşmaz.

Yaz aylarında oluşan sporlar enfeksiyonun yayılmasına ve bir sonraki yıla bulaşmasına neden olur. Sporlar ilkbaharda çimlenir ve mantarın sonraki spor nesillerini oluşturduğu çamı enfekte eder.

Önleme ve kontrol tedbirleri

Avrupa bektaşi üzümü plantasyonları çam ormanlarından mümkün olduğunca uzağa yerleştirilecektir. Çamı korumak için yakınlarda bektaşi üzümü ve frenk üzümü plantasyonlarından kaçınılacaktır.

Paslanmaya dayanıklı bektaşi üzümü çeşitleri arasında Crusader, La Fouge, Invigo, Lissil, Versaille Red ve Kantata sayılabilir.

Mycosphaerella halkalı yaprak lekesi veya frenk üzümü septoria (Mycosphaerella ribis)

Belirtiler antraknoza benzer, tek fark lekelerin merkezde daha açık bir renge sahip olmasıdır. Patojen kışı dökülen yapraklarda geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri

Nem, bu hastalığın oluşumunu destekler. Enfeksiyon riskini azaltmak için, bektaşi üzümlerinin uygun mesafelere dikilmesi ve ekim alanındaki yabani otların yok edilmesi önerilir.

BEKTAŞİ ÜZÜMÜ ÇALILARININ BAŞLICA ZARARLILARI

Yaygın saksağan güvesi (Abraxas grossulariata)

Tanımlama. Yetişkin beyaz-sarı kanatlı bir kelebektir ve üzerinde enine dizilmiş çok sayıda siyah benek bulunur. Larva beyazdır, sırtında siyah lekeler ve yanlarında turuncu çizgiler vardır. Vücut 3-4 cm uzunluğunda, baş ve bacaklar siyahtır. Yumurtalar açık sarıdır ve oval-uzun bir şekle sahiptir. Yumurtalar çatladıktan sonra, yaklaşık 3 haftada larvalar çalı yapraklarıyla beslenir.

Biyoloji. Saksağan güvesi yılda bir nesil verir ve kışı erken yaşlarda larva olarak yaprak ve ipek ipliklerden yapılmış yuvalarda geçirir. Bazen yuva olmadan yaprakların altına gizlenir. İlkbaharda larvalar tomurcuk ve yapraklarla beslenir. Ayrıca çiçek salkımlarına da saldırabilir. Pupa dönemi Haziran ayında başlar ve Temmuz-Ağustos aylarında erginler ortaya çıkar. Çiftleşmeden sonra dişi, Avrupa bektaşi üzümü ve frenk üzümü yapraklarının alt tarafına yaklaşık 230-280 yumurta bırakır. 16-18 gün süren kuluçkadan sonra larvalar ortaya çıkar ve birkaç hafta boyunca beslenir, ardından kış uykusu dönemi başlar.

Saldırı. Zarar, Avrupa bektaşi üzümü ve frenk üzümü yapraklarıyla beslenen larvalardan kaynaklanır. Güçlü bir saldırının ardından, çalılar tamamen yapraksız kalır ve üretim üzerinde büyük etkileri olur.

Önleme ve kontrol tedbirleri

Kış uykusuna yatan larvaların sayısını azaltmak için sonbaharda yaprakların toplanması ve yakılması tavsiye edilir. İnsektisitlerle kimyasal tedaviler, saldırının ilk belirtilerinde uygulanır.

Kuş Üzümü Oyucusu (Synanthedon tipuliformis)

Frenk üzümü ve bektaşi üzümü ekim alanlarında yaygındır ve bu meyve türlerinin en tehlikeli zararlılarından biridir.

Tanımlama. Erişkinler mavi-metalik gövdeli, 3 sarı halkalı ve yelpaze şeklinde kuyruğu olan kelebeklerdir. Kanatlar şeffaftır, uç kısımları daha koyudur. Larvalar beyaz-sarı renkte, kahverengi başlıdır ve 3 çift bacakları vardır.

Biyoloji. Kuş üzümü oyucusu yılda bir nesli vardır ve larva olarak çalıların dibinde açılan galerilerde kışı geçirir. İlkbaharda larvalar krizalite dönüşür ve ilk kelebekler Mayıs ayında ortaya çıkar. Çiftleşme ve yumurtlamadan sonra larvalar ortaya çıkar (meyve gelişim fenofazı sırasında). Tomurcukların dibindeki sürgünlere nüfuz eder ve iliğinden ve odunla beslenirler.

Saldırı. Zarar çoğunlukla larvalar tarafından, sapların iliği ve odun üzerinde beslenmeleri nedeniyle üretilir. Saldırıya uğrayan bitkilerin kuru sürgünleri ve gövdeleri vardır ve güçlü bir saldırı durumunda çalı kurur.

Önleme ve kontrol tedbirleri

Zararlının biyolojik rezervini azaltmak için saldırıya uğrayan sürgünlerin kesilmesi, toplanması ve yok edilmesi önerilir. Kelebekler plantasyonda mevcut olduğunda, spesifik insektisitlerle 1-2 kimyasal uygulama önerilir.

Frenk üzümü yaprak biti (Cryptomyzus ribis)

Yaprak biti saldırısının varlığı, sürgünlerin tepesinden itibaren deforme olmuş yapraklar tarafından işaret edilir. Bu deformasyonlar zamanla kırmızımsı veya sarı bir renk alır. Bu deformasyonların altında soluk sarı yaprak biti kolonileri bulunur. Bu yaprak bitleri ilkbaharın sonlarında saldırıya başlar ve yaz aylarında diğer bitkilere yayılan kanatlı formları vardır. Sonbaharda bırakılan yumurtalar gelecek yıl patojenin bulaşmasını sağlayacaktır. İlkbaharda yumurtalar çatlayacak ve yaprakların alt tarafında tekrar yaprak biti kolonileri oluşacaktır.

Yaygın bektaşi üzümü testere sineği (Nematus ribesii, Nematus leocotrochus ve Pristiphora appendiculata)

Üç eşek arısı türü ilkbahar ve yaz aylarında bektaşi üzümü mahsullerine saldırır. Yılda 1-4 nesil üretebilirler ve kışı toprakta bir koza içinde larva olarak geçirirler. Bunların en aktif olduğu dönem Nisan-Eylül aylarıdır. Çiftleşmeden sonra dişiler yumurtalarını yaprakların alt tarafına bırakırlar.

Larvalar en çok zarar verenlerdir, çalıların yapraklarıyla beslenirler ve yaprak dökülmesine neden olurlar. Bitkinin dayanıklılığı ve üretimi önemli ölçüde azalacaktır.