Badem (Amygdalus communis), meyvelerinin tohumları için takdir edilen önemli bir meyve türüdür. Badem Asya kökenlidir, Yunanlılar ve Romalılar zamanından beri yetiştirilmektedir. Şu anda en büyük badem üreticisi ülke Amerika Birleşik Devletleridir. Badem tedavileri, meyve ağaçlarını sağlıklı, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

BADEMİN BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Şarka virüs hastalığı (PPV)

Bu virüs çoğu sert çekirdekli ağaçlara saldırır. Badem yapraklarında dairesel renk değişikliği lekeleri oluşur ve tüm yaprakları kaplar. Belirtiler sıcak yaz aylarında kaybolur. Meyve üzerinde, olgunlaşmamış meyvelerde çok belirgin olan sarı dairesel lekeler görülür. Saldırıya uğrayan meyveler ağaçtan erken düşer. Şiddetli bir saldırı durumunda, tohumlarda da dairesel lekeler görülür. Virüs, hastalıklı dikim materyali, ağaç zararlıları, yaprak bitleri ve polen yoluyla yayılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı ağaçların dikilmesi;
• sert çekirdekli meyve ağaçları ile yetiştirilen meyve bahçeleri arasında mekansal izolasyon;
• meyve bahçelerinin yakınındaki yabani otların ve çalıların temizlenmesi;
• böcek popülasyonunu kontrolü için insektisit uygulamalarının yapılması.

BAKTERİ

Sert çekirdekli meyvelerde bakteriyel çürüklük (Pseudomonas syringae pv. morsprunorum)

Bu hastalık genç sürgünlerde, yapraklarda ve meyvelerde kendini gösterir. Yapraklarda küçük, dairesel, sulu görünümlü lekeler görülür. Nem oranı yüksek olduğunda, lekenin yüzeyinde bakteriyel eksudat görülür. Kuru havalarda, saldırıya uğrayan dokular kurur ve yapraktan düşer. Böylece badem ağacı yaprakları eleklenmiş bir görünüme sahip olur. Güçlü bir saldırı yaprak dökülmesine neden olur. Meyve üzerinde küçük kırmızımsı kahverengi lekeler vardır. Meyve üzerinde küçük, pembemsi-kahverengi lekeler mevcuttur. Saldırı meyve deformasyonuna ve meyve özü çatlamasına neden olur. Bu nedenle bademler ticari değerini kaybeder. Sürgünlerde uzun lekeler görülür, kabuk kahverengiye döner ve tahrip olur. Yaralar üzerinde bakteriye özgü yapışkan bir sıvı görülür. Yaralar yıldan yıla artar ve açık kansere kadar ilerleyebilir. Bakteriler ağaca gözenekler yoluyla girer, ancak enfeksiyonların çoğu aşılama sırasında meydana gelir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı aşı ve anaçların kullanılması;
• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Kök uru hastalığı (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Hastalık, bitkinin yaşına ve etkilenen organa bağlı olarak farklı boyutlara sahip tümörlerin (safra) ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Başlangıçta köklerde, gövdelerde ve nadiren dallarda veya yapraklarda küçük, pürüzsüz, yumuşak tümörler görülür. Zamanla tümörler büyür, kahverengi veya kahverengimsi siyah olur ve pürüzlü bir görünüme sahip olur. Patojen badem ağacına nematodlar, dolu, böcekler vb. tarafından açılan yaralar yoluyla girer. Ayrıca, bu hastalığın ortaya çıkması 22 ila 30 °C arasındaki sıcaklıklar ve % 80 atmosferik nem ile desteklenir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dikimden önce fidelerin ayıklanması;
• meyve bahçesi uygun şekilde hazırlanmış bir arazi üzerinde kurulacaktır;
• bir ağaçtan diğerine geçerken makas ve aletlerin dezenfekte edilmesi;
• etkilenen dalların sağlıklı alana budanması, Bordeaux karışımı tedavisinin uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kaplanması;
• fidan köklerinin % 1’lik Bordeaux karışımı solüsyonunda ıslatılması;
• vejetasyon sırasında bakır bazlı ürünlerle tedavilerin yapılması.

MİKOZİS

Kahverengi çürüklük (Monilinia laxa)

Bu hastalık ağaçların tüm toprak üstü organlarına saldırır, soğuk ve yağışlı yıllarda önemli zararlara neden olur. Saldırıya uğrayan yapraklar düşmeden sarkar, çiçekler kahverengiye döner ve kurur ve dallar kanca şeklinde bükülür. Genç meyveler buruşur, kahverengiye döner ve kitlesel olarak dökülür. Olgun meyvelerin özü çürür ve dış kısmında sarı-gri yastıklar oluşur. Son olarak meyveler mumyalaşarak ağaçta kalır ve ertesi yıl hastalığın bulaşmasını sağlar. Mantar mumyalaşmış meyvelerde ve saldırıya uğramış dalların kabuklarında kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğramış meyvelerin toplanması ve yok edilmesi;
• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• etkilenen dalların sağlıklı alana kadar budanması, % 4-5’lik Bordeaux karışımı ile bir tedavi uygulanması ve yaraların iyileştirici mastik ile kaplanması;
• bakır bazlı ürünlerle uyku döneminde kimyasal tedavilerin yapılması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Yaprak delen çil hastalığı (Stigmina carpophila)

Hastalık ihmal edilmiş meyve bahçelerinde yaygındır ve sert çekirdekli ağaçlarda (badem dahil) önemli hasara neden olur. Yapraklarda, dokuların kahverengiye döndüğü ve sonunda yaprağın geri kalanından ayrıldığı dairesel lekeler görülür. Meyve üzerinde, kırmızı-mor bir sınırla çevrili noktasal oluşumlar vardır. Meyvenin özü dokusunu ve tadını kaybeder. Sürgünlerde, mantar kahverengileşme üretir ve bunu gummosisin sızdığı yaralar izler. Bu saldırı şekli çok tehlikelidir çünkü meyve tomurcuğu taşıyan sürgünleri kurutur. Sporlar mantarın yayılmasını sağlar ve kışın yaralardan sızan yapışkanın içinde direnir. Ayrıca mantar, dalların yüzeyinde miselyum şeklinde kışı geçirebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların budanması ve yakılması;
• kesiklerden kaynaklanan yaralar mastik ile kapatılması;
• budamadan sonra ağaçlar % 4-5’lik Bordeaux karışımı ile işlem görür;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle uygulanan önleyici tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Külleme hastalığı (Sphaerotheca pannosa var. persicae)

Bademlerde, saldırı genç badem ağaçlarının yapraklarında beyaz lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Bunlar genişler ve tüm yaprağı kaplar. Hastalık ilerler ve miselyum grimsi ve tozlu bir hal alır. Saldırıya uğrayan dokular büzüşür ve kurur. Mantar ayrıca çatlayan ve çürüyen genç meyvelere de saldırır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• dayanıklı badem çeşitlerinin yetiştirilmesi;
• sürgünlerin ve saldırıya uğramış meyvelerin yakılması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Şeftali yaprak kıvırcıklığı (Taphrina deformans)

Hastalık esas olarak yaprakları etkiler, ancak uygun yıllarda meyve ve sürgünlere de saldırabilir. Genç yaprakların üst kısmında kabarcıklar vardır veya deforme olmuşlardır, sağlıklı olanlardan daha büyük boyutlara sahiptirler. Ayrıca, saldırıya uğrayan yapraklar kırmızımsı bir renge sahiptir ve daha sonra sarıya döner. Etkilenen dallar ve sürgünler yavaş büyür ve kış donlarına karşı hassastır. Meyve üzerindeki saldırı çok nadirdir ve dokuların çürüdüğü küçük, beyazımsı lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• spesifik fungisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

BAŞLICA BADEM ZARARLILARI

Elma iç kurdu (Cydia pomonella)

Çeşitli meyve ağaçlarına (badem dahil) saldıran polifag bir türdür. Farklı yaşlardaki larvalar meyveye saldırır. Dişiler yumurtalarını doğrudan meyve üzerine veya meyvenin yakınındaki yapraklara bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar saldırdıkları meyvelerde galeriler açar ve içlerinde dışkı bırakırlar.

Kontrol yöntemleri:

• ergin uçuşunu belirlemek için feromon tuzaklarının kullanılması;
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamaların yapılması.

Kahverengi kuyruklu güve (Euproctis chrysorrhoea)

Çok sayıda ağaç ve meyve ağacına saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesli vardır ve sürgünlerin tepesinde bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Larvalar tomurcuklara ve yapraklara saldırır ve ağaçların yapraklarını dökmesine neden olabilir. Bu zararlının varlığını tespit etmek için badem ağaçları çok iyi incelenmelidir.

Kontrol yöntemleri:

• larvaların bulunduğu dalların kesilmesi;
• özel insektisit ile kimyasal işlemlerin yapılması.

Amerikan beyaz kelebeği (Hyphantria cunea)

Meyve ağacı türlerinin yanı sıra süs ağaçlarına (dut, çınar vb.) da saldıran polifag bir türdür. Yılda iki nesli vardır ve kışı toprağın yüzey tabakasında pupa olarak geçirir. Bu böcek ağaçlarda yaprak dökülmesine, dolaylı olarak da meyve üretiminde azalmaya neden olur. Tırtıllar yaprakların alt tarafına yerleşir ve onları tüketmeye başlar. Ayrıca içinde beslendikleri bir tür yuva inşa ederler.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit ile kimyasal uygulamaların yapılması.

Şeftali güvesi (Anarsia lineatella)

Çeşitli meyve ağaçlarına (badem dahil) saldıran polifag bir türdür. Yılda üç nesil geliştirir ve pul pul dökülmüş kabuk altında larva olarak kışı geçirir. İlkbaharda, kış barınağını terk ederler ve tomurcuklara saldırırlar. Genç sürgünlerde larvalar delikler açar. Yeni çıkan dişiler tomurcukların üzerine yumurta bırakır ve larvalar erken çeşitlerin meyvelerine nüfuz eder. Sonraki nesillerin larvaları olgunlaşma aşamasında meyvelere nüfuz eder ve burada derin galeriler kazarlar.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen dalların (sürgünlerin) budanması ve yok edilmesi;
• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Akarlar

Çıplak gözle görülmesi çok zor olan zararlılardır. Akarlar, hem kültür hem de yabani türler olmak üzere birçok bitki ve meyve ağacına saldıran polifag türlerdir. Hücre özsuyu ile beslenirler. Saldırıyı takiben badem yaprakları kurumuş görünür, çiçekler dökülür ve bitki gelişimini durdurur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit ile kimyasal uygulamaların yapılması.

Doğu meyve güvesi (Grapholita molesta)

Yılda 3-4 nesil verir ve kabuk çatlaklarında ipeksi bir koza içinde larva gibi kışı geçirir. Bu güve sürgünlere, yapraklara ve meyvelere saldırır, ancak en çok zararı meyvelere verir. İlk neslin larvaları sürgünlere saldırır ve onlarla beslenir, yeni kurulan meyve bahçelerinde ve fidanlıklarda büyük hasara neden olur. III. ve IV. nesil larvalar meyvede önemli zararlara neden olur. Meyveye sap bölgesinden veya “uç” bölgesinden girerler ve çekirdeğin etrafındaki düzensiz galerileri kemirirler. Meyveler büyümeden durgunlaşır, çürür ve dökülür.

Kontrol yöntemleri:

• saldırıya uğramış meyve ve sürgünlerin budanması ve yok edilmesi;
• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik insektisitlerle toplu uçuş sırasında uygulanan kimyasal işlemlerin yapılması.

San Jose kabuklu biti (Quadraspidiotus perniciosus)

200’den fazla bitki türüne saldıran polifag bir türdür. Yılda 1-3 jenerasyona sahiptir ve etkilenen türlerin kabuklarında larva olarak kışı geçirir. Dişiler ve larvalar, meyve de dahil olmak üzere etkilenen bitkilerin tüm organlarına yayılır ve konukçu bitkilerin hücre özsuyu ile beslenir. Büyük bir saldırı durumunda, böcek gövdelerini koruyan kalkanlar üst üste biner ve ağaçları boğar. Büyümeleri durur ve 2-3 yıl sonra kururlar.

Kontrol yöntemleri:

• dormansi döneminde özel işlemlerin uygulanması;
• dalların kaba bir fırça ile temizlenmesi;
• özel insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

Yaprak bitleri

Bir bitkiden diğerine veya bir türden diğerine göç eden polifag türlerdir. Kendiliğinden oluşan florada büyürler ve daha sonra kültür türlerine geçerler. Yaprakların, çiçeklerin veya çiçek salkımlarının ve genç sürgünlerin alt tarafında bir kolonidir. Böcekler sokar ve hücre suyunu emerek bitkide strese neden olur. Şiddetli bir saldırı durumunda ağacın hastalığa karşı direncinin azalmasına neden olur.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Erik iç kurdu (Cydia funebrana)

Bu tür sert çekirdekli meyve ağaçlarına saldırır. Yılda iki nesil geliştirir ve ağaç kabuklarının altında veya çeşitli korunaklı yerlerde bir koza içinde kışı geçirir. Larvalar meyveye nüfuz eder ve meyve özü ve tohumlarla beslenir. Saldırıya uğrayan meyveler büyümeden durur ve dökülür. Larvalar düşen meyve üzerinde beslenmeye devam eder. Beslendikten sonra meyveden çıkarlar ve kış için doğru yeri ararlar.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle kimyasal işlemlerin yapılması.

Meyve göz kurdu (Sciaphobus squalidus)

Özellikle tomurcuk ve çiçek tomurcuklarına saldıran tehlikeli bir türdür. İki yaşında bir nesil geliştirir ve toprağın yüzey tabakasında yetişkin olarak kışı geçirir. İlkbaharda erginler ağaçlara tırmanarak tomurcuk ve çiçek tomurcukları ile beslenirler. Larvalar ağaçlar için zararlı değildir, kendiliğinden oluşan otsu bitkilerin kökleriyle beslenirler.

Kontrol yöntemleri:

• meyve bahçesinde toprak mobilizasyonu (sonbahar);
• spesifik insektisitlerle kimyasal uygulamaların yapılması.

Elma göz kurdu (Anthonomus pomorum)

Yılda bir nesil geliştirir ve yetişkin olarak korunaklı yerlerde (ağaç kabuğu) kışı geçirir. Yetişkinler ilkbaharda ortaya çıkar ve genç yapraklarla beslenir. Dişiler çiçeklere veya çiçek tomurcuklarına yumurta bırakır. Larvalar çiçeklerin veya tomurcukların içinde beslenir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisit ile kimyasal uygulamaların yapılması.

Tripsler

Çok sayıda mahsul veya meyve ağacına saldıran, çıplak gözle görülmesi zor olan küçük zararlılardır. Gelişmekte olan uçları, çiçekleri, yaprakları kolonize ederek çiçeklerin dökülmesine ve ağaçların durgun büyümesine neden olurlar.

Kontrol yöntemleri:

• cezbedici tuzakların kullanımı;
• spesifik böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.