Asma (Vitis vinifera), Vitaceae familyasının bir parçası olan sarmaşık bir bitkidir. Bu bitki binlerce yıl önce yaygın bir ürün olarak tanıtılmıştır. Antik çağlardan beri üzümler şarap üretmek için kullanılmıştır. Asma bir sarmaşıktır, yaprakları avuç içi büyüklüğünde, dönüşümlü olarak düzenlenmiştir. Çiçekler bileşik salkım benzeri çiçek salkımlarında düzenlenir ve meyveler salkımlar halinde gruplanmış çeşitli şekil ve renklerde dut benzeri meyvelerdir. Üzümler, şarap yapımında kullanıldıkları için dünyada en çok yetiştirilen meyvelerdir. Tiamin, Riboflavin, Niasin, Vitamin B6, Folik Asit, Vitamin B12, Vitamin C, Vitamin K, Kalsiyum, Demir, Magnezyum, Manganez, Fosfor, Potasyum, Sodyum, Çinko içerirler. En büyük üzüm üreticisi ülkeler Çin, İtalya, ABD, İspanya ve Fransa’dır. Asma tedavileri, sağlıklı bir bağ tesisi için hastalık ve zararlılardan uzak tutmak çok önemlidir.

ASMANIN BAŞLICA HASTALIKLARI

Virüsler

Asma yelpaze yaprak virüsü

Saldırıya uğrayan bitkiler, zig-zag şeklinde yerleştirilmiş, kısa düğümler içeren az gelişmiş sürgünlere sahiptir. Bitki aynı zamanda düzensiz sürgün büyümesi nedeniyle gür bir görünüme sahiptir. Yapraklar az gelişmiş, deforme olmuş ve yelpaze görünümündedir. Bazen, etkilenen organlarda, bitkiye mozaik görünümü veren yağlı lekeler ortaya çıkar. Saldırı şiddetli ise, üzümler küçük kalır ve olgunluğa ulaşmaz. Virüs aşılama, kök teması ve nematodlar yoluyla bulaşır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı dikim materyalin kullanımı;
• toprak nematodlarının kontrolü.

Asma krom mozaik virüsü

Bu hastalığın karakteristik belirtileri yaprak damarlarının sararmasıdır. Bu nedenle yaprak mozaik bir görünüme sahip olacaktır. Bitkinin büyümesi etkilenmez. Bu hastalık sadece aşılama ve katmanlama yoluyla yayılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı dikim materyalin kullanılması.

Asma yaprak kıvırcıklık virüsü

Bu virüs tarafından saldırıya uğrayan bitkiler ciddi büyüme durgunluğu gösterir. Kırmızı üzüm çeşitleri kırmızımsı yapraklara, beyaz üzüm türleri ise sararmış yapraklara sahiptir. Hastalık ilerler ve yapraklar damarlar boyunca bükülür. Sonbahara doğru, saldırıya uğrayan yapraklar belirli renklerini (kırmızı veya sarı) yoğunlaştırır. Saldırıyı takiben, üretim miktar ve kalite olarak azalır ve bitkiler dona karşı hassastır. Virüs yaprak bitleri ve enfekte olmuş bitki materyali yoluyla bulaşır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı ekim malzemelerinin kullanılması;
• etkilenen bitkileri mahsulden uzaklaştırılması.

Mikoplazma

Asma fitoplazma hastalığı (Flavescence doree)

Belirtiler birkaç bitki sürgününde görülebilir. Etkilenen sürgünlerin yaprakları kısmen ya da tamamen sararır ve belirli bir metalik renge sahip olur. Saldırıyı yaprakların bükülmesi ve dökülmesi takip eder. Saldırıyı takiben, sürgünler dona karşı hassastır, üzümler eşit şekilde gelişmez ve az miktarda şeker içerir. Bu hastalık bir asma yaprak zararlısı (Scaphoideus titanus) tarafından bulaştırılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğrayan bitkilerin yakılması;
• yaprak zararlısı popülasyonunu kontrol altında tutmak için insektisit uygulaması.

Bakteri

Kök uru hastalığı (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Asmalarda hastalık güdük ve kordonlarda, çok nadiren de köklerde ortaya çıkar. Güdükte büyük ve spesifik tümörler, kordonlarda küçük ve mercan şeklinde küçük tümörler büyür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı dikim malzemelerinin kullanılması;
• bakım çalışmaları yaparken herhangi bir yaralanmaya neden olmaktan kaçınmak;
• etkilenen organları kesmek ve iyileştirici bir mastik uygulamak;
• erken ilkbaharda %2-3’lük Bordeaux karışımı veya bakır bazlı ürünlerle tedavi uygulamak.

Mikozis

Asma mildiyösü (Plasmopara viticola)

Bu hastalık bitkinin tüm organlarını etkiler. İlkbaharda, yapraklarda dağınık bir dış hat ve çeşitli boyutlarda yağlı lekeler görülür. Zaman geçtikçe lekeler kahverengiye döner ve yapraklar yanmış gibi görünür. Yaprakların alt tarafında, lekelerin yanında beyaz bir tüy belirir. Sonbaharda bitkiler bu hastalığın saldırısına karşı daha dirençlidir. Bu nedenle, yapraklarda küçük ve sivri lekeler görülebilir, bunların yanında dokular kahverengiye döner. Bu dönemde, yaprakların alt tarafında beyaz tüyler artık görünmez. Sürgünlerde, mantar kahverengi, uzun lekeler üretir ve bunların ardından gövde kabuğu ölür.  Üzüm salkımları küçük kalır, meyveler artık olması gerektiği gibi olgunlaşmaz, buruşur ve kolayca dökülür. Mantar kışı, ilkbaharda filizlenecek ve enfeksiyon lekelerine neden olacak dirençli sporlar olarak geçirir. Bu, gözenekler yoluyla bitkilerin içine girer ve yeni enfeksiyonlara neden olur.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• plantasyondan yaprakların toplanması ve yakılması;
• yabani ot kontrolü;
• bakım işlerinin zamanında yapılması;
• özel mantar ilaçları ile asma tedavilerin yapılması.

Külleme (Uncinula necator)

Bu mantar yapraklara, genç sürgünlere, salkımlara ve meyvelere saldırır. Yapraklarda saldırı, keçe görünümlü, beyaz-gri lekelerin ortaya çıkmasıyla kendini gösterir, izole veya birleşmiş, üzerinde pürüzsüz, beyazımsı bir toz belirir. Sürgünler, geliştikçe tozlu hale gelen beyazdan griye değişen bir miselyum ile kaplıdır. Meyve saldırısı, yaprak ve sürgünlerdeki saldırıya benzer şekilde sık ve zarar vericidir. Kurak bir mevsim boyunca, meyveler yarılır ve salkımlar tahrip olur. Yağışlı dönemlerde, saldırıya uğrayan meyveler gri bir küf ile kaplanır. Sonbahar yaklaştıkça, enfekte olmuş organlarda, mantarın direnç meyvesini temsil eden siyah, küçük lekeler ortaya çıkar. Bu hastalık normalde sıcak ve kuru dönemlerde saldırır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin ekilmesi;
• dengeli gübreleme;
• uygun bakım çalışmalarının uygulanması (budama, bağlama, vb.)
• etkilenen sürgünlerin budanması ve yakılması;
• spesifik fungisitlerle asma tedavilerin yapılması.

Bağ Antraknozu (Elsinoe ampelina)

Bu hastalık bitkileri ilkbaharda, tüylü mildiyö hastalığından önce etkiler ve bitkinin tüm yeşil organlarını vurur. Yapraklarda küçük, sivri lekeler belirir ve ardından dokular kahverengiye döner. Hastalık geliştikçe ve etkilenen bölgeler parçalandıkça, yapraklar delinmiş gibi görünecektir. Koyu kiraz kırmızısı bir halkayla sınırlanmış büyük, kahverengi lekeler ortaya çıkar. Saldırıdan sonra sürgünler artık büyümez ve kırılgandır. Mantar kışı filizlerin kabuklarında geçirir. Meyve üzerindeki saldırı zarar vericidir. Meyveler kuru bir dönemde kurur ve buruşur, ıslak bir dönemde ise çürür.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sadece sağlıklı sürgünler çoğaltma için kullanılacaktır;
• uyku veya ilkbahar döneminde %3’lük Bordeaux karışımı ile bir tedavinin uygulanması;
• vejetasyonda spesifik fungisitlerle asma tedavilerinin yapılması.

Rosellinia kök çürüklüğü hastalığı (Rosellinia necatrix)

Etkilenen bitkiler artık olması gerektiği gibi gelişmez, yaprakları sararır, sürgünler normal şekilde büyümez ve dondan etkilenir. İlk belirtilerden itibaren 2-3 yıl içinde bitki ölür. Kök incelenirse, beyazımsı bir miselyumun varlığı görülebilir. İliğe nüfuz eder ve kökleri tahrip eder. Hastalık killi ve nemli topraklarda yaygındır ve kışı toprak içinde veya etkilenen köklerde sklerotyum olarak geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğrayan bitkilerin üründen uzaklaştırılması;
• kökler ekimden önce %2’lik bir Bordeaux karışımına batırılmalıdır.

Eutypa sürgün kuruması (Eutypa lata)

Bu hastalık asmanın tüm toprak üstü organlarına saldırır. Saldırıya uğrayan bitkiler düşük büyüme gösterir, sürgünler kısa boğumlara sahiptir, yapraklar küçük ve bükülmüştür. Çiçek salkımları normal olarak gelişir, daha sonra çiçekler dökülür. Ağır vakalarda gövdede derin çatlaklar görülür. Hastalık, bakım çalışmalarından kaynaklanan çeşitli yaralardan bitkiye giren sporlar yoluyla bulaşır. Tehlikeli bir hastalık değildir. Sadece bitki sağlığı işlemlerinin uygulanmadığı ihmal edilmiş plantasyonlarda görülür.

Asmada kızıl yanıklık hastalığı (Pseudopezicula tracheiphila)

Bu hastalığın belirtileri yapraklarda ortaya çıkar. Saldırı, ilkbaharda veya yaz başında, uzvun kenarlarında bulunan büyük sarı veya sarı-mor lekelerin (kırmızı üzümler) ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Lekelerin merkezinden başlayarak dokular kahverengiye döner ve yaprak yanmış gibi görünür. Saldırıyı takiben, bitki yapraklarını erken kaybeder. Fotosentez kapasitesi azalır, salkımlarda asla büyümeyecek küçük meyveler oluşur. Mantar kışı toprak yüzeyinden etkilenen yapraklar üzerinde geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• toprak yüzeyindeki yaprakların yakılması;
• kompoze gübre kullanarak dengeli gübreleme;
• uygun bakım işlerinin yapılması (budama, bağlama vb.)
• tüylü mildiyöye karşı kullanılan tedaviler de bu hastalığın kontrolünde etkilidir.

Gri küf (Botryotinia fuckeliana)

Bu mantar yağmurlu sonbahar mevsimlerinde agresif bir şekilde büyür. Temsili saldırı, sonbaharda yeterince şeker biriktirdikten sonra meyvelerde görülebilir. Saldırıdan sonra kabuk kahverengiye döner ve meyveler çatlayarak açılır. Hastalık geliştikçe meyveler gri bir küf ile kaplanır. Kurak dönemlerde meyveler kurur ve buruşur.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırı durumunda üzümler daha geç hasat edilecektir;
• bakım çalışmalarının yapılması (yaprak dökümü);
• özel mantar ilaçları ile asma tedavilerinin yapılması.

Sahte hindi kuyruğu (Stereum hirsutum)

İlk belirtiler erken çiçek salkımları ortaya çıktığında görülebilir. Bazal yapraklar sarıya (beyaz üzüm çeşitleri için) veya kırmızıya (kırmızı çeşitler için) döner. Hastalık geliştikçe, etkilenen dokular kahverengiye döner, birleşir ve bitki yaprakları tahrip olur. Bu hastalık yüksek sıcaklıklar ve kuraklık tarafından tercih edilir. Etkilenen gövdeler birkaç saat içinde tamamen kuruyacaktır. Hava nemli olduğunda, mantarın meyveleri etkilenen gövdelerde şapka şeklinde bir yelpaze ile görünür. Mantar kışı eski kordonların kabuklarında miselyum olarak geçirir ve budamalardan kaynaklanan yaraları kullanarak bitkiye girer.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• saldırıya uğrayan bitkilerin plantasyondan uzaklaştırılması;
• vejetasyon dönemi boyunca bakır bazlı tedavilerin uygulanması.

Armillaria kök çürüklüğü hastalığı (Armillaria mellea)

Etkilenen bitkilerin yaprakları küçük, renksizdir ve erken dökülürler. Kordonlar üst kısımdan tabana doğru kurur ve kökler incelenirse kahverengileşmiş ve çürümüş olduğu görülebilir. Kökler, mantarın filamentlerinin toplanmasını temsil eden, beyaz renkli ve güçlü bir çiçeklenme ile kalın kordonlara sahiptir. Sonbahar yaklaştıkça mantar, kalın bir sapa sahip sarı bir başlık şeklinde meyvesini büyütür. Etkilenen kütükler enfeksiyondan 2-4 yıl sonra kurur.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• plantasyonlar iyi drene edilmiş topraklara yerleştirilecektir;
• saldırıya uğramış bitkilerin sökülmesi ve yakılması;
• dikimden önce çeliklerin %3’lük Bordeaux karışımı solüsyonunda ıslatılması.

Ölükol hastalığı (Phomopsis viticola)

İlkbaharın başında genç sürgünlerde eliptik, kahverengi, birleşik veya tek başına yaralar görülür. Filizlerin büyümesi yavaşlar, çiçek ve meyve yetiştirmezler ve saldırı şiddetli ise yok olurlar. Hastalık gelişir ve yaz boyunca lekeler gelişir, kahverengimsi-siyah olur ve saldırıya uğrayan dokular uzunlamasına çatlar. Sonbahar boyunca, etkilenen kordonlar belirgin bir beyazlaşma gösterir. Yapraklar da saldırıya uğrayabilir ve sürgünlerle aynı belirtileri gösterebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• bakım çalışmalarının doğru ve zamanında yapılması;
• saldırıya uğrayan organların yakılması;
• özel fungisitlerle asma tedavilerinin yapılması.

Nectria kanseri hastalığı (Nectria destructor)

En çok etkilenen bitkiler iki ila sekiz yaş arasındakilerdir. Etkilenen bitkiler yaz aylarında büyümeyi durdurur ve kurur. Kök sistemi incelendiğinde anormal kök gelişimi gözlenir. Ayrıca, kabuk kaldırıldıktan sonra dokularda şiddetli kahverengileşme gözlenir. Bu hastalık, hiçbir bitki koruma önleminin alınmadığı işlenmemiş plantasyonlarda ortaya çıkar.

ASMANIN BAŞLICA ZARARLILARI

Kamalı nematodlar (Xiphinema spp.)

Etkilenen bitkiler gözle görülür belirtiler göstermez. Sadece büyük bir saldırı durumunda bitki canlılığında bir azalma olur. Bu zararlı, asma için çok tehlikeli olan çeşitli virüsleri bulaştırır.

Kontrol önlemleri:

• nemli topraklardan kaçının (nematodlar sadece nemli toprakta hareket eder);
• topraktaki nematod popülasyonunu azaltmak için doğru mahsul rotasyonu uygulayın.

Kırmızı örümcek akarı (Tetranychus urticae)

Birçok bitki türüne saldıran polifag bir türdür. Bu zararlı yaprakların alt kısmında koloni kurarak bitkinin hücre özsuyu ile beslenir. Saldırıdan sonra yaprak hafifçe bükülür, lekelenir ve gri-parlak bir görünüm alır. Yapraklar solup dökülür ve bitkiler artık olması gerektiği gibi meyve vermez. Saldırı şiddetliyse üzüm salkımlarını da etkileyebilir.

Kontrol önlemleri:

• spesifik insektisitlerle asma tedavilerinin yapılması.

Bağ yaprak uyuzu (Eriophyes vitis)

Bu zararlı geniş bir alana yayılmıştır ancak üretimi etkileyebilecek bir zarara neden olmaz. Bu akar sadece asma yapraklarına saldırır. Sokmalar sonucu farklı boyutlarda düzensiz lekeler ortaya çıkar. Üst tarafta karakteristik yumrular oluşur. Saldırı şiddetliyse, akar kordonları ve çiçekleri etkileyerek çiçeğin dökülmesine yol açabilir.

Kontrol önlemleri:

• vejetasyon dönemi boyunca akarisitlerle kimyasal tedavilerinin yapılması;
• dinlenme vejetasyon dönemindeki tedavilerin uygulanması.

Bağ tripsi (Anaphothrips vitis)

Bu zararlı sadece üzüm asmalarına saldırır. Yapraklarda ve çiçek salkımlarında hasara neden olur. Saldırıdan sonra parlak, gümüş lekeler ortaya çıkar. Çiçeklerin dökülmesine ve yaprakların kurumasına neden olur.

Kontrol önlemleri:

• spesifik insektisitlerle asma tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Asma biti (Daktulosphaira vitifoliae)

Asma yetiştirme teknolojisini en çok etkileyen böcektir. Bu tür, Vitis cinsinin çeşitli bitkilerine saldırır. Avrupa çeşitleri bu zararlının saldırısına karşı çok hassastır. Bu nedenle Avrupa asma çeşitlerinin Amerikan çeşitleriyle aşılanması tavsiye edilir, çünkü bahsedilen çeşit bu zararlının saldırısına karşı dayanıklıdır. En büyük zarar köklerde gelişen türlerden kaynaklanır. Köklere yapılan saldırılar, kökler üzerinde düğümler ve yumrular oluşturur. Bu şekil bozukluklarının büyümesinin bir sonucu olarak, dokular açılır ve birkaç zararlı bitki içine girer. Yapraklara yapılan saldırı önemsizdir, sadece zararlının varlığını haber verir. Etkilenen bitkiler sarı yapraklara sahip olur, gelişmeyi durdururlar ve giderek daha az meyve yetiştirirler ve 5-10 yıl içinde plantasyon solar. Bu zararlı killi topraklarda ekilen ürünlere saldırır.

Kontrol önlemleri:

• Amerikan üzüm asması çeşitleri ile aşılama;
• asmanın kumlu topraklara dikilmesi;
• dayanıklı çeşitlerin ve melezlerin yetiştirilmesi;
• yaprak biti kontrolü için özel insektisitlerle kimyasal işlemler;
• uygulamaların ilk kabarmaların kapanma anını geçmemesi gerekir.

Pamuklu bağ koşnili (Pulvinaria vitis)

Çeşitli bitki türlerine saldıran polifag bir türdür. Bu zararlı bitkinin hücresel özsuyu ile beslenir. Zararlı, isli küfün büyüdüğü yerde tatlı salgılar oluşturur ve bu da fotosentez kapasitesinin azalmasına neden olur.

Kontrol önlemi:

• spesifik insektisitlerle asma tedavilerinin gerçekleştirilmesi.

Asma yeşil bok böceği (Anomala solida)

Yılda bir nesil yetişir ve kışı toprak içinde 55-80 cm derinlikte larva olarak geçirir. Erginler sürgünlere saldırarak yaprakta kıstırmalara neden olur. Saldırı şiddetli ise, bu geçmiş meyvelere ve çiçek salkımlarına saldırabilir. Larvalar polifagtır ve genç kökleri çiğnedikleri için asmalara önemli zarar verirler.

Kontrol önlemleri:

• Bir bitki üzerinde 4’ten fazla ergin varsa, spesifik insektisitlerle kimyasal işlemler yapılması gerekir.

Bağ salkım güvesi (Lobesia botrana)

Yılda bir nesil büyür ve kışı gövdenin pul pul dökülmüş kabuğunun içinde pupa olarak geçirir. Bu zararlının larvaları tehlikelidir. Meyveler ve çiçek tomurcukları ile beslenirler. Saldırının ardından meyveler kararır, çürür ve kurşuni küf mantarları tarafından saldırıya uğrar.

Kontrol önlemleri:

• spesifik insektisitlerle asma tedavilerinin yapılması.

Asma güvesi (Eupoecilia ambiguella)

Bu zararlı yılda 2 nesil yetiştirir ve kışı gövdelerin pul pul dökülmüş kabuklarının içinde pupa olarak geçirir. Birinci nesil larvalar çiçek tomurcuklarına saldırır ve organlarını yerler. İkinci neslin larvaları üzümün özünü yiyerek meyveyi kurşuni küf mantarının saldırısına karşı hassas hale getirir.

Kontrol önlemleri:

• Bu zararlı, asma salkım güvesine karşı kullanılan yöntemlerin aynısı kullanılarak kontrolü sağlanır.