Arpa (Hordeum vulgare), tarımın başlamasıyla birlikte taş devrinden beri yetiştirilen, kültüre giren ilk bitkilerden biridir. Günümüzde arpa ekimi ekvatoral bölgeden Arktik bölgeye kadar yaygındır. Bu bitki hem insan beslenmesinde hem de hayvan yemlerinde büyük ölçüde kullanılmaktadır. Ayrıca bira yapımında da kullanılır. Arpa büyük miktarlarda manganez, selenyum, fosfor, bakır, magnezyum, demir, çinko ve potasyum içerir ve önemli bir lif kaynağıdır. Arpa buğdaya benzer ve bu nedenle bir dizi hastalık ve zararlıları “paylaşırlar”. Arpa tedavileri, hastalık ve zararlılardan uzak tutmak için çok önemlidir.

ARPADA GÖRÜLEN BAŞLICA HASTALIKLAR

ARPA SARI CÜCE VİRÜSÜ

Saldırıya uğrayan bitkiler daha koyu bir renge sahip olur ve daha sonra sararır. Virüs bitkilere fide aşamasında bile saldırarak onları cüceleştirir. Buna başakların artık gelişmemesi de eşlik eder. Bitkiler kardeşlenme aşamasında etkilenirse, daha az çimlenirler ve yaprakların uçları ve ana damarları sararır. Saldırıya uğrayan bitkiler başak geliştirir, ancak çok sayıda steril başakçık bulunur. Bu virüs yaprak bitleri tarafından bulaştırılır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• üründeki yabani otları yok etmek;
• özel tarla çalışmalarının yürütülmesi;
• optimum zamanda ekim yapmak;
• yaprak bitlerini kontrol etmek için böcek ilaçları uygulamak;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi.

ARPA ÇİZGİLİ MOZAİK VİRÜSÜ

Hastalıklı arpa tohumları hafif sarı renkte fidelere neden olur. Daha sonra virüs gelişir, yapraklar sağlıklı alanlarla dönüşümlü olarak sarı veya gri çizgiler gösterir. Böylece bitki mozaik bir görünüm kazanır. Başak gelişimi aşamasında yapraklardaki lekeler kahverengiye döner ve saldırıya uğrayan dokular ölür. Saldırıya uğrayan bitkiler küçük, steril başaklar geliştirir. Bu virüs hastalıklı tohumlar yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• arpa mahsullerindeki yabani otların (Poaceae familyasından) yok edilmesi;
• özel tarımsal teknik çalışmaların yürütülmesi;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• güvenilir bir kaynaktan alınan sertifikalı tohumların kullanılması.

KÜLLEME (ERYSIPHE GRAMINIS)

Hastalık ilkbaharda ortaya çıkar. Bazal yapraklarda ve gövdelerde beyaz, keçe benzeri lekeler gelişir. Lekeler tozlu hale gelir ve üzerlerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden dairesel oluşumlar görülür. Saldırı hızla yayılabilir ve başaklara bile saldırabilir. Saldırıya uğrayan dokular sararır ve kurur. Yapraklar erken kurur, başaklar normal şekilde büyümez ve bitki kuru taneler üretir. Mantar, toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde kışı geçirir. Yağışlı sonbahar havası sonbahar enfeksiyonlarına neden olabilir. Hastalığın ortaya çıkması, azotla aşırı gübreleme, monokültür veya ekim sırasında yüksek yoğunluk ile desteklenir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• bitki kalıntılarının sürülerek gömülmesi;
• yabani otları yok etmek;
• dengeli gübreleme;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• saman veya başak gelişimi aşamasında spesifik fungisitlerle 1-2 uygulama yapılması.

ARPA ŞERİDİ (PYRENOPHORA GRAMINEA)

İlk belirtiler Nisan ayından itibaren görülebilir. Yaprak uzuvlarında ana damar paralel klorotik çizgiler görülür. Yavaş yavaş lekeler kahverengiye döner ve saldırıya uğrayan dokular kurur ve gri bir tüyle kaplanır. Bu tüycük üzerinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden siyah-kahverengi dairesel oluşumlar görülür. Kuru dokular üstten tabana doğru kırılır ve yapraklar yırtık bir görünüm kazanır. Saldırıya uğrayan bitkiler zayıf gelişir, başaklar deforme olur ve ince, sert ve kahverengileşmiş taneler oluşturur. Hastalık, hastalıklı arpa tohumları ve toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları yoluyla bulaşır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• optimum yoğunluğu korumak;
• yabani otları yok etmek;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• dengeli gübreleme;
• güvenilir kaynaklardan alınan sertifikalı tohumların kullanılması;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

AĞ BENEK HASTALIĞI (PYRENOPHORA TERES)

Bu hastalığın karakteristik belirtileri yapraklarda kendini gösterir. Üzerlerinde küçük, sarı lekeler görülür. Hastalık ilerler ve lekeler büyür. Lekelerin yüzeyinde kahverengi çizgiler belirir. Bunlar gelişir ve lekeler kahverengiye döner ve kadifemsi bir tüyle kaplanır. Saldırıyı takiben yapraklar sararır ve kurur. Uygun koşullar altında hastalık başaklara da saldırır. Bunlar bir sonraki yıl enfeksiyonu bulaştıracak kuru sarı-kahverengi tohumlar geliştirir. Ayrıca mantarlar toprak yüzeyinden bitki kalıntıları üzerinde kalabilir ve sonraki yıllarda enfeksiyonlara neden olabilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• optimum yoğunluğu korumak;
• yabani otları yok etmek;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• dengeli gübreleme;
• güvenilir kaynaklardan alınan sertifikalı tohumların kullanılması;
• özel fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

ARPA AÇIK RASTIK (USTILAGO NUDA)

Saldırıya uğrayan arpa bitkileri zamanından önce başak geliştirir. Başağın bileşenleri yok olur ve yerini siyah bir spor kütlesi alır. Bu sporlar rüzgarla taşınır ve diğer sağlıklı bitkilere ulaşır ya da toprakta kalır. Başaktan geriye sadece merkezi sap kalır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• ekimden önce tohumların işlenmesi.

ARPA YARI AÇIK RASTIK (USTILAGO NIGRA)

Bu hastalık arpa açık rastığa benzer. Samanın bileşenleri yok olur ve yerini siyah bir spor kütlesi alır. Sporlar rüzgarla taşınır ve diğer sağlıklı bitkilere ulaşır ya da toprakta kalır. Bu iki hastalık arasındaki fark, arpa açık rastık, yarı açık rastık hastalığından yaklaşık 10 gün sonra ortaya çıkmasıdır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• ekimden önce tohumların fungisitlerle işlenmesi.

ARPA KAPALI RASTIĞI (USTILAGO HORDEI)

Saldırıya uğrayan arpa bitkileri zamanından önce başak geliştirir. Başağın bileşenleri tahrip olur ve yerini siyah spor kütlesi alır. Spor kütlesi, başağa yoğun bir görünüm veren gümüş bir zarla kaplıdır. Kılçıklar sarımsı bir renge ve yoğun bir görünüme sahiptir. Hasat sırasında başaklar kırılır ve diğer sağlıklı tohumlara ulaşan veya toprakta kalan mantar sporlarını serbest bırakır. Her iki durumda da, gelecek yıllarda enfeksiyonlar olacaktır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• optimum zamanda ekim;
• optimum derinlikte ekim;
• doğru yoğunluğu korumak;
• ekimden önce tohumların işlenmesi.

ARPA SÜRME (TILLETIA PANCICII)

Saldırı, buğday ürünlerini etkileyen saldırıya benzer. Hastalıklı başaklar mavi-yeşil bir renge sahiptir ve olgunlaştıklarında soluk sarı bir renk alırlar. Başaklar düz ve yukarı doğrudur ve kenarları kısa ve kırılgandır. Saldırıya uğrayan tohumlar yoğun bir görünüme sahiptir. İçerikleri tahrip olur ve yerini siyah bir spor kütlesi alır. Saldırıya uğrayan bitkiler sağlıklı olanlardan daha küçük boyutlara sahiptir. Hasat sırasında taneler kırılır ve sporları serbest bırakır. Daha sonra toprakta veya sağlıklı tohumların üzerinde kalırlar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• derin yaz sürümü;
• optimum zamanda ekim;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• bir tarladan diğerine geçerken biçerdöverlerin temizlenmesi;
• ekimden önce tohumların işlenmesi.

ARPA KAHVERENGİ PASI (PUCCINIA HORDEI)

Yaprakların üst tarafında turuncu renkli dairesel oluşumlar (püstüller) görülür. Hastalık gelişir ve yaprakların alt tarafında düzensiz veya eş merkezli daireler halinde düzenlenmiş küçük ve siyahımsı püstüller görülür. Saldırıyı takiben fotosentez kapasitesi azalır ve üretim düşer.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• optimum zamanda ekim;
• dengeli gübreleme;
• spesifik fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

ARPA YAPRAK YANIKLIĞI (RHYNCHOSPORIUM SECALIS)

Yaprak uzuvlarında ve yaprak kılıflarında küçük yeşil-mavi lekeler görülür. Lekeler gelişir ve kahverengi bir sınırla çevrili sarı bir renk alır. Lekeler birleşir ve yaprak kolunun büyük bölümünü kaplar. Saldırıdan sonra yapraklar kurur ve tanelerde siyah lekeler görülür. Hastalık monokültür ve yüksek nem tarafından tercih edilir.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• buğday ve çavdar içermeyen bir rotasyonun kullanılması;
• ekimden önce tohumların işlenmesi;
• vejetatif gelişme döneminde spesifik fungisitlerle ilaçlama yapılması.

SARI PAS (PUCCINIA STRIIFORMIS)

Bu mantar bitkinin tüm toprak üstü organlarına saldırır. Saldırıya uğrayan organlarda paralel sıralar halinde dizilmiş dikdörtgen, turuncu püstüller gelişir. Enfeksiyon taban yapraklarından başlar ve şiddetli vakalarda başaklara da saldırabilir. Saldırı yaprakların erken kurumasına, başakların daha yavaş büyümesine ve tanelerin kurumasına neden olur.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• optimum zamanda ekim;
• dengeli gübreleme;
• arpa yaprak yanıklığı mücadele eden ürünler sarı pasına karşı da kullanılabilir.

FUSARIUM BAŞ YANIKLIĞI (GIBBERELLA ZEAE)

Bu hastalık yazları sıcak ve kurak geçen yıllarda ortaya çıkar. Hastalık, fide aşamasından itibaren bitkilerin gövdelerinde kahverengi lekeler görüldüğünde ortaya çıkar. Saldırıyı takiben gövdeler çürür. Mantar kardeşlenme evresinde saldırdığında, bitkiler sapların tabanında kahverengileşme gösterir. Bitkiler küçük kalır ve zayıf gelişmiş kahverengi başaklar oluştururlar. En ciddi saldırı, başakların beyazlaşması ve kızarması meydana geldiğinde başak gelişimi aşamasında ortaya çıkar. Beyazlaşmış başakçıkların dibinde, mantarın fruktifikasyonunu temsil eden pembe bir küf veya turuncu yastıklar gelişir. Taneler kurur ve çimlenme kapasitelerini kaybederler. Vejetatif gelişme döneminde hastalığın bulaşması mantarın sporları ve miselyumu tarafından sağlanır. Bir yıldan diğerine bulaşma hastalıklı tohumlar tarafından sağlanır.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dengeli gübreleme;
• monokültürden veya buğday-mısır rotasyonundan kaçınmak;
• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• ekimden önce tohumların işlenmesi;
• çiçeklenme gelişimi aşamasında spesifik fungisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

KARA PAS (PUCCINIA GRAMINIS)

Hastalığın belirtileri, bitkinin tüm toprak üstü organlarında, özellikle gövdede püstül adı verilen oluşumların ortaya çıkmasıyla kendini gösterir. Bu nedenle saman pası olarak da adlandırılır. Arpa yaprak yanıklığı veya sarı pasından farklı olarak, kara pas durumunda saldırı bitkinin tepesinden başlar.

Önlem ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi;
• optimum zamanda ekim;
• dengeli gübreleme;
• arpa yaprak yanıklığı ve sarı pasını kontrol eden ürünler kara pasa karşı da kullanılabilir.

ARPANIN BAŞLICA ZARARLILARI

EKİN BAMBUL BÖCEĞİ (ANISOPLIA SP.)

Her iki yılda bir nesil üretir ve larva evresinde kışı geçirir. Bu türlerin erginleri çiçeklerin yumurtalıkları ile süt veya hamur olgunluğundaki tanelerle beslenir. Saldırıyı takiben taneler kısmen veya tamamen tahrip olur. Larvalar zararlı değildir.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• mahsul hasat edildikten sonra sürülmesi;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• metrekare başına beşten fazla yetişkin böcek olduğunda tedavilerin yapılması.

BUĞDAY YAPRAK BİTİ (SCHIZAPHIS GRAMINUM)

Yılda 15-20 nesil üretir ve arpa veya kendiliğinden oluşan türler üzerinde yumurta aşamasında kışı geçirir. Erginler ve larvalar yapraklarda ve gövdelerde kolonize olur ve dokulardan sıvı emerler. Saldırıya uğrayan yapraklar kırmızı lekelere sahip olur, kıvrılır ve sonra kurur. Sonbahardaki güçlü saldırılar bitkilerin kurumasını, tahıl gelişimi sırasında ise üretimin azalmasını belirler.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• optimum zamanda ekim yapılması tavsiye edilir;
• yabani otları yok etmek;
• bir bitkide 10’dan fazla böcek olduğunda tedavilerin yapılması.

EKİN KAMBURBÖCEĞİ (ZABRUS TENEBRIOIDES)

Yılda bir nesil üretir ve larva evresinde toprakta kışı geçirir. Kar eridikten hemen sonra faaliyetine devam eder. Yetişkinler olgunlaşmanın farklı aşamalarındaki çiçekler ve tanelerle beslenir. Larvalar bitkilerin sadece toprak üstü kısımlarıyla beslenir, kökleriyle asla beslenmez. Yapraklara saldırır, onları toprakta kazdıkları galerilerin içine çeker ve parçalara ayırırlar. Saldırıya uğrayan bitkiler tamamen yok olur.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

YULAF YAPRAK SÜLÜĞÜ (LEMA MELANOPA)

Yılda bir nesil üretir ve yol kenarındaki otların, çitlerin, ormanların vb. yapraklarında ergin evresinde kışı geçirir. Erginler genellikle Nisan ayının ikinci haftasında ortaya çıkar, yaprakların üst tarafına, tabana yakın, ana damara paralel olarak yumurta bırakır. Erginler yaprakları kemirerek hem epidermisi hem de parankimayı delerken, larvalar üst epidermisi ve parankimayı tüketerek alt epidermisi sağlam bırakır. Güçlü bir saldırı durumunda, tüm yapraklar şeffaf zar görünümünü alır.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• metrekare başına 10 yetişkin veya 250 larva varsa tedavilerin gerçekleştirilmesi.

ARPA TRİPSLERİ (LIMOTHRIPS DENTICORNIS)

Yılda iki nesil üretir ve çeşitli spontane ve ekili türlerle beslenir, ancak arpa bitkilerini tercih eder. Böcek başaklara, sapa ve başağa saldırır. Saldırıyı takiben başaklar kısmen veya tamamen körelir. Sapın üst kısmı bükülür ve deforme olur. Şiddetli bir saldırı durumunda, başaklar artık dane geliştirmez veya geliştirirlerse kururlar.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• optimum zamanda ekim;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• sonbahar sürümünün gerçekleştirilmesi;
• bir bitki üzerinde 8’den fazla yetişkin böcek olduğunda özel böcek ilacı uygulamaları.

EKİN SAP ARISI (CEPHUS PYGMAEUS)

Arpaya da saldıran polifag bir türdür. Yılda bir nesil üretir ve larva evresinde toprak yüzeyindeki bitki kalıntılarında kışı geçirir. Erginler Mayıs ve Haziran ayları arasında ortaya çıkar ve yumurtalarını başağın altındaki boğumun yakınına bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larva saman içeriğini kemirir. Başaklar artık büyümez ve sararır. Yağış ve rüzgar samanın kırılmasına ve başakların düşmesine neden olabilir.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• derin sürüm;
• doğru bir mahsul rotasyonu;
• özel böcek ilaçları ile tedavilerin gerçekleştirilmesi.

ARPA GUT SİNEĞİ (CHLOROPS PUMILIONIS)

Arpa mahsullerinde birkaç zararlı sinek türü vardır. Bunların uzmanlar tarafından bile tespit edilmesi zordur. Uzun ve kurak sonbaharlarda, bu türlerin saldırısı önemlidir. Yetişkinler yumurtalarını samanların (sapların) içine, toprak seviyesine (kök-sap) bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar samanın içini kemirir, yapraklar sararır ve artık gelişmez. Bitkilerde abartılı kardeşlenme, başak sayısında azalma ve daha az miktarda dane görülür.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• başlıca kontrol yöntemi en uygun zamanda ekim yapmaktır. Bu şekilde, bitkiler zararlı biyolojik döngüsünü gerçekleştirdikten sonra filizlenir ve saldırı en aza iner.

KIMIL (AELIA SPP.)

Yılda bir nesil üretir ve yetişkin evresinde ormanların yapraklarında veya hava koşullarından korunaklı diğer yerlerde kışı geçirir. Erginler ilkbaharda ortaya çıkar ve yumurtalarını bitkinin toprak üstü organlarına bırakır. Erginler ve larvalar yaprakların, gövdelerin, başakların ve tanelerin hücre içi sıvısıyla beslenir. Saldırı başak üzerinde gerçekleştiğinde, iğnenin üstündeki kısım beyaza döner ve artık taneler gelişmez. Süt-olum aşamasında saldırıya uğrayan taneler büzüşür.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.

SÜNE ZARARLISI (EURYGASTER SPP.)

Yılda bir nesil üretir ve yetişkin evresinde ormanların yapraklarında veya hava koşullarından korunaklı diğer yerlerde kışı geçirir. Erginler ilkbaharda sıcaklık 9 °C’yi aştığında ortaya çıkar. Çiftleşmeden sonra yumurtalarını bitkinin toprak üstü organlarına bırakırlar. Erginler ve larvalar yaprakların, sapların, başakların ve arpa tanelerinin hücre içi sıvısıyla beslenirler. Saldırı başak üzerinde gerçekleştiğinde, iğnenin üzerindeki kısım beyaza döner ve artık tane oluşturmaz. Süt-olum aşamasında saldırıya uğrayan taneler büzüşür.

Önlem ve kontrol yöntemleri:

• spesifik insektisitlerle tedavilerin gerçekleştirilmesi.