Ahududu (Rubus idaeus) ılıman ülkelerde kendiliğinden yetişen meyve veren bir çalıdır. Sürünen sürgünleri ve düz, kavisli gövdeleri olan bir çalı olarak büyür. Meyvesi nedeniyle kültüre alınmıştır. Ahududu meyveleri, gıda endüstrisinde ve ilaç veya kozmetik endüstrilerinde kullanılan özel bir aromaya sahiptir. Meyveleri organik asitler, şeker, fragarin, vitaminler (A, C, E, B1, B2, B5, B6), karoten, siyanin, salisilik asit, bakır, kalsiyum, demir, iyot, potasyum, magnezyum ve fosfor bakımından zengindir. Ayrıca Ahududu tedavileri çalının hastalıklara ve zararlılara karşı korunması için önemli bir adımdır.

AHUDUDU ÇALILARININ BAŞLICA HASTALIKLARI

VİRÜSLER

Ahududu mozaik yaprak lekesi (Raspberry leaf mottle virus)

Basitçe ‘ahududu mozaik virüsü’ olarak da bilinir ve ahududu plantasyonlarında yaygın bir hastalıktır. Mayıs ayından başlayarak yapraklarda düzensiz bir dış hat ile yaklaşık 2 mm büyüklüğünde küçük sarı veya sarımsı kahverengi lekeler ortaya çıkar. Lekeler oldukça hızlı yayılır ve yaprağın tüm yüzeyini kaplar. Yapraktaki renk değişimine güçlü bir deformasyon eşlik eder. Saldırının ardından yaprak artık normal bir şekilde gelişmez ve meyve kalitesi etkilenir. Bitki gelişimi durur ve etkilenen ahududu bitkileri spesifik renklenme nedeniyle uzaktan görülebilir. Virüs vejetatif çoğalma veya yaprak bitleri ve diğer böcekler tarafından bulaştırılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen bitkileri zamanında gözlemlemek için ahududu plantasyonlarının periyodik olarak incelenmesi;
• etkilenen bitkilerin ayıklanması ve yakılması;
• insektisitlerle kimyasal işlemler (yaprak biti popülasyonlarını kontrol altında tutmak için).

BAKTERİ

Bakteriyel safra (Agrobacterium tumefaciens)

Hastalığın ortaya çıkması, 22 ila 30 santigrat derece arasındaki sıcaklıklar ve yaklaşık %80 atmosferik nem ile desteklenir. Bakteri bitkiye nematod, dolu vb. nedenlerle oluşan yaralar yoluyla girer. Kök ve gövdelerde farklı şekil ve boyutlarda tümörler gelişir. Başlangıçta küçük, beyaz ve yumuşaktırlar, daha sonra odunsu ve kahverengi olurlar. Tümörler yapraklara, tomurcuklara veya sürgünlere benzer oluşumlar geliştirir. Bu tümörleri oluşturan hücreler büyük ve deforme olmuşlardır. Bakteri toprakta uzun yıllar yaşayabilir su, toz ve tarım aletleriyle yayılır. Hastalık, nemli ve sıkıştırılmış topraklar, aşırı azotlu gübreler, nematodların varlığı vb. tarafından tercih edilir. Işığın engelleyici bir etkisi vardır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• bitki fidanlıkları için iyi aydınlatılmış araziler seçin;
• sağlıklı fidelerin kullanılması;
• alet ve makinelerin dezenfeksiyonu;
• etkilenen bitkilerin uzaklaştırılması.

Ateş yanıklığı (Erwinia amylovora)

Saldırı sürgünlerde, çiçeklerde ve meyvelerde görülebilir. Sürgünlerin uçları kahverengileşir, kurur ve kanca şeklinde kıvrılır. Yüksek atmosferik nem koşullarında, saldırıya uğrayan dokuların yüzeyinde bakteriyel eksudat görülür. Erwinia amylovora bu eksüda ile bulaşır, tozlayıcılar, rüzgar, su damlacıkları, kuşlar vb. tarafından yayılır. Bakteri yüksek sıcaklıklara dayanıklıdır ve güneş ışığından korunan alanlarda 12 aya kadar hayatta kalabilir. Kış boyunca bakteri etkilenen dokularda (tomurcuklar, kabuk, sürgünler) hayatta kalır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• etkilenen dalların uzaklaştırılması ve yakılması ve küprik uygulamalarının yapılması;
• her yağmurdan sonra uygulanan spesifik fungusitlerle kimyasal tedaviler.

MİKOZİS

Ahududu mahmuz yanıklığı (Didymella applanata)

‘Ahududunun mahmuz çürüklüğü’ olarak da bilinir ve yağmurlu ilkbaharlarda önemli zararlara neden olur. İlkbahar sonu ve yaz başında genç sürgünlerde büyük, kahverengimsi mor lekeler görülür. Saldırıya uğrayan dallar uçtan tabana doğru kurur ve bitişikteki kabuk pul pul dökülür. Hastalık ilerler ve saldırıya uğrayan dokuların yüzeyinde mantarın fruktifikasyonunu temsil eden küçük, siyahımsı kahverengi lekeler belirir. Yapraklarda hastalık, ana damarlar boyunca büyük, renkli lekeler şeklinde görülür. Yaprakların dibindeki aksiller tomurcuk kahverengiye döner ve kurur. Mantar sporları vejetatif dönem boyunca yağmur suyu ve rüzgarla taşınır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sağlıklı üreme materyali kullanımı;
• yabancı ot kontrolü;
• uygun budamalarla hava sirkülasyonunun iyileştirilmesi;
• rasyonel gübreleme;
• kuru dalların ayıklanması ve yakılması;
• özel fungusitlerle kimyasal işlemler.

Ahududu yaprak lekesi (Sphaerulina rubi)

Bu hastalık ılıman iklime sahip birçok ülkede yaygındır. Yapraklarda dairesel, grimsi-beyaz lekeler (3-4 mm çapında) görülür ve kahverengimsi mor bir halka ile sınırlanır. Lekeler zamanla genişler, birleşir kahverengileşir ve yapraklar erken dökülür. Mantar, toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde kışı geçirir ve büyüme mevsimi boyunca sporlar yoluyla yayılır.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• kurumuş yaprak ve sapların yakılması;
• önerilen mesafelerde dikim yaparak ve özel bakım çalışmaları (özellikle budama) gerçekleştirerek hava sirkülasyonunu iyileştirmek;
• özel fungusitlerle kimyasal işlemler.

Ahududu antraknozu (Elsinoe veneta)

‘Ahududu kamışı lekesi’ veya ‘ahududu gri kabuğu’ olarak da bilinir. Karakteristik saldırı sürgünlerde gözlemlenebilir: küçük, oval, kırmızımsı-mor lekeler. Hastalık ilerledikçe lekeler grimsi beyaza döner ve dokular sarkar. Yapraklarda küçük mor lekeler görülür ve grimsi bir renk alır. Saldırıya uğrayan meyveler deforme olur ve çürür. Saldırıdan sonra, meyve verme kapasitesi zayıflar veya engellenir ve güçlü bir saldırı durumunda bitki ölür. Mantar, toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde kışı geçirir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• plantasyonda saldırıya uğramış dal ve yaprakların yakılması;
• sertifikalı ve sağlıklı genetik materyal kullanımı;
• özel fungusitlerle kimyasal işlemler.

Ahududu pası (Phragmidium rubi-idaei)

Bu hastalık ahududu ürünlerinde sıklıkla görülür. Yaprakların üst tarafında sarı lekeler görülebilir. Mantarın meyve organları alt tarafta bulunur: dairesel sarı-turuncu oluşumlar. Ağır etkilenen yapraklar sararır ve dökülür. Yaz sonuna doğru, sarı yaz sporları kümeleri arasında siyah direnç sporları ortaya çıkar.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı ahududu çeşitlerinin ekilmesi;
• plantasyondaki bitki kalıntılarını yakmak;
• uyku döneminde iki kükürt bazlı uygulama önerilir;
• Vejetatif sezon boyunca spesifik ürünlerle 2-3 uygulama yapılır.

Külleme (Sphaerotheca macularis)

Saldırının belirtileri grimsi beyaz bir tüyle kaplanan sürgünlerde, yapraklarda ve meyvelerde görülebilir. Yaprakların kenarları bükülür ve saldırıya uğrayan sürgünler ince kalır, deforme olur, kahverengileşir ve sonunda kurur. Genç meyveler aynı tozumsu tüylerle kaplanır. Olgunlaşmayı durdurur ve çürürler.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı ahududu çeşitlerinin dikilmesi;
• Saldırıya uğramış sürgünlerin ayıklanması ve yakılması;
• spesifik fungusitlerle kimyasal işlemler.

Gri küf (Botrytis cinerea)

Mantarın ortaya çıkması yüksek nem, düşük havalandırma ve düşük ışık koşulları ile desteklenir. Yağışlı yıllarda, bu mantarın neden olduğu zarar mahsulün %70-80’ini etkileyebilir. Mantar toprak yüzeyindeki bitki kalıntıları üzerinde yaşar ve sporları hava akımları ve su damlacıkları ile sağlıklı bitkilere taşınır. Saldırıya uğrayan çalıların hava organlarında spesifik semptomlar gözlemlenebilir: bazı yüzeyler kahverengiye döner ve gri bir tüyle kaplanır (mantarın fruktifikasyonunu temsil eder). Daha sonra etkilenen organlar çürür. Gövdelerdeki saldırı yağmurlu yıllarda meydana gelir ve koyu kahverengi lekelerle kendini gösterir. Hastalık hızla gelişir ve meyveleri yok edebilir veya komşu bitkilere yayılabilir. Gri küf, hasattan sonra bile üretim üzerinde ciddi bir etkiye sahip olabilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• dayanıklı ahududu çeşitlerinin dikilmesi;
• önerilen dikim mesafelerine uymak;
• plantasyondan bitki kalıntılarının toplanması ve yakılması;
• aşağıdaki aşamalarda 3-4 kimyasal uygulama önerilir: yeşil tomurcuk aşaması, beyaz tomurcuk aşaması, çiçeklenme aşaması ve ilk meyve oluşumu aşaması.

Ahududu sapı yanıklığı (Leptosphaeria coniothyrium) 

Sürgünlerin dibinde 10-15 cm, pembemsi kahverengi lekeler oluşur ve bunlar zamanla siyahımsı bir renk alır. Saldırıya uğrayan dokular sarkar, çatlar ve kanserli alanlara dönüşür. Saldırıya uğrayan dokuların yüzeyinde, mantarın meyve veren gövdeleri küçük siyah noktalar olarak görünür. Mantar, böceklerin neden olduğu veya bakım çalışmaları (örn. budama) sırasında oluşan farklı yaralardan bitkiye girer.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• rasyonel sulama ve gübreleme;
• Böcek popülasyonunu kontrol etmek için insektisit uygulaması;
• Büyüme mevsimi boyunca spesifik fungusitlerle 2-3 uygulama.

Ahududu kök çürüklüğü (Phytophthora spp.)

Hastalığın varlığı, drenajı kötü olan ağır topraklar ve aşırı su ile ilişkilidir. Mantar köklerin tahrip olmasına yol açar. Köklerin yanlış çalışması nedeniyle bitkiler solmuş, sarımsı bir görünüme sahip olur ve canlılıkları azalır. Yapraklar sararır ve uzuvların kenarları kurur. Nihayetinde tamamen kururlar ancak gövdeye bağlı kalırlar. Çiçek sapları meyve büyümesi sırasında kurur ve meyveler küçük kalır ve olgunlaşmadan önce kurur. Hastalığı tespit etmek için bitkiyi topraktan çıkarın ve kökleri inceleyin. Sağlıklı bitkiler epidermisin altında beyaz dokuya sahipken, enfekte olmuş bitkiler kırmızımsı veya koyu kahverengi dokuya sahiptir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• drenajı iyi olan arazilerde mahsul yetiştirmek;
• rasyonel sulama;
• özel fungusitlerle (ahududu için onaylı) kimyasal işlemler.

Verticillium solgunluğu (Verticillium spp.)

Mantar, bitkilerin köklerini ve iletken damarlarını enfekte ederek onları bloke eder. Bu da etkilenen bitkilerin solmasına ve kurumasına yol açar. Başlangıçta, bitkiler gün boyunca hafif solgunluk belirtileri gösterebilir, bunu akşam ve gece belirgin bir iyileşme izleyebilir. Hastalık ilerledikçe yapraklar solar, sararır ve sürgünün tabanından başlayıp tepeye doğru ilerleyerek dökülür. Etkilenen gövdede bir kesik yapıldığında kahverengi iletken damarlar görülebilir. Mantar bitkiye nematodlar, böcekler veya teknolojik çalışmaların neden olduğu çeşitli yaralardan girebilir.

Önleme ve kontrol tedbirleri:

• sebze yetiştirilen arazilerde ahududu plantasyonlarının kurulmasından kaçınılması;
• dayanıklı ahududu çeşitlerinin kullanılması;
• plantasyondan bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• istila edilmiş bitkilerin mahsulden uzaklaştırılması;
• toprağa spesifik fungusitlerle uygulanan kimyasal işlemler.

GÜNEŞ YANIĞI

Güneş yanığı belirtileri kolaylıkla hastalıklarla karıştırılabilir. Sıcak günlerde güçlü güneş ışığına maruz kalan meyveler, renksiz yüzeyler şeklinde güneş yanığı sergileyebilir. Bu tür bir renk değişikliği böcek saldırılarında da meydana gelebilir. Böcek ısırıkları (lekeler) güneş yanığında olduğu gibi yoğun bir yama şeklinde gruplanmaz. Etkilenen meyvenin yoğun bir tadı yoktur, ancak tüketilebilir.

AHUDUDU ÇALILARININ BAŞLICA ZARARLILARI

Ahududu böceği (Byturus tomentosus)

Erişkin uzun, grimsi-siyah, tüylü bir vücuda sahiptir. Larva kahverengimsi kahverengi veya sarımsıdır ve her vücut segmentinde kahverengi bir leke vardır. Yılda bir veya iki yılda bir nesil verir ve üst toprakta yetişkin veya larva olarak kışı geçirir. Zarara hem yetişkinler hem de larvalar neden olur. Erginler ilkbaharda ortaya çıkar, genç yaprakları kemirir, çiçek tomurcuklarını deler ve çiçek organlarıyla beslenir. Dişiler çiçeklerin üzerine yumurta bırakır ve larvalar meyvelerle beslenir. Saldırıya uğrayan meyveler küçük, koyu renkli ve çürüktür.

Kontrol yöntemleri:

• larvaların topraktan çıkarılması ve yok edilmesi, ilkbahar sonu veya yaz başında, çalıların etrafının yüzeysel olarak kazılması;
• çalı silkeleme, böcek toplama ve yok etme;
• saldırıya uğramış meyvelerin toplanması.

Teke böceği (Oberea bimaculata)

Ergin uzun, siyah bir vücuda ve iki uzun, siyah antene sahiptir. Böcek her iki yılda bir nesil geliştirir ve pupa gelişim aşamasında kışı geçirir. Erginler haziran ayında ortaya çıkar ve sürgünlerin yumuşak uçlarıyla beslenir. Dişiler yumurtalarını genç sürgünlerin özüne, uca yakın bir yere bırakır. Yumurtlama noktasının üstünde ve altında, dişi bir sıra delik açarak ucun kurumasına neden olur. Yumurtadan çıktıktan sonra larva gövdede bir galeri açar ve toprak seviyesine doğru iner. Etkilenen gövdeler zayıftır, kolayca kırılır ve ertesi yıl kurur.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen uçların kesilmesi ve yok edilmesi.

Ahududu güvesi (Lampronia rubiella)

‘Ahududu tomurcuk güvesi’ veya ‘ahududu kurdu’ olarak da bilinir. Yetişkinler gece kelebekleridir ve kanat açıklıkları 9-12 mm’dir. Ön kanatları altın-kahverengi ve krem lekeli, arka kanatları ise gridir. Zarar, tomurcuklar açılmadan önce onlara saldıran ve içeriklerini tüketen tırtıllardan kaynaklanır.

Kontrol yöntemleri:

• insektisitlerle kimyasal işlemlerin uygulanması (Mayıs-Haziran aylarında yetişkinler ortaya çıktığında).

Çilek çiçeği biti (Anthonomus rubi)

‘Siyah anthonomus’ veya ‘fil böceği’ olarak da bilinir. Yetişkinlerin ince, grimsi tüylü siyah bir vücudu vardır. Kanatlarında uzunlamasına çizgiler görülebilir. Erişkin olarak dökülen yaprakların altında veya üst toprakta kışı geçirirler. İlkbaharda erginler bitki ve çiçek tomurcuklarıyla beslenir. Dişiler yumurtalarını çiçek tomurcuklarına bırakarak özsu dolaşımını keser, böylece tomurcuk normal şekilde gelişmez. Larvalar tomurcukların içinde gelişir ve çiçek organlarıyla beslenir.

Kontrol yöntemleri:

• etkilenen çiçek tomurcuklarının toplanması ve yok edilmesi;
• plantasyondan bitki kalıntılarının toplanması ve yok edilmesi;
• yetişkinlerin ortaya çıktığı ilkbaharda spesifik böcek ilaçları ile kimyasal işlemlerin uygulanması.

Ahududu sapı galsineği (Lasioptera rubi)

‘Ahududu galsineği’ olarak da bilinir. Yetişkinler 1,5-3 mm uzunluğunda, koyu renkli bir vücuda sahiptir ve larvalar kırmızımsıdır. Böcek yılda bir nesil geliştirir. Mayıs-Haziran aylarında, dişiler çiçek tomurcuklarının yakınındaki sürgünlere kümeler halinde (bir kümede yaklaşık 15) yumurta bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra larvalar gövdeye nüfuz ederek küre şeklinde safralar oluşturur. Safralar 3-4 cm uzunluğundadır ve 1,5-2 cm’lik bir çevreye sahiptir. Temmuz-Ağustos aylarında safralar larvalarla dolar ve kolayca gözlemlenebilir. Başlangıçta yeşil olan safralar daha sonra açık kahverengiye döner ve odunsu bir hal alır. Saldırıdan sonra büyüme ve meyve oluşumu engellenir.

Kontrol yöntemleri:

• istila edilmiş gövdelerin ayıklanması ve yok edilmesi;
• insektisitlerle kimyasal işlemler (plantasyonda yetişkinler mevcut olduğunda).

Akarlar (Tetranychus urticae, Panonychus ulmi)

Tetranychus urticae ‘yaygın kırmızı örümcek akarı’, Panonychus ulmi ise ‘Avrupa kırmızı akarı’ olarak bilinir. Akarlar, korunan alanlarda veya tarlalarda birçok bitki türüne zarar veren çok küçük örümceklerdir. İlk saldırılar ilkbaharda ortaya çıkabilir, ancak ürünlerde önemli hasar sıcaklıkların yüksek olduğu yaz aylarında meydana gelir. Akarlar yılda 7-8 nesil geliştirebilir ve kışı yumurta veya yetişkin olarak geçirirler. Akarlar genellikle yaprakların alt tarafında bulunur ve burada hücre özsuyu ile beslenirler. İlk belirtiler yaprakların üst kısmında görülür: küçük, klorotik noktalar. Zamanla noktalar birleşir, yapraklar önce beyazımsı, sonra kahverengimsi bir görünüm alır. Saldırıya uğrayan yapraklarda, ağında gelişimin her aşamasındaki bireylerin bulunduğu ince bir ağ gözlemlenebilir. Yaprakların yanı sıra akarlar meyvelerle de beslenebilir.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik ürünlerle kimyasal işlemler.

Yaprak bitleri (Aphis gossypii, Myzus persicae, Hyalopterus pruni)

Yaprak bitleri bir bitkiden diğerine göç ederek birçok kültür bitkisi türüne veya kendiliğinden oluşan türlere zarar veren polifag türlerdir. Yaprak bitleri yaprakların alt tarafında koloniler oluşturur ve saldırıdan sonra yapraklar kırışır, kıvrılır, sararır ve kurur. Çoğunlukla bitkilerin genç tepelerinde bulunurlar ve çiçeklere saldırabilirler. Saldırıya uğrayan bitkiler durgunlaşır, sararır ve mantar saldırılarına karşı hassas hale gelir. Yaprak bitlerinin varlığını, saprotrof mantarların yerleşmesine ve isli küf (Capnodium spp.) oluşumuna izin veren “bal özü” olarak adlandırılan yaprakların tatlı dışkılarıyla kaplanması izler.

Kontrol yöntemleri:

• spesifik ürünlerle kimyasal işlemler.