Çevresel faktörler, ağaç sağlığı ve gelişimi doğrudan etkileyen özel bir öneme sahiptir.

RÜZGAR, KAR VE BUZ

Rüzgar siperleri ve rüzgar çarpması

Kuvvetli rüzgarın etkisi hem orman meşcerelerinde hem de izole ağaçlar üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir. Yaprakların, sürgünlerin, dalların, taç veya gövde kısımlarının kırılması veya tüm ağacın kökünden sökülmesi meydana gelebilir. Bu durum fırtına, hortum, kasırga, tayfun ya da kasırga karakteri taşıyabilir ve büyük rüzgar siperlerine ya da büyük rüzgar çarpmalarına neden olabilir.

Hasarın yoğunluğu, ağaç türleri, rüzgar şiddeti, farklı meteorolojik özellikler, ağaçların ve meşcerelerin boyutsal ve mekanik özellikleri, diğer çevresel faktörler vb. gibi çeşitli biyotik ve abiyotik özelliklere bağlı olarak farklılık gösterir.

Kar ve buz hasarları

Karın etkisi taç hasarına, dal veya gövde kırılmasına, ince ağaçların eğilmesine ve hatta kökünden sökülmesine neden olabilir. Yüksek rakımlarda, sürekli bir kar tabakasıyla birlikte, bitki örtüsünde önemli hasara neden olan çığ olayı meydana gelebilir.

Genellikle en önemli kar hasarı ilkbaharda meydana gelir. En hassas olanlar genç kozalaklı ağaç meşcereleri ve özel ormancılık müdahalelerinin (temizleme, seyreltme) zamanında yapılmadığı meşcerelerdir. Bu durumda ağaçlar incedir (hektar başına düşen ağaç sayısı fazladır, çapları küçüktür ve boyları yüksektir) ve eğilmeye, kırılmaya ve kökünden sökülmeye eğilimlidir.

Rüzgar, kar ve buz hasarlarının olumsuz etkileri:

• ekonomik bakış açısı: kayıplar ve odunsu malzemenin niteliksel değer kaybı;
• ekolojik bakış açısı: haşere salgınları, ekosistem bozuklukları, biyoçeşitliliğe geçici zarar, vb.;
• sosyal bakış açısı: peyzajın estetik değerlerinin bozulması, rekreasyonel etkinin kaybı, vb.

Önlem:

• saf orman ağaçlarının (özellikle ladin) dikilmesinden kaçınılması;
• karışık meşcerelerin (iğne yapraklılar ve yaprak döken türler) teşvik edilmesi;
• ağaç türlerinin doğal yaşam alanlarının dışına çıkarılmasından kaçınılması;
• düşme ve kırılmalara karşı dayanıklı türlerin seçilmesi (yapay gençleştirme için);
• kuru, kırık, devrilmiş veya istila edilmiş ağaçların ayıklanması;
• silvikültürel müdahalelerin mevcut çevresel koşullara ve meşcerelerin tehlike derecesine uyarlanması;
• belirli silvikültürel müdahalelerin zamanında gerçekleştirilmesi (temizleme-aralama, seyreltme, kurtarma kesimleri, orman kenarlarının bakımı, vb.)

ORMAN YANGINLARI

Orman yangınları doğal olarak başlayabilir ya da gönüllü veya gönülsüz insan eylemleri sonucu ortaya çıkabilir. Küresel olarak her yıl milyonlarca dönüm bitki örtüsü yanmaktadır. Orman yangınlarının meydana gelmesinde, ölçeğinde ve genişlemesinde birçok çevresel faktör rol oynamaktadır: iklim, sıcak rüzgarların varlığı, yetiştirilen ağaç türleri, uygulanan ormancılık müdahaleleri ve diğer hususlar.

Orman yangını sınıflandırması

Yer ve yeraltı yangınları: humus, turba, odun kömürü ve yağlı bitki kalıntıları yandığında, maks. 1 km/saat.

Yüzey yangınları: likenler, yosunlar, yapraklar, otlar, çalılar, fideler ve ağaç kabukları yandığında, maksimum 2-3 km/saat hızla ilerler. 2-3 km/saat.

Taç yangınları: Ölü örtü, gövdeler ve taçlar aynı anda yanar, ağaçları tamamen etkiler ve saatte 5 km veya daha fazla ilerler.

Genellikle kozalaklı ağaçların gövdesi, dalları ve yaprakları (iğneleri) yaprak döken türlere göre daha iyi yanar. Öte yandan, kozalaklı ağaç iğnelerinden oluşan yoğun ve sıkıştırılmış ölü örtü, yaprak döken türlerin artıklarından oluşan ölü örtüden daha zor yanar.

Önlem:

• karışık meşcerelerin (iğne yapraklılar ve yaprak döken türler) teşvik edilmesi;
• rüzgarın ormana girişini sınırlandırmak (orman sınırlarına çalı türleri dikerek);
• orman yangını güvenlik şeritleri oluşturmak (bitki örtüsü olmadan);
• belirli silvikültürel müdahaleleri zamanında gerçekleştirerek optimum meşcere yoğunluğunu korumak;
• silvikültürel müdahalelerin mevcut çevresel koşullara uyarlanması;
• kuru, kırık, devrilmiş veya istila edilmiş ağaçların sökülmesi.

NEM EKSİKLİĞİ VEYA FAZLALIĞI

Topraktaki ve atmosferdeki nem, ağaçların ve çalıların hayatta kalması için gereklidir. Her tür için optimum nem oranı farklıdır. Bazı ağaç türleri az miktarda suya ihtiyaç duyarken, diğerleri yüksek veya çok yüksek nem koşullarında iyi büyür.

Nem eksikliği tohum çimlenmesini engeller ve çimlenmiş tohumların, fidanların ve fidelerin kurumasına neden olur. Ağaçların ve çalıların büyümesi yavaşlar veya engellenir ve üst kısımları kurur. Bu durum devam ederse, etkilenen bitkiler kuruyabilir.

Aşırı nem toprakta boğulmaya ve kök çürümesine neden olur. Toprak patojenlerinin ortaya çıkması ve yayılması kolaylaşır. Bataklık servisi, kızılağaç, söğüt, Amerikan dişbudak ve diğerleri gibi bazı türler yüksek neme ve hatta durgun suya karşı dayanıklıdır. Toprak patojenlerinin gelişimini önlemek için periyodik olarak mikroorganizma bazlı biyolojik fungisitlerle uygulamalar yapılabilir.

IŞIK EKSİKLİĞİ VEYA FAZLALIĞI

Işık, ağaçların ve ormanların yaşamındaki her sürecin gelişimi için gerekli olan önemli bir çevresel faktördür. Yetersiz ışık yaprakların gelişimini engelleyerek sürgünlerin anormal uzamasına ve nihayetinde bitkilerin ölümüne neden olur.

Fazla ışığın olumsuz etkisi, gölgeli koşullarda yetişen ve aniden doğrudan güneş ışığına maruz kalan ağaçlarda ortaya çıkar. Gölgeye toleranslı türler (örneğin kayın, köknar, porsuk, vb.) genellikle fidanlıklarda gölgelendirilir, ardından dikim yapılmadan önce kademeli olarak ışığa maruz bırakılır.

AŞIRI SICAKLIKLAR

Ortalama sıcaklık, bir rejenerasyon alanı için orman türü kompozisyonu oluşturulurken dikkate alınan karakteristik bir çevresel faktördür. Yine de aşırı sıcaklıklar sınırlayıcı faktörlerdir. Bunlar, uyum ve dirençlerine bağlı olarak bazı ağaç ve çalı türlerini etkileyebilir. Örneğin bazı çam türleri -60°C koşullarına dayanabilirken, diğer tropikal türler 40°C’nin üzerindeki sıcaklıklara dayanabilir.

Aşırı sıcaklıklar aşağıdakilere neden olabilir:

• Fidelerde ve genç bitkilerde ısı hasarı;
• Yaprak, sürgün veya kabuk yanığı;
• Odunlaşmamış fidanların uçlarında don hasarı (erken don – sonbahar);
• Yumuşak ağaç fidelerinin kuruması (kar olmadan zeminde don);
• Tomurcukların, yaprakların, çiçeklerin, meyvelerin dondan zarar görmesi (geç don – ilkbahar);
• Yumuşak ağaç iğnelerinin don hasarı (kuru don);
• Gövde çatlaması (kuru don);
• Donma-çözülme değişiminin fidelere verdiği zarar.

Fidanlıklarda önleme:

• Yüksek sıcaklıkların neden olduğu hasar:
  1. fidanlıkların gölgeli yamaçlara yerleştirilmesi;
  2. tohumların erken ilkbaharda ekilmesi.
• Dondan kaynaklanan hasarlar:
  1. fidanlıkların derin vadilere yerleştirilmesinden kaçınılması;
  2. düşük sıcaklıklara adapte olmuş türlerin seçilmesi;
  3. soğuk sonbahar ve ilkbahar geceleri için fidelerin üzerinin örtülmesi.

ÇEVRE KİRLİLİĞİ

Ağaç sağlığı ve gelişimi hava, toprak ve su kirliliğine fizyolojik süreçleri yavaşlatarak veya durdurarak ve yıllık büyümeyi azaltarak tepki verir. Bazı durumlarda ağaçlar zayıflar ve hatta kurur. Buna ek olarak, kirliliğin neden olduğu stres nedeniyle ağaçlar zararlılar, patojenler, rüzgar, yangın veya diğer faktörlerin neden olduğu hasara açık hale gelir.

Atmosferden gelen sülfür dioksit genellikle yaprakların kurumasına ve dökülmesine neden olur. Aynı zamanda külleme oluşumunu ve yayılmasını teşvik eder.

Yapraklar üzerinde biriken toz parçacıkları ve endüstriyel toz, ağaçların fizyolojik süreçlerini yavaşlatır veya engeller. Biriken katı süspansiyonlar çimentolaşabilir, böylece ağaçların gücünü ve mekanik stabilitesini (fazladan ağırlıkla) azaltır.

Bitki örtüsü üzerinde zararlı etkileri olan asit yağmuru, atmosferdeki yüksek miktarda nitrojen oksit ve sülfür oksitlere dayanır. Asit yağmuru nedeniyle toprak ve su asidik hale gelir ve ince köklerin ölümüne neden olur.

Ağaç sağlığı ve gelişimi, canlılığını yitirmesine neden olan diğer çevre kirliliği unsurları ozon, sıvı oksijen, oksitler, sülfatlar ve diğerleridir.

Önlem:

• maruz kalan alanlarda kirliliğe duyarlı türlerin ekiminden kaçınılması;
• toprak asitliğini normalleştirmek için özel işlemlerin uygulanması;
• çevre kirliliğinin nötralizasyonu ve arıtılması;
• gaz emisyonlarının mümkün olduğunca kesilmesi.