Pomidory zwyczajny (Lycopersicon esculentum) uprawia się ze względu na owoce, które zbiera się, gdy są dojrzałe do spożywania lub surowe do marynowania. Owoce pomidora spożywane są w stanie świeżym, przetworzonym lub konserwowanym, co więcej są bogate w witaminy, cukry, aminokwasy oraz kwasy organiczne. Na skład chemiczny wpływa odmiana, warunki glebowe i klimatyczne oraz zastosowana technologia.

Pomidory pochodzą z Ameryki Środkowej i Południowej. W Europie po raz pierwszy uprawiano je w Hiszpanii, Portugalii i Włoszech. W Chinach i Japonii pomidory pojawiły się w XVI wieku. Obecnie pomidory należą do najczęściej uprawianych gatunków warzyw. Komercyjna uprawa pomidorów rozpoczęła się we Francji w 1880 roku.

Cechy botaniczne

Korzeń wnika na głębokość 1,5 m w glebę i posiada liczne rozgałęzienia boczne. Rozwijają się one szybko, w zależności od temperatury gleby. Łodyga może mieć wzrost nieokreślony, półokreślony lub określony, w zależności od odmiany. Pomidory wydawać tworzyć wiele roślin potomnych, które u niektórych odmian są usuwane, w zależności od typu wzrostu.

Liście są podzielone, z listkami różnej wielkości, ułożonymi naprzemiennie. Jego liście posiadają kształt jajowato-lancetowaty. Kwiatostan ma kształt cyma i pojawia się na międzywęźlach. Kwiat jest typu 5, żółty, samopylny. Owoce pomidora są botaniczną jagodą, o różnym kształcie, wielkości i kolorze. Nasiona z kolei są wydłużone, owalne, ze srebrnymi włoskami.

WYMAGANIA KLIMATYCZNE I GLEBOWE

Pomidor to roślina ciepłolubna, wrażliwa na niskie temperatury. Nasiona kiełkują w temperaturze powyżej 10℃, przy czym optimum to 22-24℃. Korzeń rozwija się optymalnie w temperaturze od 26 do 32℃. Naprzemienne stosowanie temperatur 14℃ w nocy i 25℃ w dzień w okresie wzrostu siewek prowadzi do zwiększenia liczby kwiatów w kwiatostanie. Jeśli temperatura w nocy jest wysoka, wzrost wegetatywny jest bardziej rozwinięty. Optymalne temperatury wzrostu i owocowania u pomidorów wynoszą od 17 do 23℃.

Światło

Odgrywa ważną rolę we wzroście i owocowaniu pomidorów. Rośliny rozwijają się normalnie, gdy natężenie światła wynosi od 3000 do 6000 luksów. Niedostateczne światło w fazie siewki prowadzi do słabego rozwoju siewek i etiolacji (wydłużenia).

W fazie owocowania niewystarczająca ilość światła prowadzi do słabego zawiązania owoców i zmniejszenia plonu. Jeśli w fazie dojrzewania jest mało światła, proces ten ulega wydłużeniu. W przypadku upraw na obszarach chronionych wymagane jest dodatkowe doświetlanie lub uprawa mieszańców przeznaczonych do upraw pozawiosennych.

Wilgotność

Rośliny pomidora mają umiarkowane wymagania wilgotnościowe, jednak w celu uzyskania wysokich plonów zaleca się regularne nawadnianie. Częstotliwość podlewania i ilość stosowanej wody są związane z czynnikami środowiskowymi. W gorących okresach uprawy nawadnia się nawet codziennie, najlepiej za pomocą systemów nawadniania kropelkowego. Optymalną porą podlewania jest wczesny ranek. W okresie owocowania naprzemienne okresy suszy z nadmiarem wody prowadzą do pękania owoców. Pomidory preferują wartości wilgotności względnej 50-60%, co pozwala uniknąć rozwoju chorób grzybowych, takich jak szara pleśń, mączniak rzekomy itp.

Nawożenie

Nawożenie jest ważnym ogniwem, ponieważ rośliny mają wysokie wymagania w zakresie składników odżywczych. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest większe w okresie kwitnienia i zawiązywania owoców, a także podczas ich wzrostu i dojrzewania. Jeżeli w okresie wzrostu wegetatywnego rośliny potrzebują większych ilości azotu, to po tym jak rośliny zaczynają owocować, wzrasta zapotrzebowanie na fosfor, potas i inne pierwiastki.

Azot pełni ważną rolę w rozwoju wegetatywnym roślin, ale także w owocowaniu. Niedobór azotu objawia się powstawaniem cienkich końcówek z małymi liśćmi. 

Z kolei fosfor pełni rolę w rozwoju korzeni, stymuluje kwitnienie i przyswaja azot. Niedobór fosforu powoduje usychanie kwiatów, słabe owocowanie, liście przybierają purpurowy odcień, a owoce pękają. Pomidory zużywają duże ilości potasu, zwłaszcza w okresie wzrostu i dojrzewania owoców, co wpływa na jakość owoców i odporność roślin na choroby.

Wapń odgrywa rolę w rozwoju korzeni i tworzeniu ścian komórkowych, co ma wpływ na jakość owoców.

Pierwsze objawy niedoboru wapnia można zaobserwować na owocach, poprzez pojawienie się zgniłego obszaru w części kielichowej (na szczycie owocu), a później na tym obszarze mogą pojawić się grzyby z rodzaju Alternaria.

Aby zaopatrzyć rośliny w pierwiastki niezbędne do wzrostu i owocowania, zaleca się stosowanie nawozów korzeniowych i dolistnych.

Pomidory dobrze rosną na glebach gliniastych, bogatych w składniki mineralne, o dużej zawartości próchnicy i optymalnym reżimie aerohydrycznym, nie preferują gleb ciężkich, gliniastych. Odpowiednie są płaskie tereny z płytkimi wodami gruntowymi, bez chwastów i o niskim kwaśnym pH. Powietrze odgrywa ważną rolę w uprawie pomidorów. Zwiększone stężenie CO2 w powietrzu w pomieszczeniach chronionych (szklarnie, polihodowle) prowadzi do znacznego wzrostu plonów.

UPRAWA

UPRAWA POMIDORA NA POLU

Płodozmiany

Pomidory można uprawiać po lucernie, fasoli, grochu, cebuli, czosnku, ogórkach, melonach, cukinii i niektórych warzywach korzeniowych. Pomidory nie powinny być sadzone na tym samym gruncie przez 3-4 lata, gdyż monokultura prowadzi do spadku plonów i zwiększonego występowania chorób i szkodników. Należy wybierać tereny osłonięte od wiatru, płaskie, nadające się do nawadniania.

Przygotowanie gleby

Prace te wykonuje się od jesieni i rozpoczyna od podstawowego nawożenia nawozami organicznymi (40 t/ha) i chemicznymi (w orientacyjnych dawkach 250-300 kg/ha superfosfatu i 100-150 kg/ha siarczanu potasu, w zależności od stanu zaopatrzenia gleby). Nawozy są wprowadzane do gleby wraz z orką. Dawki są orientacyjne i należy je ustalić po analizie gleby. Wiosną należy zastosować nawozy o wyższej zawartości azotu, lub nawozy zrównoważone, ale nie wcześniej niż po wykonaniu testu pH.

Przed sadzeniem można zastosować herbicydy przedwschodowe, w zależności od specyfikacji poszczególnych produktów. Podłoże można wymodelować w grzbiety lub podniesione warstwy, aby umożliwić szybsze nagrzewanie się ziemi.

Sadzenie sadzonek

Pomidory można uprawiać w szklarniach lub cieplarniach. Siew wykonuje się oszczędnie, w rzędach oddalonych od siebie o 5 cm i 2 cm między roślinami w rzędzie. Na jeden hektar należy użyć 250 g kwalifikowanego materiału siewnego, wstępnie zaprawionego. Nie zaleca się stosowania nasion zebranych z poprzednich upraw, gdyż mogą one przenosić choroby.

Aby ułatwić kiełkowanie, nasiona można utrzymywać w stanie wilgotnym przy użyciu specjalnych produktów.

Podłoże, w którym będą wysiewane nasiona musi być dobrej jakości, najlepiej wolne od chorób, szkodników i nasion chwastów. Można zastosować mieszankę ziemi z form ogrodowych, torfu, kompostu z liści, ale w tym przypadku podłoże należy zdezynfekować za pomocą specjalnych produktów.

Po wysianiu i wykiełkowaniu można wykonać zabiegi atestowanymi fungicydami, aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się zgnili.

Następnie po pojawieniu się dwóch pierwszych liści prawdziwych, sadzonki przesadza się do doniczek lub tacek alkierzowych. Po wykonaniu tych prac można zastosować produkty stymulujące rozwój korzeni. Tydzień po przesadzeniu można przeprowadzić nawożenie dolistne określonymi nawozami, w zależności od potrzeb sadzonek, aby dostarczyć im pierwiastków niezbędnych do wzrostu. Należy przestrzegać zaleceń z etykiety w zależności od wybranego produktu.

Wiek siewki przy sadzeniu powinien wynosić 45 dni, a siewki powinny być zdrowe i żywotne, o krótkich międzywęźlach. Sadzonki dobrze jest podlać dzień przed sadzeniem i 1-2 tygodnie przed zabiegiem utwardzania. Zabieg ten polega na otwieraniu okien szkółki rano i zamykaniu ich wieczorem. W ostatnim tygodniu okna pozostawia się otwarte w nocy, aby rośliny mogły zaaklimatyzować się do nowych warunków środowiskowych.

Sadzenie

Optymalny czas sadzenia przypada między 1 a 25 maja. Jeśli chcemy założyć uprawę letnio-jesienną, sadzonki można uprawiać w nieogrzewanych rozsadnikach, a nawet w polu i wtedy należy sadzić w okresie czerwca. Uprawy przeznaczone do uprzemysłowienia, założone z odmian i mieszańców o ustalonym wzroście, można wysiewać bezpośrednio od połowy kwietnia do początku maja, w zależności od warunków klimatycznych. Zaleca się siew w rozłożonych w czasie 10-dniowych odstępach, aby w odpowiednim czasie zebrać plon z uprawianej powierzchni.

Przed posadzeniem sadzonki pomidorów podlewa się, zanurzając doniczkę w roztworze środka grzybobójczego przeznaczonego specjalnie do przeciwdziałania butwieniu. Należy przestrzegać zaleceń podanych na etykiecie, w zależności od wybranego produktu. W celu późniejszego podlewania, przed sadzeniem można zainstalować system nawadniania kropelkowego. Sadzonki sadzi się na głębokość 10-15 cm, w odległości 70-100 cm, w odległości 30 cm w rzędzie, w zależności od odmiany. Po posadzeniu należy podlać uprawę i zastosować nawozy stymulujące ukorzenianie. Przy kolejnym nawadnianiu można użyć preparatu poprawiającego żyzność i strukturę gleby oraz stwarzającego lepsze warunki wchłaniania korzeni.

Zwalczanie szkodników i chorób

Odbywa się poprzez zastosowanie zabiegów z użyciem zatwierdzonych fungicydów lub insektycydów. Aby uniknąć pojawienia się chorób lub szkodników odpornych na działanie środków ochrony roślin, zaleca się stosowanie środków naprzemiennie. 

Zwalczanie chwastów

Wykonuje się je poprzez wielokrotne motyczenie, które niszczy chwasty i utrzymuje glebę w stanie luźnym. Chwasty można również zwalczać chemicznie poprzez stosowanie herbicydów.

PRACE PIELĘGNACYJNE

Odmiany pomidora  wysoko rosnące, wiotkołodygowe potrzebują systemu podpór. W uprawach polowych rośliny można podeprzeć palikami, umieszczonymi przy każdej roślinie lub zainstalować trelinowy system podpór, który umożliwia podwiązywanie roślin w pionie za pomocą sznurka.

Bardzo ważną pracą w technologii uprawy pomidorów jest przycinanie ssawek. Operacja ta polega na usunięciu pędów bocznych (ssawek), które pojawiają się w osiach liści. Pozostawiony na roślinie wzrost ssawek prowadzi do spadku produkcji i sprzyja pojawianiu się chorób, zużywając niezbędne zasoby rośliny do owocowania. Pędy te usuwa się, gdy osiągną wysokość około 4 cm.

W zależności od cyklu produkcyjnego i odmiany, rośliny pomidora można przycinać po wykształceniu 4 fazy, aby uzyskać wczesne zbiory.

Po przycięciu pędów bocznych i defoliacji zaleca się zastosowanie leczniczych fungicydów na bazie miedzi, aby wspomóc gojenie. 

Defoliacja jest pracą zapewniającą przewietrzenie upraw.

Z uprawy usuwa się suche i chore liście u podstawy. Gdy owoce na pierwszym piętrze osiągną optymalną wielkość, można usunąć liście od spodu.

Aby utrzymać wilgotność gleby i zwalczyć chwasty, można ściółkować uprawę folią lub materiałem organicznym. Jeśli folia mulczująca jest zainstalowana wzdłuż rzędów, chwasty w rzędach mogą być usunięte przez motyczkę, lub przez zastosowanie specjalnego herbicydu.

Mulczowanie ociepla glebę, reguluje jej wilgotność, utrzymuje dobry stan fitosanitarny, zapobiega rozwojowi chwastów, zmniejsza ilość prac pielęgnacyjnych.

W przypadku upraw polowych nie ma konieczności pobudzania kwiatów do zawiązywania owoców, zapylanie odbywa się przez zapylacze. Jeśli preferowane jest stymulowanie kwiatów, aby uzyskać większe i wcześniejsze owoce, można zastosować środek stymulujący owocowanie.

Nawadnianie

Przeprowadza się je w zależności od warunków środowiskowych i ilości opadów, a w okresach suchych podlewanie może odbywać się nawet codziennie, zwłaszcza w fazach o maksymalnych wymaganiach (kwitnienie, owocowanie, dojrzewanie).

Nawożenie

Pomidory są wysokimi konsumentami składników pokarmowych i wymagają zarówno nawozów korzeniowych, jak i dolistnych. 1-2 tygodnie po posadzeniu stosuje się więcej nawozów bogatych w fosfor lub zbilansowanych, aby pobudzić ukorzenianie.

Podczas kwitnienia i wzrostu owoców można zastosować nawozy dolistne, aby wspomóc zawiązywanie owoców. Można również stosować nawozy granulowane, o zawartości odpowiadającej wymaganiom pokarmowym tego fenotypu.

Dojrzewanie owoców wymaga większych ilości potasu, w tym celu można stosować produkty o wyższej zawartości tego makroelementu.

Zbiór

Pomidory zbiera się w pełnej dojrzałości, gdy są czerwone i uprawia się je w systemie rodzinnym. W uprawach komercyjnych owoce zbiera się w fazie dojrzewania owoców, zwłaszcza mieszańce zdolne do dojrzewania po zbiorze. Do konserwowania (kiszenia) owoce zbiera się na surowo lub po osiągnięciu optymalnej wielkości.

Zazwyczaj zbiór odbywa się ręcznie, etapami, w trakcie dojrzewania owoców. Pomidory o zdecydowanym wzroście i skoncentrowanym dojrzewaniu, uprawiane dla przetwórstwa, mogą być zbierane mechanicznie.

UPRAWA POMIDORÓW NA OBSZARACH CHRONIONYCH

Przygotowanie gleby

Przeprowadza się je podobnie jak w przypadku upraw polowych, rozpoczynając jesienią, po usunięciu poprzednich upraw. Ze względu na to, iż występowanie chorób i szkodników jest większe na terenach chronionych, przed posadzeniem rozsady zaleca się dezynfekcję za pomocą specjalnych preparatów.

Zakładanie upraw

Wykonuje się je z rozsady wyprodukowanej w ogrzewanych szklarniach, zgodnie z procedurą opisaną powyżej. Wiek sadzonki pomidora, w tym przypadku, musi wynosić 50-60 dni, a prace siewne są wykonywane w zależności od czasu sadzenia. Sadzonki można sadzić od połowy marca, w zależności od możliwości ogrzewania.

Zaleca się nawadnianie wodą o temperaturze jak najbardziej zbliżonej do tej panującej wewnątrz przestrzeni chronionej, aby nie wywołać stresu cieplnego na poziomie korzeni. Nawadnianie roślin powinno odbywać się za pomocą systemów nawadniania kropelkowego, tak często jak to konieczne, aby rośliny korzystały z wystarczającej ilości wody w fenotypach wzrostu.

Kontrola chwastów

Najlepiej zwalczać je poprzez motyczenie lub zastosowanie folii mulczowej. W miejscach chronionych folie mulczowe można rozłożyć na całej powierzchni gleby, wpływając korzystnie na temperaturę gleby i utrzymanie jej wilgotności.

ZABIEGI PIELĘGNACYJNE

Są podobne do tych określonych dla upraw polowych. Biorąc pod uwagę, że w okresie kwitnienia rośliny nie występują zapylacze, z tego względu konieczne jest stosowanie specyficznych stymulatorów.

Wskazane jest codzienne wietrzenie chronionych pomieszczeń, w najgorętszych momentach dnia. Codzienną wentylację przeprowadza się nawet w przypadku niskich temperatur zewnętrznych, aby pobudzić wymianę gazową.

Zwalczanie szkodników i chorób

Odbywa się poprzez stosowanie zabiegów z użyciem zatwierdzonych fungicydów lub insektycydów. Aby uniknąć pojawienia się chorób lub szkodników odpornych na działanie środków ochrony roślin, zaleca się naprzemienne stosowanie środków o różnych substancjach czynnych.