Morela pospolita (Prunus armeniaca) to drzewo owocowe należące do rodziny różowatych (Rosaceae). Jest niewielkich rozmiarów drzewem, o szerokiej, gęstej koronie. Liście moreli są lancetowate i lekko ząbkowane, kwiaty z kolei białe lub różowe, natomiast owoce to mięsiste, pomarańczowo-żółte pestkowce. Owoce zawierają cukier, białko, fosfor, potas, wapń, siarkę, magnez oraz witaminy (A, C, E, P). Morela pochodzi z Azji, skąd została sprowadzona przez Rzymian do Europy. Drzewo to jest bardzo wymagające w stosunku do czynników wegetacyjnych. Przy braku odpowiedniej temperatury oraz światła nie rozwija się prawidłowo, a produkcja jest niska. Jeśli technologia uprawy jest prawidłowa, owocuje 3-4 lata po posadzeniu i zapewnia stałą produkcję przez 15-20 lat.

GŁÓWNE CHOROBY MORELI POSPOLITEJ

WIRUSY

Szarka (wirus ospowatości śliwy)

Na liściach tworzą się okrągłe plamy przebarwień, obejmujące wszystkie liście. Objawy zanikają w gorących miesiącach letnich. Na owocach pojawiają się żółte, okrągłe plamy, bardzo widoczne na owocach niedojrzałych. Zaatakowane owoce przedwcześnie spadają z drzewa. W przypadku silnego ataku koliste plamy pojawiają się również na nasionach. Wirus rozprzestrzenia się przez zainfekowany materiał roślinny, owady zgarbowate, mszyce i pyłki.

Zapobieganie i zwalczanie:

• stosowanie zdrowych szczepów i sadzonek;
• izolowanie przestrzenne między sadami, w których uprawia się pestkowe drzewa owocowe;
• usuwanie chwastów i krzewów w pobliżu sadów;
• stosowanie insektycydów w celu kontroli populacji owadów.

MYKOPLAZMOZY

Phytoplasma prunorum

Liście zaatakowanych drzew są przebarwione, małe i poskręcane w kierunku wierzchołka. Pędy posiadają krótkie międzywęźla i są nienaturalnie rozgałęzione. Silnie zaatakowane drzewa są wrażliwe na mróz, dają słabe plony, owoce nie mają smaku, a w końcu drzewa zasychają.

Zapobieganie i zwalczanie:

• stosowanie zdrowych szczepów i sadzonek;
• drzewa szczepione na śliwie myrobolan są bardziej odporne na tę chorobę.

BAKTERIOZY

Rak bakteryjny drzew owocowych (Pseudomonas syringae pv. morsprunorum)

Choroba ta objawia się na młodych pędach, liściach i owocach. Na liściach pojawiają się małe, okrągłe, wodniste plamy. Przy dużej wilgotności powietrza na powierzchni plam pojawia się wysięk bakteryjny. Podczas suchej pogody zaatakowane tkanki wysychają i odpadają od liścia. Silny atak powoduje defoliację. Na owocach pojawiają się małe, czerwonobrązowe plamy. Atak powoduje deformację owoców i pękanie miąższu. Z tego powodu morele tracą wartość handlową. Na pędach można zauważyć długie plamy, kora brązowieje i ulega zniszczeniu. Na ranach pojawia się lepki płyn charakterystyczny dla bakteriozy. Rany z roku na rok powiększają się i mogą przejść w otwarte raki. Bakterie dostają się do drzewa przez aparaty szparkowe, lecz do większości infekcji dochodzi podczas szczepienia.

Zapobieganie i zwalczanie:

• stosowanie zdrowych szczepów i sadzonek;
• wykonywanie zabiegów chemicznych z użyciem fungicydów na bazie miedzi.

Guzowatość korzeni (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Choroba objawia się pojawieniem guzów (galasów), które mają różną wielkość, w zależności od wieku rośliny oraz zaatakowanego organu. Początkowo małe, gładkie, miękkie guzy pojawiają się na korzeniach, łodygach, rzadziej na gałęziach czy liściach. Z czasem galasy powiększają się, stają się brązowe lub brązowo-czarne, mają szorstki wygląd. Patogen dostaje się na drzewo morelowe poprzez rany spowodowane przez nicienie, grad, owady itp. Ponadto pojawieniu się tej choroby sprzyjają temperatury od 22 do 30°C oraz wilgotność atmosferyczna ok. 80%.

Zapobieganie i zwalczanie:

• sortowanie sadzonek przed posadzeniem;
• zakładanie sadów na ziemi, która została odpowiednio przygotowana;
• dezynfekowanie sekatorów i narzędzi podczas przenoszenia z jednego drzewa na drugie;
• wycinanie porażonych gałęzi,  następnie stosowanie mieszanki Bordeaux i pokrycie ran leczniczym mastyksem;
• moczenie korzeni sadzonek w roztworze mieszaniny Bordeaux 1%;
• zabiegi w trakcie wegetacji środkami na bazie miedzi.

MYKOZY

Brunatna zgnilizna drzew pestkowych (Monilinia laxa)

Choroba ta obejmuje wszystkie organy nadziemne drzew, powodując znaczne szkody w latach chłodnych i deszczowych. Zaatakowane liście zwisają bez odpadania, kwiaty brązowieją i zasychają, a gałęzie wyginają się w kształt haka. Młode owoce kurczą się, brązowieją oraz masowo opadają. Miąższ dojrzałych owoców gnije, a na zewnątrz pojawiają się żółtoszare naloty. W końcu owoce ulegają mumifikacji i pozostają na drzewie, zapewniając obecność choroby w następnym roku. Grzyb zimuje na zmumifikowanych owocach i w korze zaatakowanych gałęzi.

Zapobieganie i zwalczanie:

• zbieranie i niszczenie objętych chorobą owoców;
• przycinanie i palenie zainfekowanych gałęzi
• wycinanie porażonych gałęzi, następnie stosowanie zabiegu z użyciem mieszanki Bordeaux 4-5 % i pokrycie ran leczniczym mastyksem;
• stosowanie zabiegów chemicznych w okresie spoczynku z zastosowaniem produktów na bazie miedzi;
• wykonywanie zabiegów profilaktycznych w okresie wegetacji z użyciem specyficznych fungicydów.

Dziurkowatość liści drzew pestkowych (Stigmina carpophila)

Choroba ta występuje powszechnie w zaniedbanych sadach i powoduje znaczne uszkodzenia drzew pestkowych. Na liściach pojawiają się okrągłe plamy, w pobliżu których tkanki brązowieją, a w końcu odrywają się od reszty liścia. Na owocach można zaobserwować punktowe formacje, otoczone czerwono-fioletową obwódką. Miąższ owoców traci swoją konsystencję i smak. Na pędach grzyb wytwarza brunatne plamy, a następnie rany, z których wycieka gumoza. Ta forma ataku jest bardzo niebezpieczna, ponieważ wysusza pędy, na których powstają zawiązki owoców. Zarodniki zapewniają rozprzestrzenianie się grzyba i są odporne podczas zimy na gumozę, która wycieka z ran. Co więcej, grzyb może zimować w postaci grzybni na powierzchni gałęzi.

Zapobieganie i zwalczanie:

• przycinanie i palenie zainfekowanych gałęzi;
• rany powstałe w wyniku cięć należy pokryć mastyksem;
• po przycięciu gałęzi,  powinno się zastosować mieszankę Bordeaux 4-5 %;
• zabiegi profilaktyczne stosowane w wegetacji z użyciem specyficznych fungicydów.

Fusicoccum amygdali

Na młodych pędach, wokół pąka, pojawia się brązowa plama. Na liściach można zaobserwować oparzenia na brzegu, a zaatakowane owoce gniją. Zarodniki grzyba wnikają do moreli przez rany powstałe w wyniku przycinania, ataku niektórych owadów lub gradobicia.

Zapobieganie i zwalczanie:

• przycinanie i palenie porażonych gałęzi;
• rany powstałe w wyniku cięcia należy pokryć mastyksem;
• stosowanie zabiegów po zbiorach, po opadnięciu liści i wiosną przy pękaniu pąków specyficznymi fungicydami.

Mączniak prawdziwy (Podosphaera tridactyla)

Choroba objawia się pojawieniem się białych plam na liściach młodych pędów, które się rozszerzają i obejmują cały liść. Z czasem postępowania choroby, grzybnia staje się szara i pyląca. Zaatakowane tkanki marszczą się oraz zasychają. Grzyb atakuje również młode owoce, które pękają i gniją.

Zapobieganie i zwalczanie:

• zrównoważone nawożenie;
• uprawa odmian odpornych;
• palenie pędów i zaatakowanych owoców;
• stosowanie zabiegów chemicznych w okresie wegetacji z użyciem specyficznych fungicydów.

Rdza (Tranzschelia pruni-spinosae)

Na górnej części liści pojawiają się żółte plamy. Z kolei po spodniej stronie, w pobliżu plam, pojawiają się brązowe zarodniki, a później (pod koniec wegetacji) zarodniki o czarnym kolorze. Atak tego grzyba decyduje o niskiej odporności na mróz i pojawieniu się owocowania w 2 roku. Pierwsze stadia rozwoju grzyb przeprowadza na różnych gatunkach zawilców, a następnie przechodzi na drzewa owocowe. Również tarnina (Prunus spinosa) jest żywicielem pośrednim, w którym grzyb się rozmnaża, a następnie migruje do gatunków uprawnych. Zimuje w postaci grzybni w organach podziemnych gatunków zawilców.

Zapobieganie i zwalczanie:

• zbieranie i niszczenie liści w sadzie;
• eliminacja gatunków Prunus spinosa i Anemone spp. w pobliżu sadów;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych fungicydów.

Drobna plamistość liści drzew pestkowych (Blumeriella jaapii)

Pierwsze objawy choroby pojawiają się wczesnym latem. Na górnej stronie liści moreli pojawiają się małe czerwonawe plamy. Z czasem plamy rozrastają się i obejmują cały liść. Porażone liście odrywają się od drzewa. Powoduje to defoliację. Jeśli choroba pojawia się przez kilka lat z rzędu, może spowodować przedwczesne zasychanie drzew. Oprócz liści, grzyb atakuje również szypułki owoców. Po ataku owoce dojrzewają nierównomiernie, są małe i pozbawione smaku.

Zapobieganie i zwalczanie:

• spalanie resztek roślinnych z sadu;
• odpowiednie przycinanie pędów w celu utrzymania lekkiej i przewiewnej korony;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych fungicydów.

GŁÓWNE SZKODNIKI MORELI POSPOLITEJ

Skośnik brzoskwiniaczek (Anarsia lineatella)

Gatunek ten występuje również na drzewach morelowych. W ciągu roku rozwija trzy pokolenia i zimuje jako larwa pod złuszczoną korą. Wiosną opuszcza zimowe schronienie i atakuje pąki. W młodych pędach larwy wygryzają penetrujące otwory. Nowo powstałe samice składają jaja na pąkach, a larwy wnikają do owoców wczesnych odmian. Larwy kolejnych pokoleń penetrują owoce w fazie dojrzewania, gdzie drążą głębokie galerie.

Metody zwalczania:

• przycinanie i niszczenie porażonych gałęzi (pędów);
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Mszyce

Są gatunkami polifagicznymi, atakującymi wiele roślin. Występują w postaci kolonii na spodniej stronie liści i pędów. Osobniki dorosłe i larwy żywią się sokiem z komórek roślinnych. Po ataku drzewo morelowe wykazuje niewielki wzrost, słabo różnicuje pąki owocowe, a zaatakowane liście ulegają deformacji.

Metody zwalczania:

• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Owocówka południóweczka (Grapholita molesta)

Wydaje 3-4 pokolenia w ciągu roku i zimuje jak larwa w jedwabistym kokonie w spękaniach kory. Ćma ta atakuje pędy, liście i owoce drzewa morelowego, lecz największe szkody wyrządza na owocach. Larwy pierwszych pokoleń atakują pędy i żerują na nich, wyrządzając duże szkody w nowo założonych sadach i szkółkach. Larwy III i IV pokolenia powodują znaczne uszkodzenia owoców. Wchodzą do owocu przez część ogonkową lub „czubek” i żłobią nieregularne galerie wokół pestki. Owoce przestają wzrastać, gniją i opadają.

Metody zwalczania:

• przycinanie i niszczenie zaatakowanych owoców i pędów;
• stosowanie pułapek wabiących;
• zabiegi chemiczne stosowane podczas masowego lotu specyficznymi insektycydami.

Owocówka śliwkóweczka (Cydia funebrana)

Gatunek ten atakuje pestkowe drzewa owocowe. Rozwija dwa pokolenia rocznie i zimuje w kokonie pod korą drzew lub w różnych innych osłoniętych miejscach. Larwy wnikają do wnętrza owoców i żywią się miąższem oraz nasionami. Zaatakowane owoce przestają wzrastać i opadają. Larwy nadal żerują na opadłych owocach. Następnie wychodzą z owoców i szukają odpowiedniego miejsca na zimę.

Metody zwalczania:

• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Oprzędnica jesienna (Hyphantria cunea)

Jest gatunkiem polifagicznym, który atakuje drzewa ozdobne (morwa, platan itp.), a także gatunki drzew owocowych. Wydaje dwa pokolenia w ciągu roku i zimuje jako poczwarka w powierzchniowej warstwie gleby. Owad ten powoduje defoliację drzew, a w konsekwencji spadek produkcji owoców. Gąsienice ustawiają się na spodniej stronie liści i zaczynają je konsumować. Budują również rodzaj gniazda, wewnątrz którego żerują.

Metody zwalczania:

• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Kuprówka rudnica (Euproctis chrysorrhoea)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje kilka drzew i krzewów owocowych. Wydaje jedno pokolenie w roku i zimuje jak larwa w kokonie na wierzchołkach pędów. Larwy atakują pąki i liście oraz mogą powodować defoliację drzew. Aby wykryć obecność tego szkodnika, należy bardzo dobrze zbadać drzewo moreli.

Metody zwalczania:

• usuwanie gałęzi, na których występują larwy;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Kolcoróg Bizoniak (Ceresa bubalus)

Jest to gatunek powodujący pośrednie szkody na drzewach owocowych. Rozwija jedno pokolenie w roku i zimuje w formie jaja w spękaniach kory drzew. Zgarb żywi się sokiem komórkowym roślin zielnych (koniczyny, lucerny itp.). Samice składają jaja na gałęziach drzewa w nacięciu wykonanym pokładełkiem. W zaatakowanym miejscu kora pęka, a krążenie soków zostaje zatrzymane. Porażone gałęzie nie owocują już normalnie, a przy silnym ataku usychają. Co więcej, powstałe rany są punktami wnikania patogenów roślinnych. Największe szkody odnoszą siewki, które po ataku usychają.

Metody zwalczania:

Zwalczanie tego owada jest trudne i polega na stosowaniu metod profilaktycznych.

• dokładna kontrola materiału roślinnego;
• oczyszczanie gałęzi za pomocą szorstkiej szczotki;
• przycinanie i palenie porażonych gałęzi;
• niszczenie chwastów w sadzie;
• stosowanie zabiegów chemicznych w okresie spoczynku.

Metcalfa pruinosa

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje winorośl, drzewa ozdobne, krzewy i drzewa owocowe (w tym drzewo morelowe). Rozwija jedno pokolenie w ciągu roku i zimuje w stadium jaj w gałęziach zaatakowanych moreli. Dorosłe i larwy żywią się sokiem komórkowym, uniemożliwiając wzrost roślin oraz rozprzestrzeniając liczne choroby i wirusy. Zwalczanie tego gatunku jest bardzo trudne ze względu na woskową warstwę pokrywającą ciało owada. Z tego powodu dość łatwo można pomylić metcalfa pruinosa z bawełnicą korówką (Eriosoma lanigerum).

Metody zwalczania:

• zabiegi chemiczne z użyciem określonych insektycydów, naprzemiennie produkty z różnych klas.

Misecznik tarniowy (Sphaerolecanium prunastri)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje kilka drzew owocowych (w tym drzewo morelowe), winorośl itp. Rozwija jedno pokolenie w roku i zimuje jako larwa na korze zaatakowanych gałęzi. Dorosłe osobniki i larwy kolonizują gałęzie powodując martwicę tkanek. Mogą również atakować liście, prowadząc do ich deformacji i opadania. Zaatakowane rośliny pokryte są słodkimi odchodami, co sprzyja pojawieniu się grzybów fitopatogenicznych.

Metody zwalczania:

• czyszczenie gałęzi za pomocą szorstkiej szczotki;
• stosowanie w okresie spoczynku zabiegów środkami ogrodniczymi na bazie olejów;
• wykonywanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Tarcznik niszczyciel (Quadraspidiotus perniciosus)

Jest gatunkiem polifagicznym, który atakuje ponad 200 gatunków roślin. Wydaje 1-3 pokoleń rocznie i zimuje jako larwa na korze zaatakowanych drzew. Samice i larwy rozprzestrzeniają się na wszystkie organy zaatakowanych roślin, w tym na owoce, gdzie odżywiają się sokiem komórkowym roślin żywicielskich. W przypadku zmasowanego ataku tarcze chroniące ciało owada nachodzą na siebie i duszą drzewa. Ich wzrost zostaje zahamowany, a po 2-3 latach zasychają.

Metody zwalczania:

• czyszczenie gałęzi za pomocą szorstkiej szczotki;
• stosowanie w okresie spoczynku zabiegów preparatami ogrodniczymi na bazie olejów;
• wykonywanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Scolytus rugulosus

Jest to polifagiczny szkodnik atakujący wiele gatunków (w tym drzewo morelowe). Występuje w starych sadach. Larwy oraz osobniki dorosłe żyją w przestrzeni między korą a drewnem i żywią się floemem. Dorosłe osobniki żłobią galerie wzdłuż pnia i gałęzi, a larwy wygryzają otwory w drewnie. Jeśli ataki są silne i powtarzają się, drzewa usychają.

Metody zwalczania:

• palenie porażonych drzew i gałęzi;
• sprawdzanie materiału sadzeniowego;
• zbieranie wszystkich resztek z sadu;
• wykonanie określonych zabiegów okres spoczynku ;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Zwójka siatkóweczka (Adoxophyes orana)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje ponad 47 gatunków roślin zielnych i drzewiastych (w tym drzewo morelowe). Larwy żerują wiosną, w pąkach i na liściach. Wchodzą również do owoców, gdzie drążą płytkie galerie. Powstałe rany są miejscem wnikania grzyba Monilinia.

Metody zwalczania:

• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Tutkarz bachusek (Rhynchites bacchus)

Osobniki dorosłe żerują na pąkach kwiatowych, liściach i owocach. Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje gatunki drzew owocowych. Samice składają jaja w świeżo uformowanych owocach. Larwy rozwijają się w owocach, gdzie konsumują miąższ i nasiona. Szkodnik ten może rozwijać się tylko w obecności choroby brunatnej zgnilizny.

Metody zwalczania:

• mobilizacja gleby w sadzie jesienią;
• zbieranie zmumifikowanych owoców;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.

Perotis lugubris i Czerniec ciemny (Capnodis tenebrionis)

Szkodniki te atakują różne gatunki drzew i krzewów owocowych, ale preferują drzewa brzoskwiniowe oraz morelowe. Dorosłe osobniki żerują na pąkach, liściach i pędach sadzonek, a larwy bytują w galeriach na poziomie korzeni. Zaatakowane drzewa usychają w wyniku ataku, największe szkody rejestruje się w szkółkach.

Metody zwalczania:

• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów.