Malina właściwa (Rubus idaeus) jest krzewem owocującym, rosnącym naturalnie w krajach strefy umiarkowanej. Rośnie w formie krzewu, posiada płożące się pędy oraz proste, łukowate łodygi. Do uprawy została wprowadzona ze względu na swoje owoce. Mają one specyficzny aromat, wykorzystywany w przemyśle spożywczym oraz farmaceutycznym czy nawet kosmetycznym. Owoce są bogate w kwasy organiczne, cukier, fragarynę, witaminy (A, C, E, B1, B2, B5, B6), karoten, cyjaninę, kwas salicylowy, miedź, wapń, żelazo, jod, potas, magnez i fosfor.

GŁÓWNE CHOROBY MALIN

WIRUSY

Mozaika maliny (Raspberry leaf mottle virus)

Znana jest również po prostu jako „wirus mozaiki malin” i jest chorobą szeroko rozpowszechnioną na plantacjach malin. Na liściach, w okolicy maja, pojawiają się małe żółte lub żółtobrązowe plamy o wielkości około 2 mm, o nieregularnym zarysie. Plamy dość szybko się rozprzestrzeniają i zajmują całą powierzchnię liścia. Przebarwieniom liścia towarzyszy silna deformacja. Po ataku liść nie rozwija się już normalnie, a jakość owoców ulega pogorszeniu. Wzrost roślin ulega zahamowaniu, a porażone rośliny malin można dostrzec z daleka ze względu na specyficzne zabarwienie. Wirus jest przenoszony przez rozmnażanie wegetatywne lub przez mszyce i inne owady.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• okresowa kontrola plantacji malin, w celu zaobserwowania w porę porażonych roślin;
• usuwanie i palenie porażonych roślin;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem środków owadobójczych (w celu utrzymania populacji mszyc pod kontrolą).

BAKTERIOZY

Guzowatość korzeni (Agrobacterium tumefaciens)

Pojawieniu się choroby sprzyjają temperatury od 22 do 30 stopni Celsjusza i wilgotność powietrza ok. 80%. Bakteria dostaje się do rośliny poprzez rany spowodowane przez nicienie, grad itp. Na korzeniach i łodygach rozwijają się guzy o różnym kształcie i wielkości. Początkowo są małe, białe i miękkie, później stają się zdrewniałe i brązowe. Guzy tworzą formacje podobne do liści, pąków lub pędów. Komórki tworzące te guzy są duże i zdeformowane. Bakteria może przetrwać w glebie przez wiele lat i jest rozprzestrzeniana przez wodę, kurz oraz narzędzia rolnicze. Chorobie sprzyjają wilgotne i zbite gleby, nadmiar nawozów azotowych, obecność nicieni itp. Światło ma działanie hamujące.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• wybieranie dobrze oświetlonych terenów na szkółki roślin;
• stosowanie zdrowych sadzonek;
• dezynfekcja narzędzi i maszyn;
• usuwanie porażonych roślin.

Zaraza ogniowa (Erwinia amylovora) 

Atak widoczny jest na pędach, kwiatach i owocach. Końcówki pędów brązowieją, zasychają i zwijają się w kształt haka. W warunkach wysokiej wilgotności powietrza na powierzchni zaatakowanych tkanek pojawia się wysięk bakteryjny. Erwinia amylovora jest przenoszona podczas rozprzestrzeniania w/w wysięku, który jest przenoszony przez zapylacze, wiatr, krople wody, ptaki itp. Bakteria jest odporna na wysokie temperatury i może przetrwać w miejscach chronionych przed światłem słonecznym nawet do 12 miesięcy. Przez zimę bakterie przeżywają w porażonych tkankach (pąki, kora, pędy).

Metody zapobiegania i zwalczania:

• usuwanie i palenie porażonych gałęzi oraz stosowanie preparatów miedziowych;
• zabiegi chemiczne z użyciem specyficznych fungicydów, stosowane po każdym deszczu.

MYKOZY

Przypąkowe zamieranie pędów maliny (Didymella applanata)

Powoduje znaczne szkody w czasie deszczowych wiosen. Na młodych pędach pod koniec wiosny i na początku lata pojawiają się duże, brązowopurpurowe plamy. Zaatakowane gałęzie zasychają od wierzchołka do podstawy, a przylegająca do nich kora złuszcza się. Choroba postępuje, a na powierzchni zaatakowanych tkanek pojawiają się małe, czarno-brązowe plamy, stanowiące owocnik grzyba. Na liściach choroba pojawia się w postaci dużych, kolorowych plam wzdłuż głównych żyłek. Pąki u podstawy liści brązowieją i zasychają. Zarodniki grzyba przenoszone są w okresie wegetacyjnym przez deszcz i wiatr.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• stosowanie zdrowego materiału rozmnożeniowego;
• zwalczanie chwastów;
• poprawa cyrkulacji powietrza poprzez odpowiednie przycinanie;
• racjonalne nawożenie;
• usuwanie i palenie suchych gałęzi;
• zabiegi chemiczne z użyciem specyficznych fungicydów.

Biała plamistość liści maliny (Sphaerulina rubi)

Choroba ta jest szeroko rozpowszechniona w wielu krajach o umiarkowanym klimacie. Na liściach pojawiają się okrągłe, szarobiałe plamy (o średnicy 3-4 mm), obramowane brązowopurpurową obwódką. Plamy rozszerzają się, zlewają i z czasem stają się brązowe, a liście przedwcześnie opadają. Grzyb zimuje na resztkach roślinnych z powierzchni gleby i rozprzestrzenia się przez zarodniki w sezonie wegetacyjnym.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• spalanie zaschniętych liści i łodyg;
• poprawa cyrkulacji powietrza poprzez sadzenie w zalecanych odstępach oraz wykonywanie określonych prac pielęgnacyjnych (zwłaszcza przycinanie);
• zabiegi chemiczne z zastosowaniem określonych fungicydów.

Antraknoza maliny i jeżyny (Elsinoe veneta)

Znana jest również jako „szara kora maliny”. Na pędach można zaobserwować charakterystyczne objawy: małe, owalne, czerwono-fioletowe plamy. W miarę postępu choroby plamy stają się szarobiałe, a tkanki zwiotczałe. Z kolei na liściach pojawiają się małe, fioletowe plamy, które stają się szarawe. Zaatakowane owoce ulegają deformacji i gniją. Po ataku zdolność owocowania jest osłabiona lub zahamowana, a w przypadku silnego ataku roślina zamiera. Grzyb zimuje na resztkach roślinnych na powierzchni gleby.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• spalanie zaatakowanych gałęzi i liści na plantacji;
• stosowanie certyfikowanego i zdrowego materiału genetycznego;
• zabiegi chemiczne z użyciem specyficznych fungicydów.

Rdza maliny (Phragmidium rubi-idaei)

Choroba ta występuje często w uprawach jeżyn. Na górnej stronie liści można zaobserwować żółte plamy. Na spodniej stronie obecne są owocniki grzyba: okrągłe żółto-pomarańczowe twory. Silnie porażone liście żółkną i opadają. Pod koniec lata wśród skupisk żółtych zarodników letnich pojawiają się czarne zarodniki odpornościowe.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• sadzenie odpornych odmian jeżyn;
• spalanie resztek roślinnych z plantacji;
• w okresie spoczynku zaleca się wykonanie dwóch zabiegów z użyciem siarki;
• w sezonie wegetacyjnym stosuje się 2-3 zabiegi specyficznymi środkami.

Mączniak prawdziwy (Sphaerotheca macularis)

Objawy ataku widoczne są na pędach, liściach i owocach, które pokryte są szarobiałym nalotem. Brzegi liści są poskręcane, a zaatakowane pędy pozostają cienkie, deformują się, brązowieją i w końcu zasychają. Młode owoce pokrywają się taką samą pudrową plamistością. Przestają dojrzewać i gniją.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• sadzenie odpornych odmian jeżyn;
• usuwanie i palenie zaatakowanych pędów;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych fungicydów.

Szara pleśń (Botrytis cinerea)

Pojawieniu się grzyba sprzyja wysoka wilgotność powietrza, uboga wentylacja i słabe warunki świetlne. W latach deszczowych uszkodzenia spowodowane przez tego grzyba mogą dotyczyć nawet 70-80% upraw. Grzyb żyje na resztkach roślinnych znajdujących się na powierzchni gleby, a jego zarodniki są przenoszone na zdrowe rośliny przy pomocy wiatru i kropel wody. Na organach nadziemnych zaatakowanego krzewu można zaobserwować specyficzne objawy: niektóre powierzchnie brązowieją i pokrywają się szarym nalotem (przedstawiającym owocnikowanie grzyba). Następnie zainfekowane organy gniją. Zajęcie pędów występuje w latach deszczowych i objawia się ciemnobrązowymi plamami. Choroba szybko się rozwija i może zniszczyć owoce lub rozprzestrzenić się na sąsiednie rośliny. Szara pleśń może mieć poważny wpływ na produkcję, nawet po zbiorach.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• sadzenie odpornych odmian jeżyn;
• przestrzeganie zalecanych odległości sadzenia;
• zbieranie i palenie resztek roślinnych z plantacji;
• Zalecane są 3-4 zabiegi chemiczne w następujących fazach: faza zielonego pąka, faza białego pąka, faza kwitnienia i faza tworzenia pierwszych owoców.

Zamieranie podstawy pędów malin (Leptosphaeria coniothyrium) 

Choroba ta objawia się występowaniem u podstawy pędów (10-15 cm) różowobrązowych plam, które z czasem czernieją. Zaatakowane tkanki wiotczeją, pękają i przekształcają się w obszary rakowe. Na powierzchni zaatakowanych tkanek pojawiają się owocniki grzyba w postaci małych, czarnych kropek. Grzyb dostaje się do rośliny przez różne rany, zadane przez owady lub podczas wykonywania prac pielęgnacyjnych (np. przycinania).

Metody zapobiegania i zwalczania:

• racjonalne nawadnianie i nawożenie;
• stosowanie insektycydów w celu kontroli populacji owadów;
• wykonywanie 2-3 zabiegów specyficznymi fungicydami w sezonie wegetacyjnym.

Fytoftorozy (Phytophthora sp.)

Występowanie choroby związane jest z ciężkimi glebami o słabym drenażu oraz z nadmiarem wody. Grzyb prowadzi do zniszczenia korzeni. Z powodu nieprawidłowego funkcjonowania korzeni rośliny mają zwiędły, żółtawy wygląd, a ich wigor jest zmniejszony. Liście żółkną, a ich brzegi zasychają, lecz pozostają przytwierdzone do łodygi. Łodygi kwiatowe zasychają podczas wzrostu owoców, a owoce pozostają małe i zasychają przed dojrzeniem. Aby wykryć chorobę, należy wyjąć roślinę z ziemi i zbadać korzenie. Zdrowe rośliny mają białą tkankę pod epidermą, natomiast porażone posiadają czerwonawą lub ciemnobrązową tkankę.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• zakładanie upraw na gruntach o dobrym drenażu;
• racjonalne nawadnianie;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych fungicydów (dopuszczonych dla malin).

Werticilioza (Verticillium sp.)

Grzyb ten infekuje korzenie i naczynia przewodzące rośliny, blokując je. Prowadzi to do więdnięcia i zasychania porażonych roślin. Początkowo rośliny mogą wykazywać objawy lekkiego więdnięcia w ciągu dnia, po czym wieczorem i w nocy mogą wyraźnie się ożywiać. W miarę postępu choroby liście bledną, żółkną i odpadają, począwszy od podstawy pędu aż do szczytu. Po przecięciu uszkodzonej łodygi widoczne są brązowe naczynia przewodzące. Grzyb może dostać się do rośliny przez różne rany spowodowane przez nicienie, owady lub prace technologiczne.

Metody zapobiegania i zwalczania:

• unikanie zakładania plantacji jeżyn na gruntach, na których uprawiane były warzywa
• stosowanie odpornych odmian jeżyn;
• zbieranie i niszczenie resztek roślinnych z plantacji;
• usuwanie porażonych roślin z uprawy;
• stosowanie zabiegów chemicznych do gleby z użyciem specyficznych fungicydów.

OPARZENIA SŁONECZNE

Objawy oparzeń słonecznych można łatwo pomylić z chorobami. Na owocach wystawionych na silne działanie promieni słonecznych w gorące dni mogą pojawić się oparzenia słoneczne w postaci odbarwionych miejsc. Ten rodzaj przebarwień może wystąpić również w przypadku ataków owadów. Ukąszenia owadów (plamy) nie są zgrupowane w postaci zwartej plamy, jak w przypadku oparzeń słonecznych. Porażone owoce nie mają intensywnego smaku, ale można je spożywać.

GŁÓWNE SZKODNIKI MALIN

Kistnik malinowiec (Byturus tomentosus)

Gatunek ten atakuje między innymi krzewy jeżyn. Dorosły osobnik posiada wydłużone, szaro-czarne ciało. Larwa jest brązowobrunatna lub żółtawa i ma brązową plamkę na każdym segmencie ciała. Wydaje jedno pokolenie rocznie lub raz na dwa lata i zimuje w postaci dorosłej lub larwy w wierzchniej warstwie gleby. Szkody są powodowane zarówno przez osobniki dorosłe, jak i larwy. Dorosłe osobniki pojawiają się wiosną, żywią się młodymi liśćmi, drążą pąki kwiatowe i żerują na organach kwiatowych. Samice składają jaja na kwiatach, a larwy żerują na owocach. Zaatakowane owoce są małe, ciemne i szybko gniją.

Metody zwalczania:

• usuwanie larw z gleby, późną wiosną lub wczesnym latem, poprzez powierzchowne przekopywanie wokół krzewu;
• otrząsanie krzewów, zbieranie i niszczenie owadów;
• zbieranie zaatakowanych owoców.

Dłużynka (Oberea bimaculata)

Osobnik dorosły charakteryzuje się długim, czarnym ciałem z dwoma długimi, czarnymi czułkami. Owad wydaje jedno pokolenie co dwa lata i zimuje w stadium poczwarki. Dorosłe osobniki pojawiają się w czerwcu i żerują na delikatnych końcówkach pędów. Samice składają jaja w litej części młodych pędów, blisko wierzchołka. Powyżej i poniżej miejsca złożenia jaj samica wykonuje rząd perforacji, powodując zasychanie wierzchołka. Po wylęgu larwa wykonuje galerię w łodydze i schodzi w kierunku ziemi. Porażone pędy są słabe, łatwo się łamią i zasychają w następnym roku.

Metody zwalczania:

• usuwanie i niszczenie porażonych wierzchołków.

Krzywik maliniaczek (Lampronia rubiella)

Znana jest również jako „ćma pączków malin”. Osobniki dorosłe to motyle nocne, o rozpiętości skrzydeł 9-12 mm. Skrzydła przednie są złotobrązowe z kremowymi plamkami, z kolei tylne są szare. Szkody wyrządzają gąsienice, które atakują pąki przed ich otwarciem i konsumują ich zawartość.

Metody zwalczania:

• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem insektycydów (gdy pojawią się dorosłe osobniki w maju-czerwcu).

Kwieciak malinowiec (Anthonomus rubi)

Dorosłe osobniki mają czarne ciało z delikatnym, szarym nalotem. Na ich skrzydłach można zaobserwować podłużne paski. Zimują jako osobniki dorosłe pod opadłymi liśćmi, lub w wierzchniej warstwie gleby. Wiosną dorosłe osobniki żerują na pąkach wegetacyjnych i kwiatowych. Samice składają jaja w pąkach kwiatowych, upośledzając krążenie soków roślinnych, przez co pąk nie rozwija się prawidłowo. Larwy rozwijają się wewnątrz pąków i żerują na organach kwiatowych.

Metody zwalczania:

• zbieranie i niszczenie porażonych pąków kwiatowych;
• zbieranie i niszczenie resztek roślinnych z plantacji;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów wiosną, gdy pojawiają się dorosłe osobniki.

Pryszczarek malinowiec (Lasioptera rubi)

Osobniki dorosłe mają ciemne ciało o długości 1,5-3 mm, a larwy są czerwonawe. Owad rozwija jedno pokolenie w ciągu roku. W maju-czerwcu samice składają jaja w skupiskach (około 15 jaj w skupisku) na pędach, w pobliżu pąków kwiatowych. Po wylęgu larwy wnikają w głąb łodygi, tworząc kuliste galasy. Mają one długość 3-4 cm i obwód 1,5-2 cm. W lipcu-sierpniu są wypełnione larwami i można je łatwo zaobserwować. Początkowo galasy są zielone, potem zmieniają kolor na jasnobrązowy i stają się zdrewniałe. Po ataku następuje zahamowanie wzrostu i zawiązywania owoców.

Metody zwalczania:

• usuwanie i niszczenie porażonych pędów;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem insektycydów (gdy na plantacji występują osobniki dorosłe).

Roztocza (Tetranychus urticae, Panonychus ulmi)

Tetranychus urticae znany jest jako „Przędziorek chmielowiec”, a Panonychus ulmi jako „Przędziorek owocowiec”. Roztocza są bardzo małymi pająkami, które powodują uszkodzenia wielu gatunków roślin na obszarach chronionych lub polach. Pierwsze ataki mogą pojawić się wiosną, ale znaczne szkody w uprawach pojawiają się latem, gdy temperatury są wysokie. Roztocza mogą rozwijać 7-8 pokoleń w ciągu roku i zimują w postaci jaj lub osobników dorosłych. Znajdują się zwykle na spodniej stronie liści, gdzie żywią się sokiem komórkowym. Pierwsze objawy widoczne są na górnej części liści: małe, chlorotyczne plamki. Z czasem kropki łączą się, liście przybierają białawy, a następnie brązowy wygląd. Na zaatakowanych liściach można zaobserwować cienką sieć, w której znajdują się osobniki we wszystkich stadiach rozwoju. Oprócz liści, roztocza mogą żerować również na owocach.

Metody zwalczania:

• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem określonych produktów.

Mszyce (Aphis gossypii, Myzus persicae, Hyalopterus pruni)

Mszyce są gatunkami polifagicznymi, które migrują z jednej rośliny na drugą, powodując szkody w wielu gatunkach roślin uprawnych lub spontanicznych. Tworzą kolonie na spodniej stronie liści, a po ataku liście marszczą się, zwijają, żółkną i zasychają. Lokalizują się głównie na młodych wierzchołkach roślin i mogą atakować kwiaty. Zaatakowane rośliny przestają wzrastać, żółkną i stają się wrażliwe na ataki grzybów. Obecność mszyc powoduje pokrywanie liści ich słodkimi odchodami, tworzącymi tzw. spadź, co umożliwia osiedlanie się grzybów saprofitycznych i powstawanie pleśni sodowej (Capnodium spp).

Metody zwalczania:

• zabiegi chemiczne z użyciem określonych produktów.