Krwawnik (Achillea millefolium) to starożytna roślina lecznicza, będąca jednym z najbardziej znanych i stosowanych gatunków w medycynie tradycyjnej wielu krajów. W medycynie ludowej krwawnik stosowany jest w leczeniu zaburzeń żołądkowo-jelitowych, zmniejszając kwasowość w zapaleniu żołądka. Zewnętrznie stosuje się go do leczenia trudno gojących się ran, używając świeżego soku wyciśniętego z rośliny.

Krwawnik wykorzystywany jest w przemyśle likierowym i perfumeryjnym. Jest również gatunkiem miododajnym (posiada kwiaty, z których nektaru pszczoły przygotowują miód).

Substancją czynną rośliny jest olejek lotny, o niebieskiej barwie, oznaczany w ilości 0,34-1,40%. Jego głównym składnikiem są proazuleny, związki seskwiterpenowe, które podczas destylacji przekształcają się w azulen. Zawartość azulenu zmienia się w zależności od chemotaksji i może osiągnąć stężenie ponad 50% olejku lotnego. Oprócz proazulenu w olejku lotnym stwierdzono również obecność związków terpenowych. Roślina zawiera makro i mikroelementy takie jak Fe, Cu, Mn, Ni, Zn, Si.

Charakterystyka botaniczna

Krwawnik jest gatunkiem wieloletnim, zielnym. Część podziemna reprezentowana jest przez zdrewniałe kłącze, z którego rozwijają się podziemne rozłogi.

Łodyga jest prosta, o wysokości 40-80 cm. Roślina posiada dwa rodzaje łodyg: kwitnące, które rozwijają kwiatostany (są rozgałęzione, wysokie, proste, skierowane ku górze, z długimi międzywęźlami, pokryte delikatnym meszkiem, o średnicy 0,4-0,5 cm), oraz te z krótkimi międzywęźlami, które rozwijają tylko liście.

Liście są naprzemiennie ułożone, pierzaste, z klapami o dużych wcięciach, lancetowate z dużą ilością wąskich pasków. Podstawowe są krótsze, a łodygowe dłuższe, o długości 8 cm.

Kwiaty ułożone są w baldachogronach, mają kształt jajowaty lub kulisty. Otoczka składa się z przylistków pokrytych meszkiem. Każdy kwiatostanów składa się z 5-6 kwiatów języczkowych, promienistych, białych, czasem z szarym lub różowym odcieniem, złożonych z 3 płatków. Kwiaty rurkowe, w liczbie 15-20, są obupłciowe, mają koronę z 5 wgłębieniami, dolną zalążnię oraz 5 pręcików. Należy je zbierać, gdy słońce jest silne – wtedy wzrasta zawartość olejków lotnych, a więc i jego moc lecznicza.

Krwawnik kwitnie od czerwca do jesieni.

Owocem jest wydłużona niełupka, o długości 2-3 cm.

Pochodzenie i rozpowszechnienie

Krwawnik pospolity jest występuje w umiarkowanych obszarach Europy, na Półwyspie Bałkańskim, we Włoszech, Niemczech, Rosji, występuje też w Azji i Ameryce Północnej. Gatunek ten można spotkać do wysokości 1000 m n.p.m.

Jest to roślina o dużej plastyczności ekologicznej, rozciągająca się od obszarów nizinnych po góry. Na obszarach południowych krwawnik wytwarza w dużych ilościach olejek lotny.

Wymagania środowiskowe

Nasiona kiełkują w glebie w ciągu 45-60 dni, a pierwsze prawdziwe liście pojawiają się po 9-10 dniach od wykiełkowania.

Temperatura. Krwawnik jest gatunkiem ciepłolubnym, który dobrze rośnie na terenach południowych, będąc odpornym na niskie temperatury w okresie zimowym, jak i wysokie temperatury w miesiącach letnich, co pozytywnie wpływa na gromadzenie się zasad aktywnych.

Woda. Wpływa również na rozwój rośliny i jej zawartość w azulenie, który w klimacie gorącym i wilgotnym osiąga wyższe wartości niż na obszarach suchych.

Światło. Czynnik ten ma pozytywny wpływ na gatunek przez cały okres wzrostu wegetatywnego, ale szczególnie podczas kwitnienia, sprzyjając gromadzeniu olejków lotnych i proazulenów.

Odnotowano, że czynniki ekologiczne, a zwłaszcza światło i nasłonecznienie wpływają bezpośrednio na zawartość proazulenu, który gwałtownie wzrasta pod wpływem światła słonecznego. Krwawnik jest mezofitem, który silnie reaguje na zmienne warunki świetlne. Przesadzanie gatunku z terenów nizinnych w góry ogranicza proces fotosyntezy.

Gleba. Na wzrost i rozwój roślin ma wpływ rodzaj gleby, ale krwawnik może rosnąć na glebach piaszczystych, a także w tych o średniej strukturze. pH gleby nie ma wpływu na zawartość azulenu.

Uprawa:

Miejsce w płodozmianie

Będąc gatunkiem wieloletnim, który może być utrzymywany w kulturze przez 4-5 lat, należy go uprawiać poza płodozmianem, na poletkach na łąkach nadrzecznych lub w płodozmianie z wieloletnimi gatunkami pastewnymi. Nie ma specjalnych wymagań co do rośliny poprzedzającej. Najbardziej odpowiednie są jednak zboża, a zwłaszcza uprawy pozostawiające ziemię wolną od chwastów. Krwawnik będzie można posadzić w tym samym miejscu po 4-5 latach.

Nawożenie

Krwawnik korzystnie reaguje na nawożenie NPK, zwiększając zawartość olejku lotnego. W zależności od uprawy powinien być nawożony przez cały okres wzrostu wegetatywnego w kolejnych latach, aby utrzymać wysoki potencjał produkcyjny.

Fosfor i potas należy stosować jesienią, a azot wczesną wiosną. W następnych latach uprawę należy nawozić umiarkowanymi dawkami nawozów.

Przygotowanie gleby

Prace przygotowawcze należy wykonać w sposób zróżnicowany. Po zbiorze wczesnych roślin poprzedzających, ziemię należy zaorać na głębokość 22-25 cm pługiem w połączeniu z brona zębowa.

Dzień przed siewem należy spłaszczyć glebę za pomocą walca polowego lub walca gładkiego.

Rozmnażanie. Krwawnik rozmnaża się przez nasiona, wysiewane bezpośrednio na polu.

Termin siewu. Gatunek ten wysiewa się bezpośrednio w pole w sierpniu i wrześniu, tak aby rośliny weszły zimą w fazę rozety. Dobre wyniki uzyskano również siejąc na początku zimy.

Odległość i głębokość siewu. Odległość i głębokość siewu nie mają istotnego wpływu na produkcję, ale przy siewie w większych odstępach łatwiej jest wykonywać prace pielęgnacyjne. Tak więc w zależności od tego, jak dużo chwastów jest w glebie, odległość siewu powinna wynosić 50-62,5 cm.

Siew należy wykonać płytko, na głębokość 0,5 cm, ponieważ nasiona są bardzo małe.

Norma wysiewu. Ustala się ją zwykle w zależności od wartości kulturowej nasion oraz od sposobu przygotowania podłoża pod siew. Nasiona muszą spełniać wymagane parametry jakościowe: 70-50% czystości fizycznej i 65-50% kiełkowania dla klas I i II.

Pielęgnacja

Ze względu na to, że po wykiełkowaniu rośliny są delikatne i wrażliwe na zachwaszczenie, zaleca się zwalczanie chwastów w każdym rzędzie. W uprawach nasiennych przed kwitnieniem należy przeprowadzić prace związane z oczyszczaniem biologicznym, usuwając rośliny nietypowe, chore, a także nierozwinięte.

Choroby i szkodniki

Krwawnik uprawiany jest tylko na niewielkich obszarach, przez co dotychczas nie odnotowano chorób i szkodników, które w istotny sposób ograniczałyby produkcję lub jakość surowca roślinnego.

Zbiory

Termin zbioru. W celu ustalenia optymalnego terminu zbioru badano zmienność zawartości substancji czynnych w okresie wzrostu wegetatywnego. Wiadomo, że zawartość olejku lotnego i azulenu, choć są właściwościami dziedzicznymi, to jednak podlegają wpływowi czynników zewnętrznych. Zmieniają też swój poziom w zależności od faz fenologicznych.

Badanie dynamiki olejku lotnego i azulenu w zależności od wieku liści wykazało, że to właśnie młode liście są bogate w zasady aktywne.

Podsumowując, krwawnik należy zbierać na początku okresu kwitnienia, w pogodne i ciepłe dni, w godzinach o maksymalnym nasłonecznieniu.

Sposób zbioru. Surowiec roślinny stanowią kwiatostany, które zbiera się w miejscu rozgałęzienia. W okresie wzrostu wegetatywnego można uzyskać dwa zbiory Herby, które stanowią 8-12 t świeżej rośliny/ha.

Zbiory nasienne mogą być zbierane od drugiego roku wzrostu wegetatywnego.

Przetwarzanie surowców

Na rynku można znaleźć saszetki zawierające tylko kwiatostany rośliny, zwane Flores millefolii.

Ale krwawnik można też spotkać w postaci Herba millefolii, co oznacza, że w takim pudełku z herbatą znajdziemy całą roślinę: liście, łodygę, kwiaty, a może nawet korzeń.

Suszenie. Odbywa się to w sposób naturalny, w cieniu, pod wiatami, gdzie rośliny układa się cienką warstwą. Susząc roślinę w suszarni, temperatura nie może przekraczać 35º C.

Pakowanie, przechowywanie. Po wysuszeniu Herba milefolli musi być zapakowana w płócienne torby, ale jeśli jest przechowywana dłużej niż rok, zawartość w olejku lotnym i azulenie znacznie się zmniejsza.