Jeżyna, inaczej ostrężyna (Rubus spp.) jest krzewem owocującym, który występuje naturalnie na wielu terenach górskich i pagórkowatych. Ze względu na właściwości odżywcze owoców, gatunek ten został udoskonalony i wprowadzony do uprawy. Krzew jeżyny ma wzniesione lub płożące się gałęzie. Jeżyny są smacznymi owocami, zaliczanychh do malin i są spożywane na świeżo lub przygotowane w różnych formach (dżem, syrop itp.). Ze względu na kompleksową zawartość składników mineralnych, jeżyny są polecane osobom cierpiącym na anemię, choroby płuc, wątroby czy pęcherza moczowego. Owoce zawierają sód, wapń, magnez, żelazo, potas, węglowodany, białko, kwasy organiczne oraz witaminy (A, D, C, B6, B-12).

GŁÓWNE CHOROBY KRZEWÓW JEŻYNOWYCH

WIRUSY

Wirus żółtaczki nerwów jeżyny (Blackberry Yellow Vein-associated Virus)

Wywołuje go kompleks wirusów. Pierwsze objawy to żółknięcie żyłek liści, a w przypadku silnego ataku roślina zamiera. Najczęściej choroba ta prowadzi do zahamowania wzrostu krzewów. Wirus jest przenoszony przez nicienie oraz przez rozmnażanie (cięcie, szczepienie itp.).

Zapobieganie i zwalczanie:

• właściwe przygotowanie gleby;
• stosowanie zdrowego materiału genetycznego;
• dokładna kontrola materiału genetycznego przed posadzeniem;
• usuwanie zaatakowanych krzewów z plantacji.

Wirus pierścieniowej plamistości tytoniu

Jest to najbardziej rozpowszechniony wirus atakujący rośliny jeżyny. Główne objawy obserwuje się na liściach: pojawiają się na nich okrągłe plamy. Zaatakowane tkanki przestają się normalnie rozwijać, a liście ulegają deformacji. Wirus ten atakuje również owoce, powodując ich deformacje. W wyniku ataku krzewy zastygają we wzroście, produkcja znacznie spada, a w końcu rośliny obumierają. Wirus ten przenoszony jest przez pyłek, nasiona i rozmnażanie wegetatywne. Mszyce również mogą przenosić tego wirusa.

Zapobieganie i zwalczanie:

• dokładna kontrola materiału genetycznego przed posadzeniem;
• usuwanie zaatakowanych krzewów z plantacji;
• stosowanie środków owadobójczych w celu utrzymania populacji mszyc pod kontrolą.

BAKTERIOZY

Zaraza ogniowa (Erwinia amylovora) 

Atak widoczny jest na pędach, kwiatach i owocach. Końcówki pędów brązowieją, zasychają i zwijają się w kształt haka. W warunkach wysokiej wilgotności powietrza na powierzchni zaatakowanych tkanek pojawia się wysięk bakteryjny. Erwinia amylovora jest przenoszona podczas rozprzestrzeniania w/w wysięku, który jest przenoszony przez zapylacze, wiatr, krople wody, ptaki itp. Bakteria jest odporna na wysokie temperatury i może przetrwać w miejscach chronionych przed światłem słonecznym nawet do 12 miesięcy. Przez zimę bakterie przeżywają w porażonych tkankach (pąki, kora, pędy).

Zapobieganie i zwalczanie:

• usuwanie i palenie porażonych gałęzi oraz stosowanie preparatów miedziowych;
• zabiegi chemiczne z użyciem specyficznych fungicydów, stosowane po każdym deszczu.

Guzowatość korzeni (Agrobacterium tumefaciens)

Pojawieniu się choroby sprzyjają temperatury od 22 do 30 stopni Celsjusza i wilgotność powietrza ok. 80%. Bakteria dostaje się do rośliny poprzez rany spowodowane przez nicienie, grad itp. Na korzeniach i łodygach rozwijają się guzy o różnym kształcie i wielkości. Początkowo są małe, białe oraz miękkie, później stają się zdrewniałe i brązowe. Z guzów powstają twory podobne do liści, pąków lub pędów. Komórki tworzące te guzy są duże oraz zdeformowane. Bakteria może przetrwać w glebie przez wiele lat, rozprzestrzeniana jest przez wodę, kurz i narzędzia rolnicze. Chorobie sprzyjają wilgotne i zbite gleby, nadmiar nawozów azotowych, obecność nicieni itp. Światło ma działanie hamujące.

Zapobieganie i zwalczanie:

• wybieranie dobrze oświetlonych terenów na szkółki roślin;
• stosowanie zdrowych sadzonek;
• dezynfekcja narzędzi i maszyn;
• usuwanie porażonych roślin.

MYKOZY

Rdza maliny (Phragmidium rubi-idaei)

Choroba ta występuje często w uprawach jeżyn. Na górnej stronie liści można zaobserwować żółte plamy. Na spodniej stronie obecne są owocniki grzyba: okrągłe żółto-pomarańczowe twory. Silnie porażone liście żółkną i opadają. Pod koniec lata wśród skupisk żółtych zarodników letnich pojawiają się czarne zarodniki odpornościowe.

Zapobieganie i zwalczanie:

• sadzenie odpornych odmian jeżyn;
• spalanie resztek roślinnych z plantacji;
• w okresie spoczynku zaleca się wykonanie dwóch zabiegów z użyciem siarki;
• w sezonie wegetacyjnym stosuje się 2-3 zabiegi specyficznymi środkami.

Biała plamistość liści maliny (Sphaerulina rubi)

Choroba ta jest szeroko rozpowszechniona w wielu krajach o umiarkowanym klimacie. Na liściach pojawiają się okrągłe, szarobiałe plamy (o średnicy 3-4 mm), obramowane brązowopurpurową obwódką. Plamy rozszerzają się, zlewają i z czasem stają się brązowe, a liście przedwcześnie opadają. Grzyb zimuje na resztkach roślinnych z powierzchni gleby i rozprzestrzenia się przez zarodniki w sezonie wegetacyjnym.

Zapobieganie i zwalczanie:

• spalanie zaschniętych liści i łodyg;
• poprawa cyrkulacji powietrza poprzez sadzenie w zalecanych odstępach oraz wykonywanie określonych prac pielęgnacyjnych (zwłaszcza przycinanie);
• zabiegi chemiczne z zastosowaniem określonych fungicydów.

Szara pleśń (Botrytis cinerea)

Pojawieniu się grzyba sprzyja wysoka wilgotność powietrza, uboga wentylacja i słabe warunki świetlne. W latach deszczowych uszkodzenia spowodowane przez tego grzyba mogą dotyczyć nawet 70-80% upraw. Grzyb żyje na resztkach roślinnych znajdujących się na powierzchni gleby, a jego zarodniki są przenoszone na zdrowe rośliny przy pomocy wiatru i kropel wody. Na organach nadziemnych zaatakowanego krzewu można zaobserwować specyficzne objawy: niektóre powierzchnie brązowieją i pokrywają się szarym nalotem (przedstawiającym owocnikowanie grzyba). Następnie zainfekowane organy gniją. Zajęcie pędów występuje w latach deszczowych i objawia się ciemnobrązowymi plamami. Choroba szybko się rozwija i może zniszczyć owoce lub rozprzestrzenić się na sąsiednie rośliny. Szara pleśń może mieć poważny wpływ na produkcję, nawet po zbiorach.

Zapobieganie i zwalczanie:

• sadzenie odpornych odmian jeżyn;
• przestrzeganie zalecanych odległości sadzenia;
• zbieranie i palenie resztek roślinnych z plantacji;

Zalecane są 3-4 zabiegi chemiczne w następujących fazach: faza zielonego pąka, faza białego pąka, faza kwitnienia i faza tworzenia pierwszych owoców.

Mączniak prawdziwy (Sphaerotheca macularis)

Objawy ataku widoczne są na pędach, liściach i owocach, które pokryte są szarobiałym nalotem. Brzegi liści są poskręcane, a zaatakowane pędy pozostają cienkie, deformują się, brązowieją i w końcu zasychają. Młode owoce pokrywają się taką samą pudrową plamistością. Przestają dojrzewać i gniją.

Zapobieganie i zwalczanie:

• sadzenie odpornych odmian jeżyn;
• usuwanie i palenie zaatakowanych pędów;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych fungicydów.

Przypąkowe zamieranie pędów maliny (Didymella applanata)

Powoduje znaczne szkody w czasie deszczowych wiosen. Na młodych pędach pod koniec wiosny i na początku lata pojawiają się duże, brązowopurpurowe plamy. Zaatakowane gałęzie zasychają od wierzchołka do podstawy, a przylegająca do nich kora złuszcza się. Choroba postępuje, a na powierzchni zaatakowanych tkanek pojawiają się małe, czarno-brązowe plamy, stanowiące owocnik grzyba. Na liściach choroba pojawia się w postaci dużych, kolorowych plam wzdłuż głównych żyłek. Pąki u podstawy liści brązowieją i zasychają. Zarodniki grzyba przenoszone są w okresie wegetacyjnym przez deszcz i wiatr.

Zapobieganie i zwalczanie:

• stosowanie zdrowego materiału rozmnożeniowego;
• zwalczanie chwastów;
• poprawa cyrkulacji powietrza poprzez odpowiednie przycinanie;
• racjonalne nawożenie;
• usuwanie i palenie suchych gałęzi;
• zabiegi chemiczne z użyciem specyficznych fungicydów.

Werticilioza (Verticillium sp.)

Grzyb ten infekuje korzenie i naczynia przewodzące rośliny, blokując je. Prowadzi to do więdnięcia i zasychania porażonych roślin. Początkowo rośliny mogą wykazywać objawy lekkiego więdnięcia w ciągu dnia, po czym wieczorem i w nocy mogą wyraźnie się ożywiać. W miarę postępu choroby liście bledną, żółkną i odpadają, począwszy od podstawy pędu aż do szczytu. Po przecięciu uszkodzonej łodygi widoczne są brązowe naczynia przewodzące. Grzyb może dostać się do rośliny przez różne rany spowodowane przez nicienie, owady lub prace technologiczne.

Zapobieganie i zwalczanie:

• unikanie zakładania plantacji jeżyn na gruntach, na których uprawiane były warzywa
• stosowanie odpornych odmian jeżyn;
• zbieranie i niszczenie resztek roślinnych z plantacji;
• usuwanie porażonych roślin z uprawy;
• stosowanie zabiegów chemicznych do gleby z użyciem specyficznych fungicydów.

GŁÓWNE SZKODNIKI KRZEWÓW JEŻYNOWYCH

Pryszczarek malinowiec (Lasioptera rubi)

Osobniki dorosłe mają ciemne ciało o długości 1,5-3 mm, a larwy są czerwonawe. Owad wydaje jedno pokolenie w ciągu roku. W maju-czerwcu samice składają jaja w skupiskach (około 15 jaj w skupisku) na pędach, w pobliżu pąków kwiatowych. Po wylęgu larwy wnikają w głąb łodygi, tworząc kuliste galasy. Galasy mają długość 3-4 cm i obwód 1,5-2 cm. W lipcu-sierpniu wypełnione są larwami i można je łatwo zauważyć. Początkowo galasy są zielone, potem zmieniają kolor na jasnobrązowy i stają się zdrewniałe. Po ataku następuje zahamowanie wzrostu i tworzenia owoców. 

Metody zwalczania:

• usuwanie i niszczenie porażonych pędów;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem insektycydów (gdy na plantacji występują osobniki dorosłe).

Roztocza

Roztocza to bardzo małe pająki, które powodują uszkodzenia wielu gatunków roślin na terenach chronionych lub polach uprawnych. Pierwsze ataki mogą pojawiać się wiosną, ale znaczne szkody w uprawach powstają latem, gdy temperatury są wysokie. Roztocza mogą rozwijać 7-8 pokoleń w ciągu roku i zimują w postaci jaj lub osobników dorosłych. Znajdują się one zwykle na spodniej stronie liści, gdzie żywią się sokiem komórkowym. Pierwsze objawy widoczne są na górnej części liści: małe, chlorotyczne plamki. Z czasem kropki łączą się, liście przybierają białawy, a następnie brązowy wygląd. Na zaatakowanych liściach można zaobserwować cienką sieć, w której znajdują się osobniki we wszystkich stadiach rozwoju. Oprócz liści, roztocza mogą żerować również na owocach.

Metody zwalczania:

• zabiegi chemiczne z użyciem określonych produktów.

Mszyce

Mszyce to gatunki polifagiczne, które migrują z jednej rośliny na drugą, powodując szkody w wielu gatunkach roślin uprawnych oraz we florze spontanicznej. Mszyce tworzą kolonie na spodniej stronie liści, a w wyniku ataku liście stają się pogrubione, poskręcane, żółte i suche. Występują głównie na liściach zlokalizowanych na młodych wierzchołkach. Porażone mogą być również kwiaty. Zaatakowane rośliny zastygają w rozwoju, żółkną i stają się podatne na choroby. Liście pokryte są słodkimi odchodami mszyc, które tworzą tzw. spadź. Umożliwia to zasiedlanie się grzybów saprofitycznych, które tworzą pleśń.

Metody zwalczania:

• zabiegi chemiczne z użyciem specyficznych insektycydów.

Kistnik malinowiec (Byturus tomentosus)

Gatunek ten atakuje między innymi krzewy jeżyn. Dorosły osobnik posiada wydłużone, szaro-czarne ciało. Larwa jest brązowobrunatna lub żółtawa i ma brązową plamkę na każdym segmencie ciała. Wydaje jedno pokolenie rocznie lub raz na dwa lata i zimuje w postaci dorosłej lub larwy w wierzchniej warstwie gleby. Szkody są powodowane zarówno przez osobniki dorosłe, jak i larwy. Dorosłe osobniki pojawiają się wiosną, żywią się młodymi liśćmi, drążą pąki kwiatowe i żerują na organach kwiatowych. Samice składają jaja na kwiatach, a larwy żerują na owocach. Zaatakowane owoce są małe, ciemne i szybko gniją.

Metody zwalczania:

• otrząsanie krzewów, zbieranie chrząszczy i niszczenie;
• zbieranie zaatakowanych owoców;
• stosowanie dwóch zabiegów chemicznych, jeden przed kwitnieniem, a drugi po fazie kwitnienia.

Tarcznik niszczyciel (Quadraspidiorus perniciosus)

Jest to gatunek polifagiczny, który wyrządza szkody na ponad 200 gatunkach roślin. W ciągu roku wydaje 1-3 pokolenia, a zimę spędza jako larwa, na korze zaatakowanych gatunków. Samice i larwy rozprzestrzeniają się na wszystkich organach zaatakowanych roślin, nawet na owocach. Żywią się sokiem komórkowym rośliny żywicielskiej. Podczas poważnej infekcji zaatakowana roślina zastyga w rozwoju i po 2-3 latach zasycha.

Metody zwalczania:

• stosowanie zabiegów w okresie spoczynku środkami ogrodniczymi na bazie olejów;
• wykonywanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów, w okresie wzrostu wegetatywnego.

Kwieciak malinowiec (Anthonomus rubi)

Dorosłe osobniki mają czarne ciało z delikatnym, szarym nalotem. Na ich skrzydłach można zaobserwować podłużne paski. Zimują jako osobniki dorosłe pod opadłymi liśćmi, lub w wierzchniej warstwie gleby. Wiosną dorosłe osobniki żerują na pąkach wegetacyjnych i kwiatowych. Samice składają jaja w pąkach kwiatowych, upośledzając krążenie soków roślinnych, przez co pąk nie rozwija się prawidłowo. Larwy rozwijają się wewnątrz pąków i żerują na organach kwiatowych.

Metody zwalczania:

• zbieranie i niszczenie porażonych pąków kwiatowych;
• zbieranie i niszczenie resztek roślinnych z plantacji;
• stosowanie zabiegów chemicznych z użyciem specyficznych insektycydów wiosną, gdy pojawiają się dorosłe osobniki.