Jabłoń (Malus domestica) to gatunek należący do rodziny różowatych (Rosaceae). Jabłoń posiada w swoim składzie kilka pierwiastków niezbędnych dla organizmu: żelazo, fosfor, wapń, celulozę, węglowodany, magnez, witaminy (A, B1, B2, C). Jabłka mają działanie tonizujące, moczopędne, oczyszczające, antyseptyczne i przeczyszczające. To drzewo owocowe ma stosunkowo mały pień i szeroko rozgałęzioną koronę. Liście jabłoni są owalne i ułożone naprzemiennie. Kwiaty mają pięć płatków i są białe z lekkim odcieniem różu. Jabłko pochodzi z Azji i uważa się, że było uprawiane w Europie od czasów Cesarstwa Rzymskiego.

GŁÓWNE CHOROBY JABŁONI

WIRUSY

Najczęstszą formą ataku jest pojawienie się na liściach nieregularnych żółtych plam. Atak jest zwykle widoczny po jednej stronie liści. Jeśli temperatura wynosi 18-20°C, plamy stają się brązowe. Po ataku liście odpadają. Prowadzi to do spadku produkcji i osłabienia zaatakowanych drzew. Wirus jest przenoszony przez szczepienie, pyłek, zainfekowane nasiona jabłoni, a w szkółce przez dotykanie korzeni.

Zapobieganie i środki kontroli:

• stosowanie zdrowych szczepów i podkładek;
• usuwanie zainfekowanych drzew z sadu;
• sadzenie odpornych odmian jabłoni.

Wirus chlorotycznej plamistości liści jabłoni

Na liściach jabłoni pojawiają się okrągłe lub pasiaste przebarwienia. Z powodu wysokich temperatur plamy te mogą brązowieć. W niektórych przypadkach żyłki mogą zmienić kolor na żółty. Po ataku straty sięgają 30-40%.

Zapobieganie i środki kontroli:

• stosowanie zdrowych szczepów i podkładek;
• sadzenie odpornych odmian jabłoni;
• sprawdzanie sadzonek przed sadzeniem.

MYKOPLAZMOZY

Phytoplasma mali

Pierwszym objawem jest stagnacja wzrostu. Pędy końcowe przechodzą w stan uśpienia, a pędy osiowe silnie się rozwijają. Jabłonie są gałązkowate i krzaczaste. Drzewa wykazują pionowy wzrost, liście są mniejsze, a owoce małe i bez smaku. Wirus ten jest przenoszony przez szczepienie i kontakt między korzeniami. Choroba jest również przenoszona przez kilka gatunków skoczków liściowych.

Zapobieganie i środki kontroli:

• stosowanie zdrowych szczepów i podkładek;
• sprawdzanie sadzonek przed sadzeniem;
• zrównoważone nawożenie i racjonalne nawadnianie.

BAKTERIOZY

Rak bakteryjny (Pseudomonas syringae pv. syringae)

Choroba atakuje wszystkie nadziemne części drzew, czemu sprzyja zimna i wilgotna pogoda. Na liściach pojawiają się czarne plamy, rozmieszczone w przestrzeni między żyłkami. Plamy łączą się i niszczą cały liść. Choroba atakuje kwiatostany, ale nie rozprzestrzenia się na gałęzie. Zaatakowane pędy brązowieją, ale nie wyginają się. Kora na objętych chorobą gałęziach jest popękana, a rany mają jasny kolor. Na owocach pojawiają się czarne plamy, z których wycieka wysięk bakteryjny.

Zapobieganie i środki kontroli:

• przycinanie porażonych gałęzi;
• zbieranie i palenie opadłych liści i owoców;
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych fungicydów.

Zaraza ogniowa (Erwinia amylovora)

Jest to bardzo niebezpieczna choroba, która może zagrozić całemu sadowi. Pojawieniu się tej choroby sprzyja wysoka wilgotność powietrza, wiatr, opady i wysokie temperatury. Drzewa zaatakowane przez tę chorobę wydają się być spalone przez ogień. Pędy więdną i nabierają brązowego koloru, owoce stają się czarne lub poplamione. Przy deszczowej pogodzie na dotkniętych obszarach pojawia się wysięk bakteryjny.

Zapobieganie i środki kontroli:

• przycinanie i wypalanie porażonych gałęzi do zdrowych tkanek oraz stosowanie zabiegów miedziowych;
• zabiegi chemiczne, stosowane po każdym deszczu z użyciem określonych fungicydów.

Guzowatość korzeni (Agrobacterium radiobacter pv. tumefaciens)

Choroba objawia się pojawieniem się guzów (galasów), które mają różne rozmiary, w zależności od wieku rośliny i dotkniętego organu. Początkowo małe, gładkie, miękkie guzy pojawiają się na korzeniach, łodygach, rzadziej na gałęziach lub liściach. Z czasem guzy powiększają się, stają się brązowe lub brązowo-czarne, mają szorstki wygląd. Patogen wnika do jabłoni poprzez rany spowodowane przez nicienie, grad, owady itp. Ponadto pojawieniu się tej choroby sprzyjają temperatury od 22 do 30 ° C i wilgotność powietrza wynosząca 80%.

Zapobieganie i środki kontroli:

• sortowanie sadzonek przed sadzeniem;
• sad zostanie założony na odpowiednio przygotowanym gruncie;
• dezynfekcja nożyczek i narzędzi podczas przenoszenia z jednego drzewa na drugie;
• przycinanie dotkniętych gałęzi do zdrowego obszaru; 
• stosowanie mieszanki Bordeaux i pokrywanie ran leczniczym mastyksem;
• moczenie korzeni sadzonek w roztworze mieszaniny Bordeaux 1%;
• zabiegi podczas wegetacji produktami na bazie miedzi.

MYKOZY

Rak drzew owocowych (Neonectria galligena)

Choroba wnika do jabłka przez ranę powstałą w wyniku przycinania. Kora w dotkniętym obszarze złuszcza się, a tkanki zapadają się. W ten sposób dotknięty obszar nabiera rakowego wyglądu. Grzyb może zaatakować wszystkie organy nadziemne, w tym owoce. Gniją one i opadają. Jeśli grzyb zaatakuje pień, drzewo nieodwracalnie uschnie.

Zapobieganie i środki kontroli:

• sprawdzanie sadzonek przed sadzeniem;
• sterylizacja narzędzi alkoholem lub chlorem;
• zrównoważone nawadnianie i nawożenie;
• duże rany powstałe w wyniku prac pielęgnacyjnych powinny być pokryte mastyksem;
• przycinanie porażonych gałęzi.

Parch jabłoni (Venturia inaequalis)

Choroba ta atakuje wszystkie organy nadziemne jabłoni. Na spodniej stronie liści pojawiają się małe, szare plamki. Plamy powiększają się i pokrywają aksamitną grzybnią. W przypadku silnego ataku, drzewo traci liście w okresie letnim. Atak na kwiaty jest podobny do ataku na liście. Na owocach pojawiają się szare plamy, w pobliżu których tkanki twardnieją, brązowieją i pękają. W ten sposób owoce są zdeformowane, tracą swój aromat, a na tych ranach mogą bytować różne patogeny.

Zapobieganie i środki kontroli:

• uprawa odpornych odmian jabłek;
• palenie opadłych liści i owoców;
• stosowanie zalecanych zabiegów w okresie spoczynku;
• zabiegi chemiczne w okresie wegetacji przy użyciu określonych fungicydów.

Mączniak prawdziwy jabłoni(Podosphaera leucotricha)

Atak objawia się pojawieniem się białych plam na liściach młodych pędów. Rozciągają się one i pokrywają cały liść. Choroba postępuje, a grzybnia staje się szara oraz powleczona pyłkiem, a zaatakowane tkanki marszczą się i wysychają. Grzyb atakuje również młode owoce, które pękają i gniją.

Zapobieganie i środki kontroli:

• zrównoważone nawożenie;
• uprawa odmian odpornych;
• palenie pędów i zaatakowanych owoców;
• zabiegi chemiczne w okresie wegetacji z użyciem określonych fungicydów.

Brunatna zgnilizna (Monilinia fructigena)

Choroba ta atakuje wszystkie organy nadziemne drzew, powodując znaczne szkody w zimnych i deszczowych latach. Zaatakowane liście zwisają bez opadania, kwiaty brązowieją i wysychają, a gałęzie wyginają się w kształt haka. Młode owoce wysychają, brązowieją i masowo odpadają. Miąższ dojrzałych owoców gnije, a na zewnątrz pojawiają się żółto-szare poduszki. Na koniec owoce ulegają mumifikacji i pozostają na drzewie, zapewniając przenoszenie choroby w następnym roku. Grzyb zimuje na zmumifikowanych owocach i w korze zaatakowanych gałęzi.

Zapobieganie i środki kontroli:

• zbieranie i niszczenie zaatakowanych owoców;
• przycinanie oraz palenie zaatakowanych gałęzi;
• przycinanie zaatakowanych gałęzi do zdrowego obszaru;
• stosowanie mieszanki Bordeaux 4-5% i pokrywanie ran leczniczym mastyksem;
• zabiegi chemiczne w okresie spoczynku przy użyciu produktów na bazie miedzi;
• zabiegi zapobiegawcze stosowane w okresie wegetacji przy użyciu określonych fungicydów.

Antraknoza (Glomerella cingulata)

Atak objawia się na prawie dojrzałych owocach pojawieniem się dużych, brązowych plam. Plamy powiększają się, a na ich powierzchni pojawiają się okrągłe formacje, które reprezentują owocnikowanie grzyba. Owoce kurczą się, wysychają i opadają.

Zapobieganie i środki kontroli:

• palenie porażonych owoców;
• stosowanie zalecanych zabiegów w okresie spoczynku;
• zabiegi chemiczne w okresie wegetacji przy użyciu określonych fungicydów.

Grzyb rdzy jałowcowo-jabłkowej (Gymnosporangium juniperi)

Na górnej stronie znajdują się żółtawe plamy z lekkim czerwonawym odcieniem, na których pojawiają się małe czarne kropki, reprezentujące owocniki grzyba. Na spodniej stronie tkanki wybrzuszają się i tworzą wydłużone, żółtawe owocniki. Grzyb rozwija swoje pierwsze stadia rozwojowe na jałowcu, a następnie zarodniki są przenoszone przez wodę i wiatr, wpływając na jabłko.

Zapobieganie i środki kontroli:

• uprawa odpornych odmian jabłoni;
• usuwanie spontanicznych krzewów w sadzie;
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych fungicydów.

Zgnilizna korony (Phytophthora spp.)

Choroba objawia się więdnięciem i brązowieniem liści. Drzewa rosną powoli i przedwcześnie zasychają. W dolnej części pnia pojawiają się zmiany podobne do tych powodowanych przez raka bakteryjnego. Przy wilgotnej pogodzie zmiany pokrywają się lepką cieczą. Choroba ta występuje w warunkach nadmiernej wilgotności gleby.

Zapobieganie i środki kontroli:

• racjonalne nawadnianie;
• nie ma zalecanego leczenia tej choroby.

GŁÓWNE SZKODNIKI JABŁONI

Owocówka południóweczka (Grapholita molesta)

Wydaje 3-4 pokolenia rocznie i zimuje jako larwa w jedwabistym kokonie w pęknięciach kory. Ta ćma atakuje pędy, liście i owoce jabłoni, ale największe szkody wyrządza owocom. Larwy pierwszych pokoleń atakują pędy i żywią się nimi, powodując duże szkody w nowo założonych sadach i szkółkach. Larwy III i IV pokolenia powodują znaczne uszkodzenia owoców. Wnikają do owocu przez część ogonkową lub „czubkową” i wygryzają nieregularne chodniki wokół pestki. Owoce przestają rosnąć, gniją i opadają.

Metody zwalczania:

• przycinanie i niszczenie zaatakowanych owoców i pędów;
• stosowanie pułapek wabiących;
• zabiegi chemiczne stosowane podczas masowego lotu z użyciem określonych insektycydów.

Zwójka siatkóweczka (Adoxophyes orana)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje ponad 47 gatunków roślin zielnych i drzewiastych (w tym jabłonie). Larwy gryzą wiosną pąki i liście, dodatkowo dostają się do owoców, gdzie drążą płytkie tunele. Powstałe rany są punktami wnikania grzyba Monilinia.

Metody zwalczania:

• Zabiegi chemiczne z użyciem określonych środków owadobójczych.

Owocówka jabłkóweczka (Cydia pomonella)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje kilka gatunków drzew owocowych. Larwy w różnym wieku atakują owoce. Samice składają jaja bezpośrednio na owocach lub na liściach w ich pobliżu. Po wykluciu larwy drążą tunele w zaatakowanych owocach, pozostawiając w nich odchody.

Metody zwalczania:

• stosowanie pułapek feromonowych do identyfikacji lotu osobników dorosłych;
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych środków owadobójczych.

Mszyca jabłoniowa (Aphis pomi)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje kilka gatunków drzew owocowych. Mszyce kolonizują spodnią stronę liści i wierzchołki wzrostu. Zaatakowane drzewa mają małe przyrosty, pąki owocowe nie są zróżnicowane, owoce pozostają małe, a produkcja jest mocno zaburzona. Mszyce przenoszą również kilka wirusów.

Metody zwalczania:

• zabiegi chemiczne z użyciem określonych insektycydów.

Dysaphis devecta

Atakuje drzewa wiosną, począwszy od pączkowania, poprzez młode pędy, liście i pędy. Kolonie są widoczne na spodniej stronie liścia, a na wierzchniej stronie liście są pofałdowane i nabierają różowawego odcienia. Zaatakowane drzewa mają słaby wzrost, pędy są zdeformowane, a owoce pozostają małe i trudno je oderwać podczas zbioru.

Metody zwalczania:

• zabiegi w okresie spoczynku z użyciem oleju ogrodniczego;
• przeprowadzanie zabiegów z użyciem insektycydów przeznaczonych do zwalczania mszyc;

Phyllonorycter blancardella

Owad ten atakuje kilka krzewów ozdobnych i drzew owocowych (w tym jabłonie). Larwy żerują w tkankach pomiędzy górnym i dolnym naskórkiem liści. Masowy atak może znacznie zmniejszyć zdolność do fotosyntezy, a tym samym zmniejszyć produkcję.

Metody zwalczania:

• zbieranie i niszczenie opadłych liści na ziemi;
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych środków owadobójczych.

Kuprówka rudnica (Euproctis chrysorrhoea)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje kilka drzew i drzew owocowych. Wydaje jedno pokolenie rocznie i zimuje jak larwa w kokonie na szczycie pędów. Larwy atakują pąki oraz liście i mogą powodować defoliację drzew. Aby wykryć obecność tego szkodnika, należy bardzo dobrze zbadać jabłoń.

Metody zwalczania:

• usuwanie gałęzi, na których obecne są larwy;
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych środków owadobójczych.

Oprzędnica jesienna (Hyphantria cunea)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje drzewa ozdobne (morwy, platany itp.), a także gatunki drzew owocowych. Wydaje dwa pokolenia rocznie i zimuje jako poczwarka w powierzchniowej warstwie gleby. Owad ten powoduje defoliację drzew, a tym samym spadek produkcji owoców. Gąsienice znajdują się na spodniej stronie liści i zjadają je. Budują również rodzaj gniazda, wewnątrz którego żerują.

Metody zwalczania:

• zabiegi chemiczne z użyciem określonych insektycydów.

Sciaphobus squalidus

Jest to niebezpieczny gatunek, który atakuje zwłaszcza pąki wzrostowe i pąki kwiatowe. Rozwija pokolenie w wieku dwóch lat i zimuje jako dorosły osobnik w powierzchniowej warstwie gleby. Wiosną dorosłe osobniki pojawiają się wspinając się na drzewa i żerując na pąkach i pąkach kwiatowych. Larwy nie są szkodliwe dla drzew, żywią się korzeniami naturalnie występujących roślin zielnych.

Metody zwalczania:

• mobilizacja gleby w sadzie (jesień);
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych insektycydów.

Skośnik brzoskwiniaczek (Anarsia lineatella)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje kilka gatunków drzew owocowych (w tym jabłonie). Rozwija trzy pokolenia rocznie i zimuje jako larwa pod złuszczoną korą. Wiosną opuszczają zimowe schronienie i atakują pąki. W młodych pędach larwy wygryzają dziury. Nowo powstałe samice składają jaja na pąkach, a larwy penetrują owoce wczesnych odmian. Larwy kolejnych pokoleń penetrują owoce w fazie dojrzewania, gdzie drążą głębokie tunele.

Metody zwalczania:

• przycinanie i niszczenie porażonych gałęzi (pędów);
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych insektycydów.

Skoczek cytrusowy (Metcalfa pruinosa)

Jest to gatunek polifagiczny, który atakuje winorośle, drzewa ozdobne, krzewy i drzewa owocowe (w tym jabłonie). Rozwija jedno pokolenie rocznie i zimuje w stadium jaja w gałęziach zaatakowanych roślin. Osobniki dorosłe oraz larwy żywią się sokiem komórkowym zaatakowanych roślin, uniemożliwiając ich wzrost i rozprzestrzeniając liczne choroby oraz wirusy. Walka z tym gatunkiem jest bardzo trudna ze względu na woskową warstwę pokrywającą ciało owada. Z tego powodu mszyca jabłoniowa może być dość łatwo pomylona z bawełnica korówka (Eriosoma lanigerum).

Metody zwalczania:

• zabiegi chemiczne z użyciem określonych insektycydów.

Owocnica jabłkowa (Hoplocampa testudinea)

Rozwija się jedno pokolenie rocznie i zimuje jako larwa w glebie. Samice składają jaja na owocach, w okolicy kielicha. Po wykluciu larwy zjadają skorupkę, a następnie wnikają do owocu oraz żywią się nasionami. Po ataku owoce pozostają małe i odpadają.

Metody zwalczania:

• mobilizacja gleby w sadzie;
• palenie opadłych owoców;
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych insektycydów.

Bawełnica korówka (Eriosoma lanigerum)

Ma 8-12 pokoleń rocznie i zimuje jako larwa w pęknięciach kory. Rozwija ogromne kolonie na gałęziach, pędach oraz korzeniach. Po ataku następuje przerost tkanek i pojawiają się guzy podobne do tych wytwarzanych przez raka bakteryjnego.

Metody zwalczania:

• przycinanie i palenie zaatakowanych gałęzi;
• sprawdzanie sadzonek przed sadzeniem;
• zabiegi chemiczne z użyciem określonych środków owadobójczych.

Dasineura mali

Rozwija 3-4 pokolenia rocznie i zimuje w powierzchniowej warstwie gleby. Pierwsze oznaki ataku pojawiają się w maju, kiedy na jabłoni można zaobserwować zwinięte i przebarwione liście. Wewnątrz tych liści znajdują się larwy robaków, żółto-pomarańczowe. W przypadku silnego ataku zmniejsza się zdolność fotosyntezy, a tym samym produkcja.

Metody zwalczania:

• zabiegi chemiczne z użyciem określonych insektycydów.

Kwieciak jabłkowiec (Anthonomus pomorum)  

Rozwija jedno pokolenie rocznie i zimuje jako dorosły osobnik w osłoniętych miejscach (kora drzew). Dorosłe osobniki pojawiają się wiosną i żerują na młodych liściach. Samice składają jaja w kwiatach lub pąkach kwiatowych. Larwy żerują wewnątrz kwiatów lub pąków.

Metody zwalczania:

• Zabiegi chemiczne z użyciem określonych środków owadobójczych.

Roztocza

Są to szkodniki, które bardzo trudno dostrzec gołym okiem. Roztocza to gatunki polifagiczne, które atakują wiele roślin i drzew owocowych, zarówno uprawnych, jak i dzikich. Żywią się sokiem komórkowym. Po ataku liście wyglądają na spieczone, kwiaty zanikają, a roślina zatrzymuje się w rozwoju.

Metody zwalczania:

• Zabiegi chemiczne z użyciem określonych środków owadobójczych.